چشم ایران سو ندارد
دریاچه ارومیه را چشم ایران می‌دانند؛ اما چشمی که سو ندارد، خشک شده و چون شوره‌زاری بدون حیات بر جا مانده است. دریاچه‌یی که روزگاری به استان‌های شمال غرب ایران جان می‌داد، چند سالی می‌شود به داغی بر دل مردم این منطقه تبدیل شده و غبار نمک است که با هر وزش باد از سطح دریاچه ارومیه راهی چشم و ریه کوچک و بزرگ می‌شود. تراژدی دریاچه ارومیه حرف دیروز و امروز نیست 18سال است که تراز دریاچه ارومیه رو به کاهش است اما تصمیم‌گیری‌های نادرست در دولت قبل تیر خلاص را بر دریاچه زد و حضور آب در آن را به آرزو بدل کرد. تا جایی که در سال 1392 زمانی که حسن روحانی، سکان دولت را از محمود احمدی‌نژاد تحویل گرفت، میزان آب موجود در آن حدود 1.3میلیارد متر مکعب بوده اما اردیبهشت 1396 این میزان به 2.3میلیارد متر مکعب آب رسید یعنی یک میلیارد متر مکعب بیشتر از زمان تحویل. با این وجود نه پرونده احیای دریاچه ارومیه بسته شده و نه حجم آب موجود در آن به ثبات رسیده است. هنوز هم نفس‌های دریاچه ارومیه چند خط در میان می‌زند و گاه به شماره می‌افتد تا جایی که به گفته مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه، حجم دریاچه نسبت به سال گذشته کمتر شده است. مسعود تجریشی درباره آخرین وضعیت دریاچه ارومیه به «تعادل» می‌گوید:«تراز آب دریاچه نسبت به سال گذشته 23سانتی‌متر کمتر شده اما نسبت به سال 94 بیشتر است. بروز چنین شرایطی ناشی از کاهش بارش‌ها و افزایش دما است. همچنین اقداماتی که قرار بود برای ورود آب به دریاچه انجام دهیم، به دلیل نبود منابع مالی به عقب افتاد.»
به گفته تجریشی 60 درصد سطح دریاچه ارومیه ارتفاعی کمتر از 60 سانت دارد و تبخیر به یک متر می‌رسد. در این شرایط اگر تراز آب دریاچه ارومیه بیشتر از یک متر نباشد هر سال اردیبهشت ماه دریاچه آب می‌گیرد و از شهریور ماه به سمت خشکی می‌رود که این طبیعت دریاچه است و ربطی به اقدامات و بارش ندارد اما لازم است آب کافی به دریاچه ارومیه برسد تا بعد از تبخیر صورت گرفته سطح دریاچه کاهش نیابد.
معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت از محیط زیست معتقد است برای احیاء دریاچه ارومیه باید سهم برداشت از منابع آب حداقل ۴۰تا ۵۰ درصد کاهش پیدا کند.
وی افزود: به لحاظ روند قرار بود افت دریاچه ارومیه تثبیت شود، تثبیت به این مفهوم که باید طی 20سال منتهی به سال 93 سالانه 40سانت تراز آب ارومیه کاهش پیدا می‌کرد؛ یعنی اگر همان روند ادامه پیدا می‌کرد در سال جاری باید از میزان تراز فعلی 20سانت هم کاهش داشتیم اما ما در مرحله اول تثبیت شرایط موجود را اجرایی کردیم.
تجریشی بیان کرد:«در سال جاری اتفاقی بسیار نادر رخ داد به عنوان مثال به لحاظ بارش طی 50 سال اخیر امسال سومین سال به لحاظ کمترین بارش بود؛ به عبارتی طی 300هزار سال عمر این دریاچه توانستیم میزان بارش‌ها را براساس رسوبات به دست آوریم بنابراین کمترین بارش به میزان 180میلی متر بوده است؛ ضمن اینکه سال گذشته 200میلی متر بارندگی داشتیم همچنین میانگین بارش حوزه آبریز دریاچه ارومیه 385میلی‌متر بوده است.» تجریشی با بیان اینکه دما در مقایسه با سالیان گذشته افزایش و بارش‌ها کاهش پیدا کرده است، گفت: البته با افزایش دما تبخیر نیز بیشتر شده و نیاز به گیاه نیز افزایش پیدا کرده است در شرایطی که به این عوامل توجه کنیم، مشخص می‌شود که چرا تراز دریاچه ارومیه نسبت به سال گذشته کاهش پیدا کرده که علت آن موارد گفته شده است؛ ضمن اینکه در دریاچه ارومیه نوسان اقلیمی به صورت جدی خواهد بود بنابراین باید مصرف آب کاهش پیدا کند.
