معمای نقش روسیه در صادرات گاز ایران به شرق
گروه انرژی
ایلیوشین غول‌پیکر ساخت روسیه دیروز بار دیگر ولادیمیر پوتین را برای دومین بار در 3 سال اخیر به تهران آورد. سفری که در قالب دیداری سه‌جانبه میان پوتین، حسن روحانی و الهام علی‌اف رییس‌جمهور جمهوری آذربایجان انجام خواهد شد. در این میان اما به تایید بسیاری، این دیدار حامل اتفاق‌هایی در همکاری ایران و روسیه در حوزه انرژی خواهد بود. جز مطالعه میدان‌های نفتی و گازی ایران توسط روسیه، اتصال شبکه برق کشورها به یکدیگر و دیگر مسائلی که نمی‌توان آنها را «جدید» قلمداد کرد، این دیدار شاید بتواند گره کور صادرات گاز ایران به پاکستان را باز کند. گشایشی که البته مشخص نیست ایران چه هزینه‌یی را بابت آن خواهد پرداخت اما پر واضح است که این هزینه باید به میزانی باشد که روس‌ها را راضی به مشارکت کند.
پیش از این بیژن زنگنه وزیر نفت ایران به «تعادل» گفته بود که یک عنصر سوم برای حل موضوع صادرات گاز ایران به پاکستان لازم است، عنصری که بتواند پایداری پروژه را برای ایران تضمین کند.
او از روسیه به عنوان یکی از گزینه‌ها یاد کرده و «تعادل» نیز نوشته بود که قطعا «گازپروم» شرکتی خواهد بود که جانی تازه به پروژه خط لوله صادرات گاز ایران به پاکستان خواهد دمید. اکنون باید دید با سفر پوتین به تهران و دیدار الکساندر نواک وزیر انرژی روسیه با بیژن زنگنه وزیر نفت و مسعود کرباسیان وزیر اقتصاد، چه دستاوردی برای ایران خلق خواهد شد؟ مشروح گزارش «تعادل» در این زمینه را در ادامه می‌خوانید.
نخستین‌بار نام شرکت «گازپروم» در کنار مقوله صادرات گاز ایران به شرق در سال 2009 شنیده شد. جایی که هنوز «هند» نیز یکی از طرفین این پروژه به حساب می‌آمد. در آن زمان عنوان شد که در مذاکرات سه‌جانبه هند، ایران و پاکستان که قرار بود در ژانویه 2010 برگزار شود «گازپروم» نیز به عنوان مهره چهارم حضور خواهد داشت.
در آن زمان نماینده شرکت گازپروم در تهران در حاشیه نشست گازی دوجانبه ایران و پاکستان که اواخر آذرماه سال 1388 در تهران انجام شد، اظهار داشت که این شرکت از سال ۱۹۹۸ روی این پروژه کار کرده است.
به گزارش ایسنا، ابوبکر شاموزوف عنوان کرده بود: «در تمام این تفاهمنامه‌ها برای مشارکت و راهبردی کردن عملیات ساخت خط لوله صلح اعلام آمادگی کرده‌ایم و در مذاکرات اخیر کمیته مشترک ایران و روسیه، مدارکی مبتنی بر حضور گازپروم در این پروژه آماده امضا شده است.» به‌هر روی، با گذر سال‌ها هندوستان به بهانه‌های مختلفی از جمله تحریم‌ها از پروژه کنار کشید اما پاکستان حداقل روی کاغذ در پروژه باقی مانده و به روش کج‌دار و مریز موضوع را تا به امروز بدون نقطه پایان خاصی ادامه داد. با برداشته شدن تحریم‌ها نیز هر چند قول و قرارهایی از سوی مقامات پاکستان عنوان شد اما در عمل گره کور صادرات گاز ایران به همسایه شرقی خود بسته ماند. نام روسیه اما پس از 7 سال از 14 شهریور امسال دوباره در این پروژه بر سر زبان‌ها افتاد.
بیژن زنگنه وزیر نفت ایران در این روز و در حاشیه دیدارش با وزیر نفت برزیل در پاسخ به این پرسش «تعادل» که چه افقی را برای این خط لوله می‌بیند، عنوان کرد: « من فکر می‌کنم نه در کوتاه‌مدت اما در مجموع این اتفاق خواهد افتاد و گاز ایران به پاکستان می‌رود. اما مهم‌ترین نکته در این میان لزوم ورود عنصری سوم است. طبق تجربه من برای حل این معادله بین ایران و پاکستان، طرف سومی احتیاج است که بدون آن معادله حل شدنی به نظر نمی‌رسد.»
او در ادامه عنوان کرد: «پاکستان می‌گوید پول نداریم لوله را بکشیم و ما از این طرف نگرانیم که حتی اگر بتوانند لوله را احداث کنند پول گاز ما را پرداخت نکنند. در نتیجه طرف سومی باید وارد شود که بتواند عملیات تجاری را عهده‌دار شود.» وزیر نفت در پاسخ به این پرسش که این طرف سوم کشور یا شرکت به خصوصی خواهد بود، عنوان کرد: «در حال حاضر تعدادی از شرکت‌ها برای این منظور ابراز علاقه کرده‌اند، اما هنوز در واقع به نتیجه‌یی که بتوانیم سه طرفه عملی کنیم، نرسیده‌ایم.»
زنگنه در پاسخ به پرسش «تعادل» که آیا این شرکت‌ها از کمپانی‌های بزرگ نفتی و گازی موسوم به IOC و IGCها به شمار می‌روند، عنوان کرد: «هم نفتی‌ها و هم گازی‌ها در این بین وجود دارند.» او در پایان در پاسخ به پرسش دیگر «تعادل» که آیا در میان کمپانی‌های گازی روس‌ها قرار دارند، عنوان کرد: «بله، اگر این گزینه از شرکت‌های گازی باشد، روس‌ها هستند.»
