راه‌اندازی مبادلات ارز و نفت در بازار سرمایه؛ شاید به‌زودی!
گروه بورس| هادی خسروی|
نوسان قیمت در دو کالا «ارز و نفت»، به‌عنوان دارایی استراتژیک برای دولت‌های مختلف حایز اهمیت بوده است. جدا از فعالان اقتصادی که برای برنامه‌ریزی و پیش بینی بازارها به رصد قیمت نفت و تغییرات خرید و فروش پول‌های خارجی در بازار نیاز دارند، اعضای و افراد مختلف در سطوح گوناگون جامعه نسبت به تغییر این دو دارایی واکنش‌هایی نشان می‌دهند. تغییر در روند نرخ ارز در دوره‌هایی برای خانواده‌های ایرانی تا جایی جذاب بوده است که واکنش‌های احساسی برای جمع‌آوری ارز، باعث بروز پدیده حباب قیمتی در بازار و در کنار آن خرید وفروش سهام درگروهایی از صنایع بورس به تبعیت از نوسانات ارز شده است. همچنین همین سیکل در تغییر قیمت نفت نیز برای سهام‌های پایشگاهی و به‌صورت کوچک‌تر با تغییر نرخ سوخت در پمپ‌های بنزین برای اکثر افراد قابل لمس و مشاهده بود که این اتفاقات و بررسی آن در این قالب گزارش و متن نمی‌گنجد.
به گزارش «تعادل»، سال‌ها از نخستین‌باری که برادر وزیر اقتصاد خبر از راه‌اندازی بورس نفت داد گذشته است و در این مدت دولتمردان مختلف در ماه‌های گوناگون با شانتاژ‌هایی رسانه‌یی از راه‌اندازی این بازار طی چند ماه آینده سخن به میان می‌آورند که در این پروسه فعلا طلای سیاه در بورس انرژی پذیرش شده و خوراک پتروشیمی‌ها از طریق این بازار به دست مشتریان داخل کشور می‌رسد. در طرف دیگر مدیران بازار پول و سرمایه در کنار فعلان اقتصادی در یک دهه اخیر ایجاد بازار ارز آن هم در چارچوب بورس را نیاز اصلی اقتصاد معرفی می‌کنند. اما این اتفاق تا به امروز بنابر دلالی که در هر زمان به یک ارگان یا تشکل نسبت داده می‌شد محقق نشده است.
به هر روی درخصوص آخرین خبرها درباره بورس نفت و در کنار آن بورس ارز مدیرعامل سمات و رییس سازمان بورس در کنار وزیر اقتصاد اظهاراتی را در گردهمایی بازار سرمایه و پول در جزیره کیش داشته‌اند که روز گذشته این رویداد به پایان رسید.
تسویه معاملات نفت خام به‌زودی
بر این اساس محمدرضا محسنی مدیرعامل سمات با ابزار امیدواری نسبت به تسویه معاملات نفت خام در بازار سرمایه تا قبل از سال جدید گفت: با وجود تاکید قانون برای تجمیع عملیات سپرده‌گذاری و تسویه در سمات همچنان بورس کالا از این موضوع سرباز می‌زند. مدیرعامل شرکت سپرده‌گذاری مرکزی و تسویه وجوه اوراق بهادار در گفت‌وگو با فارس درباره آخرین اقدام‌های صورت گرفته برای تسویه معاملات نفت خام در بازار سرمایه گفت: شرکت ملی نفت در چندین نوبت ازجمله در دولت‌های نهم و دهم بنا داشت فرآیند عرضه نفت خام را از طریق بورس انجام دهد و حتی تا حدودی هم پیشرفت داشت اما به نتیجه نرسید تا اینکه از طریق بورس انرژی این موضوع دوباره در دستور کار قرار گرفت.
وی با بیان اینکه هم‌اکنون بر سر مشارکت بازار سرمایه در تسویه فروش نفت خام جلساتی با اداره کل بین‌الملل شرکت ملی نفت برگزار شده است، گفت: این پیگیری‌ها به این نتیجه رسیده است و اگر بستر عرضه از سوی شرکت ملی نفت در بورس انرژی به حجم یک میلیون بشکه نفت خام فراهم شود، در هر روز باید معادل بهای فروش عملیات تسویه آن انجام شود. در قانون مکانیسم عرضه نفت خام از طریق بورس تعریف و شناسایی شده و پذیرش یک موضوع مستلزم پذیرش لوازم آن است.
