صادرات برق قربانی عدم تناسب ظرفیت تولید و مصرف
گروه انرژی
صنعت برق همواره به عنوان یکی از صنایعی به حساب آمده است که ارزآوری قابل توجهی هم از طریق صادرات برق و هم از طریق صادرات خدمات فنی و مهندسی برق برای کشور دارد. اما گزارش جدید معاونت امور اقتصادی وزارت امور اقتصادی و دارایی نشان می‌دهد که با توجه به رشد مصرف در کشور و عدم افزایش ظرفیت تولید متناسب با این امر، صادرات برق ایران در سال گذشته با کاهش بیش از 23درصدی مواجه بوده است.
براساس این گزارش میزان صادرات برق ایران از سطح 9879میلیون کیلووات ساعت در سال 1394 به 7580میلیون کیلووات ساعت طی سال 1395 رسیده است. بدین‌ترتیب در سال گذشته کشورهای عراق، ترکیه، افغانستان و پاکستان که مشتریان عمده ایران هستند، برق کمتری از این کشور دریافت کرده‌اند.
در مقابل واردات برق کشور در این بازه زمانی نسبت به مدت مشابه سال 94 معادل 3درصد افزایش یافته و از 4149ساعت به 4275میلیون کیلووات ساعت رسیده که عمده این واردات از کشور ترکمنستان صورت گرفته است.
مقایسه تبادل انرژی برق در سال‌های گذشته حاکی از روند کاهشی صادرات و افزایشی واردات برق است. بدین صورت که خالص صادرات برق طی سال 1395 در مقایسه با سال قبل از آن حدود 42درصد کاهش یافته و به 3305میلیون کیلووات ساعت رسیده است.
همانطور که اشاره شد، افزایش مصرف برق اصلی‌ترین عاملی است که روند صادرات برق ایران را در مسیر سقوط قرار داده است. گزارش معاونت امور اقتصادی وزارت اقتصاد نشان می‌دهد که کل مصرف برق ایران در سال 1395 حدود 6 درصد افزایش داشته و به 241092میلیون کیلووات ساعت رسیده است. نکته قابل تامل این است که افزایش 6 درصدی مصرف برق درحالی اتفاق می‌افتد که تعداد کل مشترکین در این بازه زمانی تنها 3درصد رشد داشته است.
در این میان بخش خانگی با 33.2درصد بالاترین سهم مصرف را در میان بخش‌های مختلف اقتصادی دارد. میزان رشد مصرف این بخش در فاصله سال‌های 94تا 95 به میزان 5.2 درصد بوده است. چنین رشدی حاکی از این است که هیچ‌گونه اراده و برنامه مشخصی برای کاهش مصرف برق در بخش خانگی که فاقد ارزش افزوده اقتصادی است، وجود ندارد.
پس از بخش خانگی، مصرف دو بخش صنعت و کشاورزی بالاترین سهم را از سبد مصرفی برق کشور دارد. این دو بخش با رشد 6.3 درصدی دارای بیشترین رشد مصرف برق(بعد از بخش روشنایی معابر با رشد 8.8درصد) در این فاصله زمانی هستند. البته چنین رشدی از مصرف برق امیدوارکننده است چراکه رشد مصرف برق در بخش صنعت و کشاورزی به معنای بهبود شرایط اقتصادی کشور است.
رشد کم رمق تولید برق
معاونت امور اقتصادی و دارایی در گزارشی با عنوان «عملکرد تولید، مصرف و تجارت برق طی سال‌های 94تا 95» بررسی خود از بخش تولید برق را به دو قسمت قدرت عملی نیروگاه‌ها و تولید ناویژه برق اختصاص داده است. قدرت عملی نیروگاه‌ها بیشترین توان قابل تولید مولد در محل نصب آن با در نظر گرفتن شرایط محیطی است. بر این اساس قدرت عملی نیروگاه‌های کشور در سال 1395 به میزان 2.9درصد افزایش داشته و به سطح 6651 مگاوات رسیده است. بیشترین افزایش عملی به نیروگاه‌های سیکل ترکیبی و نیروگاه‌های گازی با رشد به ترتیب 4.9و 4.7درصدی اختصاص دارد.
در بخش تولید برق، سهم نیروگاه‌های حرارتی شامل نیروگاه‌های بخاری، گازی، سیکل ترکیبی و دیزلی به میزان 81.1درصد و سهم تجدیدپذیرها شامل نیروگاه‌های برق‌آبی، اتمی و سایر تجدیدپذیرها به 18.9 رسیده است. در واقع سهم تجدیدپذیرها در فاصله سال 94تا 95 به میزان 1.2درصد از سبد تولید کشور کاهش پیدا کرده است.
تولید ناویژه برق نیز از ضرب قدرت عملی نیروگاه‌ها در ضریب بهره‌برداری و ساعات سال به دست می‌آید. رشد تولید ناویژه برق نیز تقریبا مشابه رشد قدرت عملی نیروگاه‌ها و حدود 3درصد است. یک نکته کلیدی در این بخش از گزارش معاونت امور اقتصادی به چشم می‌خورد. سهم نیروگاه‌های برق‌آبی از ظرفیت عملی نیروگاه‌های کشور حدود 15درصد است اما تولید ناویژه آن در سال 1395 تنها 5.5 درصد از مجموع کل کشور بوده است.
البته به طور کلی راندمان نیروگاه‌های کشور در سال 1395 با اندکی بهبود مواجه بوده و از 39.8 به 41.2درصد افزایش پیدا کرده است. سهم اصلی این افزایش راندمان متعلق به نیروگاه‌های تجدیدپذیر است چراکه افزایش راندمان در بخش نیروگاه‌های حرارتی ناچیز بوده و راندمان برق در این بخش از 37.4درصد در سال 1394 به 37.9 در سال 1395 افزایش یافته است.
مقایسه آمار و ارقام تولید و مصرف در سال 1395 به خوبی نشان‌دهنده علت کاهش بیش از 23درصدی صادرات برق در کشور است. این درحالی است که براساس سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، افزایش صادرات برق یکی از اصلی‌ترین راهبردهای وزارت نیرو است. هر چند بسیار بعید است که در چنین شرایطی این مهم در کوتاه‌مدت حاصل شود.
معاونت امور اقتصادی وزارت اقتصاد، مشارکت بیشتر بخش خصوصی داخلی و استفاده از سرمایه‌گذاری خارجی را خصوصا در زمینه تولید برق از انرژی‌های تجدیدپذیر را به عنوان راه اصلی افزایش توان تولید کشور معرفی می‌کند. اما در این میان به مهم‌ترین چالش پیش روی سرمایه‌گذاری بخش نیز اشاره می‌کند و آن تعرفه‌های پایین برق است. تعرفه‌هایی که سبب عدم رغبت بخش خصوصی برای حضور در این بازار خواهد شد.