وزیر نفت آخرین توضیحات خود در این مورد را بدین گونه تشریح کرد: «باید عنصری سوم وارد شده و خیال ما از بابت پول راحت شود، اکنون طبق شنیده‌ها اگر در قسمت خرده‌فروشی و توزیع گاز در پاکستان عنصر قابل اطمینانی وجود نداشته باشد ممکن است پول به ایران بازنگردد.»
به این ترتیب مشخص شد که وزیر نفت ایران که تا امروز 2 نامه به پاکستانی‌ها برای حل و فصل موضوع و اقدام در جهت این پروژه ارسال کرده است، سناریویی برای ورود روس‌ها در ذهن دارد. البته این موضوع مبهم باقی ماند که لزوم ورود روس‌ها به این پروژه پیشنهاد ایران بوده است یا آنها فرصت را مغتنم شمرده و این پیشنهاد را مطرح کرده‌اند.
روس‌ها تا چند روز پیش خود اظهارنظری در این مورد نکردند. 3 روز پیش اما روزنامه انگلیسی زبان تریبون اکسپرس چاپ پاکستان به نقل از یک مقام ارشد دولتی که خواست نامش فاش نشود، نوشت: «روسیه ذخایر عظیم گازی در ایران را در اختیار دارد و به پاکستان و هند پیشنهاد کرده که با احداث یک خط لوله فراساحلی که از بندر گوادر عبور خواهد کرد به این کشورها گاز صادر کند.»
در این گزارش مشخص نشده است که منظور این مقام روس از «در اختیار داشتن» ذخایر گاز ایران توسط روسیه چیست. طبق قانون اساسی ایران نفت و گاز طبیعی تولید این کشور نمی‌تواند در اختیار هیچ کشور یا شرکت دیگری جز دولت جمهوری اسلامی ایران قرار گیرد.
در ادامه صحبت‌های این مقام دولتی روس نوشته شده بود: «امریکا در خصوص ذخایر گازی تحت مدیریت روسیه در ایران اطلاع داشته و به همین دلیل مخالف خط لوله انتقال گاز ایران به پاکستان بوده است.»
البته احتمال داده می‌شود که منظور از ذخایر گازی تحت «مدیریت» روسیه، سهام 30درصدی شرکت گاز پروم در فازهای 2 و 3 پارس‌جنوبی باشد. سال گذشته الکساندر مدودف معاون مدیرعامل شرکت گازپروم در مراسم امضای تفاهمنامه با شرکت ملی گاز ایران عنوان کرد که این شرکت علاقه‌مند است در احداث خط لوله گاز از ایران به هندوستان حضور داشته باشد. البته لازم به ذکر است که بازپرداخت سرمایه‌گذاری روسیه در این فازها از محل تولیدات میدان است و بعید به نظر می‌رسد مقدار آن به حدی باشد که کفاف صادرات این کشور به پاکستان و هند را بدهد. تلاش «تعادل» برای برقراری ارتباط با علی کاردر مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران و جویا شدن نظر او در مورد این ادعاهای روزنامه پاکستانی بی‌نتیجه ماند.
به هر روی، دیدار الکساندر نواک با وزرای اقتصاد و نفت ایران قطعا با باز شدن دریچه‌هایی در این زمینه همراه خواهد شد. تا به این جای کار به نظر می‌رسد موضوعی که از طرف بیژن زنگنه مطرح شده است با ادعای روزنامه پاکستانی دو مقوله متفاوت را شامل می‌شوند، چرا که روس‌ها طرح صادراتی فراساحلی را در ذهن دارند.
نواک دیروز صبح با مسعود کرباسیان وزیر اقتصاد که پس از محمود واعظی به عنوان رییس طرف ایرانی کمیسیون مشترک اقتصادی ایران و روسیه انتخاب شده است، دیدار کرد.
این دیدار البته به بیان و مرور کلیات همکاری‌های ایران و روسیه از جمله همکاری‌های «نفتی و گازی» اختصاص داشته است. «تعادل» پیش از این در گزارشی با عنوان «نفت مناطق مرکزی در قرق روس‌ها» به‌شدت رشد همکاری‌های مسکو و تهران در این حوزه پرداخته بود. اظهارات دیروز مسعود کرباسیان وزیر اقتصاد و اشاره او به رشد 70درصدی حجم روابط اقتصادی دو کشور در یک‌سال گذشته نشان می‌دهد تمام حوزه‌ها از این روند پیروی کرده‌اند.
در این دیدار الکساندر نواک وزیر انرژی روسیه نیز انتخاب کرباسیان به‌عنوان رییس طرف ایرانی کمیسیون مشترک اقتصادی ایران و روسیه را سبب‌ساز پویایی، نظم و سرعت بیشتر در امر توسعه همکاری‌های طرفین خواند. نواک در تشریح جزئیات گفت‌وگویش با کرباسیان تنها به بیان این جمله که «لازم است، تصمیماتی برای افزایش سقف رابطه اقتصادی ایران و روسیه گرفته شود» اکتفا کرد.
نواک همچنین برنامه دیدار با بیژن زنگنه وزیر نفت ایران در کاخ سعدآباد تهران را داشته است که تا ساعت تنظیم این گزارش هنوز خبری پیرامون زمان این دیدار و مسائلی که در آن مطرح خواهد شد، منتشر نشده است.