وی با اشاره به اینکه مجلس، دولت و وزارت جهاد کشاورزی باید کمبود آب را جدی بگیرند، افزود: باید مصرف آب دربخش کشاورزی کاهش پیدا کند البته کاهش مصرف آب دارای تبعات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی است بنابراین در علت کاهش تراز آب دریاچه ارومیه دلایل روشن بوده و نباید به دنبال مقصر بود؛ بطورحتم همه باید تصمیم بگیرند که اگر به دنبال احیاء دریاچه ارومیه و دیگر تالاب‌ها هستیم، باید سهم برداشت از منابع آب حداقل 40تا 50 درصد کاهش پیدا کند. اگرچه حجم و تراز آب دریاچه ارومیه در سال‌های اخیر نوساناتی داشته است اما آنچه در تمام سال‌های فعالیت ستاد احیای دریاچه همواره از سوی مسوولان این ستاد به عنوان مهم‌ترین سد راه مقابل احیای این پهنه آبی مطرح می‌شود، معضل کمبود بودجه و منابع مالی است. مساله‌یی که شهریور امسال، عیسی کلانتری، رییس سازمان حفاظت محیط زیست کشور در هشتمین جلسه کمیته سیاست‌گذاری(کمیته راهبری) ستاد احیای دریاچه ارومیه به آن اشاره کرده و گفت:«هنوز مشکلات مالی دولت به پایان نرسیده و در مقطع کنونی نیز با کمبود منابع روبرو است؛ به همین دلیل توصیه من رفتن به دنبال منابع دیگری غیر از منابع دولتی است. زیرا با منابع داخلی دریاچه ارومیه و محیط زیست کشور احیا نمی‌شود. اگر ستاد صرفا تمرکز و برنامه‌ریزی را روی منابع دولت کند، احیای دریاچه با تاخیر بیشتری مواجه می‌شود.» وی افزود: اگر ما صرفا صبر کنیم پول هنگفت برسد، بعد محیط زیست را نجات دهیم، محیط زیست از بین رفته است. الان باید سالی دو میلیارد دلار پول به محیط زیست تزریق شود تا بتواند جان بگیرد. الان آب‌های تجدیدپذیر کشور از ۱۳۰میلیارد متر مکعب به ۸۸ میلیارد متر مکعب رسیده است. کلانتری تاکید کرد: ما باید به دنبال منابع دیگر برویم. باید به دنبال منابع مالی بین‌المللی برویم. چون هیچ چاره‌یی جز استقراض از منابع بین‌المللی نداریم. الان در دنیا ۱۲هزارمیلیارد دلار پول سرگردان وجود دارد که به دنبال محلی برای سرمایه‌گذاری است؛ این رویکرد ۱۰سال پیش نبود ولی الان برای سرمایه‌گذاری در حوزه محیط‌زیست تقاضا زیاد است، پس ما باید از این فرصت‌ها استفاده کنیم.
با این وجود اگرچه ستاد احیای دریاچه ارومیه هنوز همراه پر فراز و نشیب احیا را طی می‌کند و به گفته مجید خدابخش، استاندار آذربایجان شرقی پیگیری‌ها برای تامین بودجه احیای دریاچه ارومیه همچنان تداوم دارد اما محمد اسماعیل سعیدی، نماینده مردم تبریز، آذرشهر و اسکو درمجلس شورای اسلامی، معتقد است دریاچه ارومیه از متن به حاشیه رانده شده و اکثر مصوبات ستاد احیاء دریاچه بلا اقدام یا نیمه کاره مانده است. او می‌گوید: «امسال دریاچه بدترین شرایط را پشت سر می‌گذارد و مردم در مقابل چشمان خود و با وجود صحبت‌های مسوولان حالت احتضار دریاچه را مشاهده می‌کنند، هشدارمی دهم تبعات سنگین محیط زیستی، اقتصادی و اجتماعی ناشی از خشک شدن دریاچه ارومیه دامن همه را خواهد گرفت.»
