بروز عینی نقایص مسکن مهر در مناطق زلزله زده

گروه راه و شهرسازی  زهره علامی

با فروکش کردن هیجان زلزله 7.3ریشتری یک‌شنبه شب در غرب کشور که ۳87نفر از هموطنانمان را به کام مرگ فرستاد و بیش از 4هزار نفر را زخمی کرد، تب انتشار عکس خسارت‌های وارده به اماکن و ساختمان‌های شهرهای غربی به ویژه سرپل ذهاب(بیشترین میزان خسارت، تعداد کشته‌ها و زخمی‌ها را در میان شهرها داشت) در فضای مجازی و کانال‌های تلگرامی بالا گرفت. در یکی از این عکس‌ها یکی از طبقات مجتمع مسکن مهر به طور کامل تخریب شده و از 5 طبقه تنها 4طبقه در عکس قابل مشاهده است در عکسی دیگر که نمای مسکن مهر و واحدهای شخصی‌ساز را در کنار یکدیگر نمایش می‌دهد، دیوارها و سقف‌های واحدهای مسکن مهر به طور کامل تخریب شده درحالی که واحدهای شخصی‌ساز آسیب چندانی ندیده‌اند و بسیاری عکس‌های دیگر که نشان از تخریب شدید واحدهای مسکن مهر داشت. در کنار تمامی این عکس‌ها، اظهاراتی هم از سوی مسوولان محلی شهرهای غربی منتشر شد که تاثیر روانی تخریب واحدهای مسکن مهر را دوچندان کرد، یکی از مسوولان به طور تلویحی آمار 90درصدی تخریب واحدهای مسکن مهر شهرهای غربی را پذیرفت و مدیرکل اداره راه و شهرسازی اسلام‌آباد غرب در مصاحبه‌یی اعلام کرد که از دو پروژه 500 و 250واحدی مسکن مهر این شهر، پروژه اول که روی گسل بوده، آسیب جدی دیده است.

در این شرایط و با وجود عکس‌های مستند و گفت‌وگوهای مسوولان این حوزه مبنی بر تخریب شدید واحدهای مسکن مهر، برخی رسانه‌ها از موضوع اصلی منحرف شده و با انتشار عکس‌هایی که خرابی‌های بافت فرسوده و مسکن مهر را در کنار یکدیگر نشان می‌داد، سعی در تطهیر پروژه مسکن مهر کرده و اعلام کردند که میزان تخریب واحدهای نوسازی نشده بیش از مسکن مهر است این درحالی است که اکثر طرح‌های مسکن خارج از شهرها و به قول مسوولان وزارت راه و شهرسازی در «بیابان» و نه در قلب و بافت‌های فرسوده ساخته شده‌اند و از ساخت و اجرای پروژه مسکن مهر‌ زمان کوتاهی می‌گذرد و واحدهای این پروژه نوساز هستند و نباید چنین تخریب گسترده و خسارتی را در آنها شاهد باشیم.

اما در شرایط کنونی و با استناد به عکس‌های مسکن مهر مناطق زلزله زده و گفته‌های مسوولان محلی شهرهای غربی کشور مبنی برآسیب بالای این واحدها به علت وجود گسل، این سوال مطرح می‌شود که چرا وزارت مسکن دولت نهم و دهم اقدام به ساخت پروژه مسکن مهر روی گسل کرده است؟ آیا برای اجرای این پروژه ملی تحقیقاتی درباره میزان خطرپذیری مکان‌های ساخت در برابر زلزله انجام شده است؟ ضمن اینکه انتقاد همیشگی به نبود کیفیت در مصالح ساخت از موضوعاتی است که همواره پایداری و مقاومت پروژه مسکن را زیر سوال برده است.

 مسکن مهر روی گسل نیست

علی بیت‌اللهی، دبیر کارگروه ملی زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با رد اظهارنظرهایی درباره تاثیر گسل بر تخریب شدید واحدهای مسکن مهر سرپل ذهاب به «تعادل» می‌گوید: محل وقوع زلزله لب مرز ایران و عراق و اندکی به سوی عراق است و زلزله در منطقه‌یی رخ داده که فاصله بسیاری با واحدهای مسکن مهر شهر سرپل ذهاب داشته و این واحدها روی خط گسل قرار ندارد.

بیت‌اللهی می‌افزاید: در صورتی که گسل در اطراف مسکن مهر سرپل ذهاب قرار داشت شاهد زمین‌گسیختگی‌های عمیقی در این منطقه بودیم که چنین اتفاقی در زمین‌های اطراف واحدهای مسکن مهر این شهر رخ نداده و دلیل تخریب بالای این واحدها به عدم کیفیت ساخت و به عناصر دخیل در ساخت و ساز، طراحی و مصالح ساخت برمی‌گردد.

