کم‌آبی، منشأ گرد و غبار
ریحانه جاویدی
گرد و غبار در یک دهه اخیر نام آشنا برای ایرانی‌هاست. پدیده‌یی که به موازات حرکت ایران به سمت خشکسالی، آهسته آهسته جای خود را میان صدها مشکل محیط زیستی در کشور باز کرد و امروز به یکی از اصلی‌ترین معضلات مسوولان و مردم تبدیل شده است. اگرچه گرد و غبار تمامی استان‌های کشور را درگیر خود کرده اما در استان خوزستان با قدرت می‌تازد و بر سلامت مردم سوار می‌شود. حذف منابع آب کشور در سال‌های اخیر و بروز خشکسالی در نتیجه سیاست‌های نادرستی که در زمینه مدیریت منابع آب در دولت نهم و دهم پیش گرفته شد، مهم‌ترین عاملی است که سبب بروز پدیده گرد و غبار شده است. مشکلی که تاکنون دولت برای حل آن اقدامات بسیاری را انجام داده و تازه‌ترین آن هم برگزاری نشست توسعه همکاری‌های محیط زیستی ایران و اتحادیه اروپا با هدف حل مشکلات محیط زیستی از جمله معضل گرد و غبار است اما همچنان گرد و غبار در استان‌های ایران به ویژه خوزستان می‌چرخد و هیچ طرح، برنامه و اظهارنظری حریفش نشده است. ضیاء الدین شعاعی مدیر ملی کمیته مقابله با گرد و غبار، توفان‌های گرد و غبار را چالش بزرگ در ایران دانست و در نشست توسعه همکاری‌های محیط زیستی ایران و اتحادیه اروپا گفت: اگرچه دو دهه قبل ایران در برخی قسمت‌های بیابانی خود با پدیده‌هایی مشابه رو به رو بود اما امروز این موضوع ۲۳ استان کشور را تحت تاثیر قرار داده است. از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۵ شاهد افزایش تعداد روزهای گرد و غباری در ایران بوده‌ایم و این به آن معناست که تغییری در طبیعت رخ داده که تعداد روزهای غبارآلود ما از ۲۳ روز به ۲۳۰ یا ۲۸۰ روز در برخی استان‌ها رسیده است. از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۲ شاهد افزایش توفان‌های گرد و غبار در خوزستان بودیم و در اهواز ۳۰۰ تا ۳۵۰ روز غبارآلود وجود دارد که البته شدت و زمان آن متفاوت است.
او بیان کرد: «وقتی تالاب‌ها به دلیل خشکسالی و مدیریت نادرست منابع و مصارف آب، خشک می‌شوند، به کانون‌های گرد و غبار تبدیل خواهند شد. البته ایران تنها از ناحیه کانون‌های داخلی مورد هجوم توفان‌های گرد و غبار نیست و کانون‌های گرد و غبار کشورهای همسایه همچون یمن، عربستان، اردن، عراق و سوریه نیز بر ایران تاثیر می‌گذارند.
مدیر ملی کمیته مقابله با گرد و غبار با بیان اینکه بی‌آبی اصلی‌ترین و مهم‌ترین عامل ایجاد توفان‌های گرد و غبار و شن است، گفت: ایران ۲۳ سال است که با پدیده خشکسالی و کمبود آب رو به رو است و البته این مشکلی بزرگ در کل منطقه است. در کنار بحران خشکسالی و کمبود بارش‌ها، عوامل انسان ساخت همچون مدیریت نادرست منابع و مصارف آب به تشدید پدیده‌هایی همچون توفان‌های گرد و غباری کمک می‌کند. این در حالی است که متاسفانه مدیریت منابع و مصارف آب در سال‌های خشکسالی همچون سال‌های ترسالی است و در حقیقت مدیریت منابع آبی در حوضچه‌های آبی وجود ندارد.
شعاعی اظهار کرد: در خوزستان پنج سال متوالی است که شاهد بارشی ۵۱ درصد کمتر از میانگین بارش هستیم و همین عامل در کنار عوامل انسانی منجر به خشک شدن تالاب‌ها و مستعد شدن آنها برای تبدیل به کانون‌های گرد و غبار می‌شود.
تاکید بر بازچرخانی آب
اگرچه ایران یک کشور کم‌آب بوده و در کمربند خشک دنیا قرار گرفته است، اما مدیریت منابع آب هنوز هم شیوه سنتی دارد حال آنکه در سال‌های اخیر حجم قابل توجهی از ذخایر آب هم از دست رفته است. این موضوعی است که معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی شرکت مدیریت منابع آب ایران در سومین روز نشست توسعه همکاری‌های محیط زیستی ایران و اتحادیه اروپا به آن اشاره کرده و می‌گوید: «در حال حاضر سالانه حدود ۹۰ میلیارد مترمکعب آب تجدید پذیر شیرین در ایران تولید می‌کنیم. این میزان نشان می‌دهد که شرایط سختی داریم زیرا در بهترین حالت از حدود ۱۴۵ میلیارد مترمکعب آب تجدید پذیر، ۹۰ درصد آن را مصرف می‌کنیم و ظرفیت افزایش بیشتر تولید آب از منابع را نیز نداریم.
