فیلترینگ هوشمند بی‌اثر شد
گروه دانش و فن|
در حالی که از زمان آغاز فیلترینگ هوشمند به گفته مسوولان ارتباطات و فناوری اطلاعات، هزینه‌هایی بالغ بر ۱۱۰میلیارد تومان صرف این پروژه شده است، اکنون که پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی به سیستم رمزنگاری مجهز و در برابر فیلترینگ مقاوم شده‌اند، باید دید این سرمایه در کجا هزینه می‌شود و روش کنونی برای پالایش مطالب نامناسب چیست؟
داستان فیلترینگ هوشمند زمانی آغاز شد که مسوولان وزارت ارتباطات دریافتند راه چاره جلوگیری از مطالب مستهجن و نامناسب، فیلتر کردن تمام محتوای یک سایت نیست. سیستم فیلترینگ هوشمند برخلاف روش‌های سنتی فیلترینگ باعث نمی‌شود که دسترسی به یک سایت بطور کامل محدود شود بلکه تنها محتوای نامناسب و غیرمجاز روی آن سایت غیرقابل دسترسی خواهد شد. با ظهور اینترنت و تا پیش از سال ۱۳۸۸، با وارد کردن نشانی یک وب‌سایت فیلترشده، پیغامی تحت‌عنوان «مشترک گرامی! دسترسی به این سایت امکان‌پذیر نیست» ظاهر می‌شد، از ابتدای سال ۱۳۸۹ این پیغام براساس مصوبه کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه و از سوی شرکت ارتباطات زیرساخت، جای خود را به صفحه معروف پیوندها داد. پس از آن بود که طرح فیلترینگ هوشمند برای به حداقل رساندن فیلترینگ اشتباه در ایران مطرح شد.
فیلترینگ هوشمند حتی در مقطعی واکنش رییس‌جمهوری را در پی داشت و وی خواستار ادامه راه و رفع نواقص برای تکمیل طرح‌ها در صیانت از محتوای فضای مجازی شد.
به گزارش ایسنا واعظی به‌عنوان وزیر وقت ارتباطات با اعلام نظر خود درباره فیلترینگ هوشمند، با بیان اینکه نزدیک به ۸۵ تا ۹۰درصد محتوای برخی سایت‌ها، محتوای سالم به حساب می‌آید و با سیستم فیلترینگ هوشمند می‌توان درصدی از این سایت‌ها که محتوای مجرمانه و غیراخلاقی دارند را مسدود کرد، فیلترینگ هوشمند را پروژه ۱۰ماهه اعلام کرده بود که در سه فاز اجرایی می‌شود. این پروژه از دی ماه ۹۳ در فاز اول به‌صورت آزمایشی روی اینستاگرام اجرا شد تا در صورت موفقیت‌آمیز بودن مرحله دوم آن نیز اجرایی شود که البته پس از آن وزیر ارتباطات اعلام کرد اجرای این طرح، ۸۳درصد موفق بوده است.
پس از آن، واعظی در مرداد ۹۴، از ورود به فاز دوم فیلترینگ هوشمند خبر داده و گفت: برای بهره گرفتن از توان پژوهشگران داخل کشور، قراردادهایی را با پژوهشگران و دانشگاه‌ها بستیم و برنامه ما آن است که تا پایان سال این طرح را به‌طور کامل عملیاتی کنیم و در این میان هر میزان بودجه که لازم باشد برای این طرح تزریق خواهد شد.
۱۱۰ میلیارد تومان برای اجرای فیلترینگ هوشمند
در آن زمان بود که علی‌اصغر عمیدیان به‌عنوان معاون واعظی درباره سرمایه‌گذاری انجام‌شده روی این پروژه اظهار کرد: بیش ۱۱۰ میلیارد تومان قرارداد میان وزارت ارتباطات و صاحب‌نظران و متخصصان توانمند در بحث فیلترینگ هوشمند منعقد شده است.
تا اینکه واعظی اسفند ۹۴ با اشاره به خروجی‌های فاز اول و دوم فیلترینگ هوشمند گفت: فاز سوم فیلترینگ شروع شده است، یعنی دیگر فیلترینگی که در ورودی کشور انجام می‌شد وجود ندارد، بلکه با طراحی‌های انجام‌شده این فیلترینگ تحت نظر دانشگاه‌ها، شرکت‌هایFCP و ارائه‌کنندگان اینترنت صورت می‌گیرد که باعث می‌شود سرعت اینترنت بالا رود و در آینده می‌توانیم دست شرکت‌ها را باز بگذاریم که با مشتریان خود تعامل بیشتری داشته باشند. وی اما در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه با وجود هزینه ۱۱۰ میلیارد تومانی برای فیلترینگ هوشمند، کاربران می‌توانند به آسانی با استفاده از فیلترشکن‌های موجود در بازار به سایت‌های فیلترشده دسترسی داشته باشند، اظهار کرد: فیلترشکن‌ها در تمام دنیا مورد استفاده قرار گرفته و اغلب آنها در مقاطعی با مشکل مواجه می‌شوند و ما به‌عنوان دولت استفاده از آنها را به هیچ عنوان توصیه نمی‌کنیم. اگر عده‌یی از فیلترشکن استفاده می‌کنند، موضوع درستی نیست، اما راهکار مقابله با این موضوع هم این نیست که هزینه‌یی برای فیلترینگ هوشمند صورت نگیرد. در واقع راهکار درست همان است که اکنون به آن عمل می‌کنیم.