او ادامه می‌دهد: در زلزله بجنورد هم واحدهای مسکن مهر این شهر آسیب دیده بودند درحالی که در اطراف ساختمان‌های مسکن مهر تخریب شده، ‌ساختمان‌های خشتی و گلی پا برجا مانده بودند.

 عدم مطالعه برای سنجش خطرپذیری

در شرایطی که دبیر کارگروه ملی زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، وجود گسل را به عنوان عامل تخریب واحدهای مسکن مهر شهرهای غربی تکذیب می‌کند، ‌این موضوع مطرح می‌شود که آیا پروژه‌های مسکن مهر سایر شهرها هم روی گسل زلزله قرار دارد و آیا تحقیقاتی در این زمینه انجام شده است؟ بیت‌اللهی در این باره می‌گوید: پیش از تصویب طرح مسکن مهر هیچ گونه رایزنی از سوی وزارت مسکن دولت نهم و دهم برای ارزیابی و جانمایی واحدهای مسکن مهر درباره خطرپذیری این مناطق در مقابل زلزله، فرونشست و فروریزش انجام نشد و شتاب در ساخت و ساز مانع از انجام مطالعات مناسب در این زمینه شد زیرا انجام مطالعات، اجرای پروژه را با تاخیر همراه می‌کند.

او با اشاره به وجود مشکلات جدی در برخی جانمایی‌های مسکن مهر می‌گوید: برخی واحدهای مسکن روی خط گسل ساخته شده‌اند یا اینکه پی آنها براثر فرونشست زمین، نشست کرده است همچنین در برخی مجتمع‌ها شاهد عدم نفوذ‌پذیری زمین برای ساخت فاضلاب بودیم.

دبیر کارگروه ملی زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی تصریح می‌کند: ریزش ساختمان‌های نوساز مسکن مهر بجنورد، ‌سرپل ذهاب و... که اسکلت دارند اما ستون‌های آن شکسته شده و دیوارها فرو ریخته شده است، بی‌دلیل نیست و ناشی از وجود ضعف‌های گسترده در ساخت این واحدهاست.

این کارشناس زلزله با اشاره به اینکه در ساخت واحدهای مسکن مهر باید از آیین‌نامه 2800 پیروی می‌شد، می‌گوید: این آیین‌نامه باید برای ساخت تمام واحدهای مسکونی رعایت شود اما نه تنها در ساخت و ساز واحدهای مسکن مهر که در ساخت و سازهای شخصی هم شاهد رعایت این آیین‌نامه نیستیم. علت اصلی این مساله، نبود نظارت کافی بر روند ساخت و ساز در کشور است.

 عمر 30 ساله ساختمان‌ها در ایران

بیت‌اللهی اضافه می‌کند: به دلیل نبود نظارت کافی بر ساخت‌وساز و عدم رعایت قوانین و مقررات، حداکثر عمر بنای ساختمان در کشور کمتر از 30سال است درحالی که در سایر کشورها این رقم به 100سال هم می‌رسد.

دبیر کارگروه ملی زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی درباره سهم پیمانکار در تخریب واحدهای مسکن مهر شهرهای غربی می‌گوید: برای ارزیابی عملکرد یک پروژه عمرانی باید چندین موضوع مورد سنجش قرار بگیرد، باید محلی که برای ساخت پروژه انتخاب شده از نظر جانمایی صحیح مورد بررسی قرار بگیرد. باید مقاومت طراحی‌ها در برابر زلزله ارزیابی شود. کیفیت مصالح هم باید سنجیده شود چون ممکن است، طراحی مناسب باشد و پیمانکار هم طرح را به خوبی اجرا کند اما کیفیت مصالح نامرغوب باشد و... .

او اظهار می‌کند: متاسفانه گامی برای بهبود کاهش خطرپذیری ساختمان‌ها در برابر زلزله برداشته نمی‌شود و روش مدیریتی کنونی به هیچ‌ وجه تامین‌کننده کیفیت ساختمان‌ها نیست و باید برای عناصر سازنده، طراحی، نظارت و... ساختمان‌ها مسوولیت حقوقی قائل شویم تا دیگر شاهد پایین بودن کیفیت ساخت و سازها نباشیم، چرا باید بیمارستان ساخته شده بر اثر زلزله فرو بریزد؟ چرا باید واحدهای نوساز مسکن مهر با این شدت تخریب شود؟