وی ادامه داد: اگر بپذیریم که فروش نفت خام از طریق بورس انرژی و مکانیزم بازار سرمایه انجام شود علی‌القاعده تسویه فرآیند معاملات و پس از معاملات آن را نیز باید پذیرفت. از این رو این مساله پیش می‌آید که آیا وجوه حاصل از معاملات باید به حساب شرکت سپرده‌گذاری مرکزی واریز شود و تا چه حد باید به کارکرد آن اعتماد کرد.
به گفته محسنی به‌طور متوسط در هر سال نزدیک به ١٥٠ هزار میلیارد تومان عملیات تسویه در سمات یا بورس انرژی و کالا انجام می‌گیرد که عدد بسیار بالایی است، بنابراین قابلیت در سمات وجود دارد.
وی اضافه کرد: خوشبختانه در جلساتی که با حضور و تلاش ریاست سازمان بورس، خزانه‌داری کل کشور، دیوان محاسبات، وزارت نفت و شرکت ملی نفت، معاونت ارزی بانک مرکزی، بورس انرژی و سپرده‌گذاری مرکزی برگزار شد این امیدواری وجود دارد که با درخواست وزرای نفت و اقتصاد از هیات وزیران، عملیات تسویه معاملات نفت خام با محوریت شرکت سپرده‌گذاری مرکزی در بازار سرمایه انجام شود. محسنی تصریح کرد: اینکه در بانک‌های ملت یا توسعه صادرات حساب مشخصی افتتاح می‌شود یا در بانک مرکزی مجوزهایی صادر شود تا شرکت سپرده‌گذاری مرکزی در آن بانک حسابی را افتتاح و عملیات تسویه را از آن طریق ساماندهی کند هم‌اکنون در دست بررسی است، اما به احتمال زیاد افتتاح حساب در بانک‌های ملت و توسعه صادرات برای شروع کار انجام خواهد شد. محسنی ادامه داد: فرض شرکت ملی نفت این است که باید حتما فرآیند تسویه ارزی باشد. طبیعی است افتتاح حساب بانکی دو بخش خواهد داشت که حدود 10درصد به عنوان تضمین و بخش دوم بهای کل معامله است. وی در توضیح فرآیند عملیات تسویه نفت خام گفت: برحسب اتفاق وقتی کالا تحویل شود پول معامله نیز به‌طور خودکار به حساب‌های معرفی شده از سوی شرکت ملی نفت واریز خواهد شد. سپرده‌گذاری مرکزی قبل از این فرآیند به عملیات تسویه ورود می‌کند و وجوه خریدار به‌طور امانت در اختیار سمات است، اما به محض انجام معامله وجه نفت به حسابی که می‌تواند نزد بانک مرکزی یا وزارت نفت قرار گیرد واریز می‌شود.
مدیرعامل سپرده‌گذاری مرکزی ادامه داد: اما دیوان محاسبات فرض می‌کند به‌دلیل اینکه سپرده‌گذاری مرکزی یک شرکت خصوصی است شاید ظرفیت لازم را در این زمینه نداشته باشد که توضیحات قانع‌کننده‌یی داده شده و قرار شده است براساس مصوبه هیات وزیران که به زودی شاهد خواهیم بود در کمتر از چهار ماه آینده این معاملات انجام شود.
به گفته محسنی عمده تخلفات در حوزه تسویه معاملات صورت می‌گیرد که در کمیته حاضر در سمات بررسی و اگر توضیحات کافی نباشد به جرایم مربوطه محکوم و تعهد گرفته می‌شود که دوباره تکرار نشود. وی با رد شایعه نشت اطلاعات از بدنه سمات به نفع برخی اشخاص حقیقی یا حقوقی گفت: شرکت سپرده‌گذاری داده‌های آنلاین بازار سهام را در اختیار ندارد و همان اندازه اطلاعات از روند معمول بازار به دست می‌آورد که هر فرد دیگری دارد. محسنی تاکید کرد: بعد از انجام معاملات شرکت مدیریت فناوری بورس در 16 هر روز سمات را در جریان معاملات قرار می‌دهد که برای فعالان بازار به‌دلیل سپری شدن ساعات رسمی فعالیت بورس اطلاعات سوخته به حساب می‌آید و عموم سرمایه‌گذاران نیز از آن اطلاع دربه عبارتی فرد حاضر در تالار معاملات خیلی بهتر می‌تواند اطلاعات را به دست آورد تا اطلاعات بعد از انجام معاملات را دریافت کند. وی ادامه داد: نشت اطلاعات اگر در سمات وجود داشت حتما برخورد جدی می‌شد، بنابراین چنین چیزی وجود ندارد. این در حالی است که دسترسی به داده‌های اطلاعاتی در بازار سهام علاوه بر شرکت مدیریت فناوری از طریق کلیه نهادهای مالی برخوردار از دسترسی به هسته مرکزی معاملات فراهم است.