از سوی دیگر محمدجواد آذری جهرمی در سمت رییس شرکت ارتباطات زیرساخت، مرداد ۹۵ درباره میزان موفقیت فیلترینگ هوشمند گفت: مجریان این کار اعتقاد دارند که آنچه در این خصوص صورت گرفته موفقیت‌آمیز بوده و تلاش بر آن است که در اجرای این طرح سرعت عمل بیشتری وجود داشته باشد. در فاز سوم این طرح که به بحث رمزگذاری‌ها اشاره می‌شود که لازم است برای سالم‌سازی فضای مجازی کشور در این حوزه نیز شرایط‌مان تقویت شود.
تعریف فازهای مختلف برای پروژه فیلترینگ هوشمند همچنان ادامه داشت زیرا واعظی مهر ماه ۹۵ نیز در حالی که یک بار از آغاز فاز سوم خبر داده بود، بار دیگر با ابراز امیدواری از اینکه فاز دوم فیلترینگ هوشمند طی دو ماه تمام شده و وارد فاز سوم شویم گفت: فیلترینگ هوشمند سه فاز دارد که ما در حال حاضر در فاز دوم آن قرار داریم. البته این موضوع بسیار پیچیده است و برای آن با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی قرارداد بستیم. هدف ما فقط سایت‌ها نیست، بلکه شبکه‌های اجتماعی هم هست و قطعا آن دسته از شبکه‌های اجتماعی که به مقررات داخل کشور ما احترام نگذارند، نمی‌توانند ادامه حیات دهند.
رمزنگاری وتوقف
اما با وجود تمام هزینه‌ها و تحقیقاتی که برای فیلترینگ هوشمند شد، اجرای این پروژه روی شبکه اجتماعی مذکور از تیر ماه سال جاری متوقف شد. واعظی درباره توقف فیلتر اینستاگرام اظهار کرد: اینستاگرام رمزنگاری شده و از این‌رو با اجازه‌یی که از شورای عالی فضای مجازی گرفته‌ایم، با مدیر اینستاگرام تماس گرفتیم و اعلام کردند که آمادگی دارند، درباره موضوعاتی که از نظر ما نامناسب است، در یک بازه زمانی بنشینم و درباره محدودیت‌های خود با آنها صحبت کنیم.
واعظی در پاسخ به این سوال که دیگر فیلترینگ هوشمند روی اینستاگرام اجرا نمی‌شود، گفته بود: اگر مشکل از مبدا حل شود، تجهیزات فیلترینگ هوشمند را در جای دیگر استفاده می‌کنیم. برخی موضوعات از نظر قانون، مقررات، سنت و فرهنگ ما قابل‌قبول نیست و آنها اعلام کردند که آمادگی دارند، این موضوعات در این شبکه را در ایران رعایت کنند. بنابراین اکنون که موضوع رمزنگاری در اینستاگرام پیش آمده موضوع پالایش محتوا در اینستاگرام را با مذاکره حل می‌کنیم.
به نظر می‌رسد اخیرا تمام شبکه‌های اجتماعی برای حفظ و برقراری امنیت داده‌های خود، آنها را در هنگام ارسال و دریافت رمزگذاری (Encryption) می‌کنند. بدین‌ترتیب تمام ترافیک اطلاعات فرستاده و دریافت شده درون نرم‌افزار طبق الگوریتم خاصی رمزنگاری می‌شود و قفل این رمز، تنها در اختیار شرکت تولیدکننده است. بنابراین کسانی که می‌خواهند به ترافیک درونی این نرم‌افزارها دسترسی داشته باشند، باید با صرف وقت و هزینه‌های سنگین به کلید آنها پی ببرند که با فرض یافتن این رمز، به محض تشخیص توسط شرکت هدف، با یک تغییر ساده در روش رمزنگاری داده‌های نرم‌افزار خود، باز هم موجب سردرگمی و تکرار هزینه‌های سنگین را فراهم می‌کند.
صرف هزینه ۱۱۰ میلیارد تومانی برای پروژه فیلترینگ هوشمند واکنش‌های زیادی را در پی داشت. اینکه با این هزینه و به جای پروژه فیلترینگ هوشمند، امکان حمایت از پروژه‌های دانشجویی، پرداخت وام به شرکت‌های دانش‌بنیان، پیشبرد شبکه ملی اطلاعات، حمایت از شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های داخلی و بسیاری اقدامات دیگر وجود داشت و اکنون که پیام‌رسان‌ها از روش‌هایی مانند رمزنگاری داده‌ها استفاده می‌کنند و فیلترینگ هوشمند دیگر روی آنها کارساز نیست، باید دید این هزینه کجا استفاده می‌شود و از سوی دیگر، مذاکره با شرکت‌ها برای مسدود کردن فضای نامناسب در مبدا که مسوولان وعده‌اش را داده بودند، به کجا رسیده است؟