مجید سیاری با تاکید بر ضرورت تدوین و اجرای برنامه‌یی جامع برای بازیافت آب در کشور، گفت: «علاوه بر کمیت آب باید به موضوع کیفیت آب نیز توجه ویژه‌یی داشته باشیم. تصفیه پساب نقشی مهم در کاهش آلودگی آب، جلوگیری از آلوده شدن بارش‌ها و بازچرخانی و بهره‌گیری مجدد از آب دارد و از این رو باید مورد توجه جدی قرار گیرد. او اشاره‌یی هم به موضوع توفان‌های گرد و غبار ناشی از تغییرات اقلیم و تاثیر آن در منابع آبی داشت و افزود: این توفان‌ها تنها آلودگی هوا ایجاد نمی‌کنند؛ آنها بر میزان و وضعیت بارش‌ها نیز تاثیر منفی دارند.
معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی شرکت مدیریت منابع آب ایران، همچنین از تعیین و تخصیص حق آبه‌های محیط زیستی برای حفظ حقوق نسل‌های آتی گفت و تاکید کرد: ادامه وضعیت کنونی در حوزه آب مقدور نیست و باید سیاست‌های جدیدی متناسب با شرایط کنونی و با توجه به مدیریت تطبیقی در این حوزه اتخاذ شود.
مصوبات دولت تبلیغات است
اگرچه مسوولان سازمان محیط زیست معتقدند برگزاری چنین نشست‌هایی سبب استفاده از دانش روز دنیا در زمینه حل مشکلات محیط زیستی می‌شود اما نمایندگان مردم استان خوزستان در مجلس شورای اسلامی، معتقدند آنچه تاکنون برای حل بحران گرد و غبار انجام شده، کافی نبوده است. قاسم ساعدی، نماینده دشت آزادگان در مجلس معتقد است، مصوبات دولت در خصوص کنترل گرد و غبار خوزستان تنها تبلیغاتی بوده و در عرصه عمل هیچ‌وقت پیاده نشده است. او می‌گوید: آخرین جلسه هیات دولت در خصوص رهاسازی آب و پر کردن تالاب‌های شادگان و هورالعظیم در اسفندماه سال گذشته همه مردم را امیدوار کرد ولی متاسفانه همه این مصوبه‌ها تنها در حد شعار بوده و مصوبات دولت در عرصه عمل هیچ‌وقت پیاده نشده است.
ساعدی با اشاره به خشک شدن تالاب هورالعظیم افزود: با خشک شدن تالاب هورالعظیم در غرب خوزستان، اندک بادی ریزگردها را به خوزستان می‌کشد. آیا بدون رهاسازی آب به این تالاب می‌شود گرد و خاک را کنترل کرد؟
او گفت: اعتبارات خوبی برای کنترل آلودگی هوا تخصیص یافته بود ولی آیا این اعتبارها تامین شده‌اند؟ اگر تامین شده‌اند در کدام کانال‌ها و جریان‌ها بوده است؟
از طرف دیگر عباس پاپی زاده، نماینده مردم دزفول در مجلس هم یکی دیگر از افرادی است که سیاست‌های دولت در مصرف منابع آبی را نادرست دانسته و می‌گوید: سد‌سازی‌های بی‌رویه که در استان خوزستان اتفاق افتاده است و بحث انتقال آب استان خوزستان که شاهد آن هستیم، موضوع بسیار مهمی در این زمینه به شمار می‌رود. بیش از 1.5 میلیارد مترمکعب ورودی آب استان خوزستان است که به مناطق دیگر منتقل می‌شود. این میزان برابر آبی است که می‌تواند تالاب‌های استان را پر کند.
وی در ادامه گفت: امروز شاهد خشک شدن تالاب‌های استان خوزستان هستیم که این تالاب‌ها به دلیل دارا بودن بستری از بافت ریز و نرم و ذرات قابل حرکت یک معضل بزرگ برای مردم شده است. عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس افزود: منشأ ریزگردهای داخلی تالاب‌های استان هستند. تالاب‌های استان خوزستان که در جوار شهرهای بزرگ استان مانند اهواز هستند، خشک شده‌اند. به عنوان مثال تالاب شریفیه که در مجاورت اهواز است، بطور کامل خشک شده است. تالاب شادگان نیز در شرایط بسیار بدی به سر می‌برد. عملا پوشش سبز گیاهی این مناطق از بین رفته است بنابراین ذرات گردو غبار به راحتی با وزش باد در هوا پخش شده و بلافاصله وارد شهرهای استان می‌شوند.