همچنان معطلی برای تمکین از قانون
وی با بیان اینکه در سمات هیچ گونه مانعی جهت تسویه معاملات بورس کالا وجود ندارد و این شرکت آمادگی کامل برای پذیرش مسوولیت تسویه دارد، گفت: در حالی که پیش از این مکاتباتی مبنی بر اعلام توان سمات برای دریافت فرآیند تسویه بورس کالا از سوی مدیریت عامل پیشین سمات و سکاندار کنونی بورس کالا صورت گرفته، اما به دلایل نامعلوم و باوجود تاکید قانون برای تجمیع عملیات سپرده‌گذاری و تسویه اتاق‌های پایاپای در سمات همچنان بورس کالا از این موضوع سرباز می‌زند. در حال حاضر فرآیند تضامین به شرکت سمات منتقل شده و پیشتر نیز درخصوص خرید نرم افزار تسویه بورس کالا و تعیین قیمت آن جلسه کارشناسانی در این خصوص از بورس کالا، شرکت سمات و سازمان بورس تشکیل شد.
مذاکرات جدید برای راه‌اندازی بورس ارز
رییس سازمان بورس و اوراق بهادار گفت: در چند وقت آینده مذاکراتی را درباره راه‌اندازی بورس ارز با بانک مرکزی خواهیم داشت. شاپور محمدی گفت: در حال حاضر بورس ارز به تصویب شورای عالی بورس رسیده و تنها تایید نهایی بانک مرکزی باقی‌مانده است؛ بر این اساس، بانک مرکزی موافقت کلی خود را در زمینه راه‌اندازی بورس ارز ابلاغ کرده است اما اکنون در خصوص زمان اجرایی آن تردیدهایی وجود دارد. رییس سازمان بورس و اوراق بهادار افزود: بانک مرکزی تلاش‌های بسیاری را در این زمینه انجام داده است که امیدواریم هر چه زودتر شاهد راه‌اندازی بورس ارز باشیم.
محمدی همچنین درباره آخرین تصمیم راه‌اندازی صندوق ارزی در بازار سرمایه نیز گفت: برای آغاز به‌کار صندوق‌هایی ارزی در بورس هیچ مانعی وجود ندارد و به زودی شاهد شروع به کار این صندوق‌ها در بورس خواهیم بود.
رییس سازمان بورس و اوراق بهادار گفت: در حوزه اقدامات مثبتی که در بازار سرمایه صورت گرفته است توسعه بازار مشتقه بورس کالای ایران بوده است بطوری که همه بازیگران عرصه مالی دنیا می‌دانند که این ابزار چه نقشی در ثبات بازارها، کنترل ریسک و افزایش بازده‌ها دارد.
شاپور محمدی افزود: در همین راستا در آذر ماه سال ۹۵ در حوزه معاملات اوراق مشتقه نخستین معاملات قراردادهای آپشن و اختیار معامله خرید و فروش در بورس کالا در حوزه سکه طلا تعریف شد که هم‌اکنون نیز این قراردادها در حال معامله است.
وی خاطرنشان کرد: همچنین راه‌اندازی بورس‌های کالایی مشترک یکی دیگر از برنامه‌های جدیدی است که اخیرا بین بورس کالای ایران و بورس کالای هند صورت گرفته تا بورس کالای دو کشور برای معامله کالاهای مشترک و انعقاد قراردادهایی که در این حوزه امکان پذیر است با یکدیگر تعاملاتی داشته باشند. به گفته رییس سازمان بورس، این همکاری‌های مشترک برای تامین مالی کالاها بوده که می‌توان در بخش بین‌المللی از آن استفاده کرد.
