درباره آزادی بیان مهندسان ساختمان
مجید اعزازی
دبیر گروه مسکن و شهرسازی
دیروز خبری منتشر شد که بسیار تامل‌برانگیز بود. براساس این خبر که از سوی یکی از خبرگزاری‌ها منتشر شد، معاون مسکن و ساختمان وزارت راه و شهرسازی «اظهارنظر اعضای نظام مهندسی ساختمان درباره مقاومت ساختمان‌های استان زلزله‌زده کرمانشاه» را ممنوع کرده است. آن طور که خبرگزاری‌ها اعلام کرده‌اند معاون وزیر راه و شهرسازی طی نامه‌یی به تاریخ 29 آبان ماه سال جاری، از رییس سازمان نظام مهندسی ساختمان کل کشور خواسته است که همه اعضای نظام مهندسی را از اظهارنظر «غیرکارشناسی» درباره مقاومت ساختمان‌ها در ایران منع کند.
در پی وقوع زلزله در استان کرمانشاه (21 آبان 1396) و آسیب جدی برخی پروژه‌های مسکن مهر این استان، اظهارنظر درباره میزان مقاومت مسکن مهر در برابر زلزله نه تنها در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی که حتی در رسمی‌ترین جلسات دولتی بالا گرفت. از جمله این اظهارنظر‌ها، فرازی از سخنان اسحاق جهانگیری معاون اول رییس‌جمهور بود که با واکنش‌های متفاوت و تندی نیز مواجه شد. جهانگیری گفته بود که بیشتر خانه‌های تخریب شده متعلق به مسکن مهر بوده است. در این میان، برخی اعضای نظام مهندسی استان کرمانشاه و سایر استان‌ها درباره این مساله اظهارنظر کرده بودند که گویا به مذاق مسوولان دولتی خوش نیامده و منجر به نگارش این نامه شده است.
می‌توان از لابه‌لای سطور این نامه که طی آن یک مقام «دولتی» به رییس یک نهاد «غیردولتی» دستور منع اظهارنظر می‌دهد، نگرانی مسوولان وزارت راه و شهرسازی درباره مسائل امنیتی روزهای نخستین وقوع زلزله در کرمانشاه را خواند، اما با در نظر گرفتن این نکته مدیریتی که باید کار را به کاردان سپرد، بهتر بود امور امنیتی به اهلش سپرده می‌شد.
اگر چه تاکنون، مسوولان نظام مهندسی ساختمان دست‌کم در رسانه‌ها، به این نامه واکنشی نشان نداده‌اند، اما به‌طور قطع، مساله دستور کتبی یک مقام دولتی به رییس یک نهاد غیردولتی از جنبه حقوقی قابل بررسی و تامل است. در عین حال، همانطور که وزیر محترم راه و شهرسازی به تازگی در مطلبی درباره مداخلات خیرخواهانه در زندگی زلزله‌زدگان هشدار داده است، بی‌گمان مداخله در امور یک نهاد غیردولتی از سوی دولت نیز پسندیده نیست. نکته جالب این است که به گفته رییس سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران، از سوم آبان ماه سال جاری، «طرح مهندس-خبرنگار» با هدف ترویج مقررات ملی ساختمان و افزایش توان فنی و اجرایی مهندسان صنعت ساختمان، با راه‌اندازی سامانه جامع مهندس-خبرنگار در این سازمان آغاز و از مهندسان عضو دعوت شده تا از نقاط ضعف و قوت پروژه‌های ساختمانی در سطح شهر یا پروژه‌هایی که خود ناظر، طراح یا مجری آن هستند، فیلم کوتاه یا عکس تهیه کرده و به سامانه مهندس-خبرنگار ارسال کنند.
از سوی دیگر، در نامه یادشده، استفاده از عبارت «اظهارات غیرکارشناسی» درباره اعضای نظام مهندسی، از دقت لازم برخوردار نیست. اگر چه ممکن است، اظهارات یک کارشناس در مورد مساله‌یی خاص، مقرون به صحت نباشد یا از جامعیت لازم بی‌بهره باشد، اما قطعا «غیرکارشناسی» نیست و همانطور که از یک مهندس ساختمان انتظار می‌رود، اظهارات او مبتنی‌بر اصول علمی است.
بی‌گمان، در شرایطی که تجربه کشورهای موفق حاکی از اهمیت نهادهای مدنی و غیردولتی در مناسبات دنیای مدرن و گره‌گشایی از معضلات اقتصادی-اجتماعی است و نمونه عینی آن را در زلزله اخیر کرمانشاه مشاهده کردیم، استقبال از اظهارنظر مهندسان فعال در بخش خصوصی درباره مقاومت ساختمان‌ها با هدف رفع نقایص موجود در ساختمان‌سازی نه تنها مذموم نیست که باید آن را به فال‌نیک گرفت. ممانعت از انتشار «شایعه» در جامعه با ممنوعیت اظهارنظر متخصصان و پاک کردن صورت مساله، تحقق نمی‌یابد؛ بلکه با خالی کردن میدان از متخصصان، فضای سرایت شایعه را بیش از پیش فراهم می‌آورد.
