نقش بازار آتی طلا و سکه در ثبات بازار

سعید مسگری

 کارشناس اقتصادی

بازارهای آتی می‌توانند تقاضای غیرمصرفی را به خود جلب کنند و از این مسیر مانع جهش قیمت برخی کالاها(مانند طلا) شوند.

اهمیت بازارهای مالی و نقش آنها در رشد و توسعه کشورها بر کسی پوشیده نیست. به دلیل ویژگی‌‌های خاص اقتصاد ایران، بخش مالی از اهمیت دو چندانی برخوردار است. به طوری که شاید اغراق نباشد اگر بگوییم اهمیت آن از بخش واقعی اقتصاد کمتر نیست.

یکی از بخش‌های مهم نظام مالی کشور، بازارهای آتی و به عبارتی قراردادهای آتی هستند؛ که چند سالی است مورد توجه ویژه دولتمردان و سیاست‌گذاران قرار گرفته‌‌اند. این قراردادها ابزاری بسیار کارا و مدرن هستند و در دیگر کشورها توانسته‌اند نتایج و دستاوردهای مهمی به همراه داشته باشند.

با وجود تمام تلاش‌‌هایی که در یک دهه اخیر برای گسترش استفاده از قراردادهای آتی و تعمیق بازار آتی صورت گرفته اما این نوع از قراردادها تاکنون نتوانستند به خوبی در نظام مالی کشور گسترش یابند. حال که حدود یک دهه از عمر این ابزارها می‌گذرد، وقت آن رسیده که یک آسیب‌‌شناسی دقیق و علمی برای شناسایی دلایل عدم موفقیت آنها صورت گیرد تا مشخص شود در آینده چه اقداماتی برای گسترش این ابزارها باید صورت گیرد.

در یک نگاه اجمالی به نظر می‌رسد عدم شناخت کامل عموم مردم از کارکردهای این ابزار مهم یکی از دلایل عدم موفقیت آنها در کشور محسوب می‌شود در واقع بسیاری از مردم و حتی مسوولان شناخت دقیقی از کارکردهای این ابزار ندارند.

در اینجا لازم است به بیان یکی از کارکردهای مهم بازارهای آتی در کشورمان که تاکنون مغفول بوده است، بپردازیم. عادت اخلاقی و رفتاری مردم ایران از یک سو و شرایط اقتصاد کلان از سوی دیگر سبب شده تا بخشی از مردم علاقه‌مند به سرمایه‌‌گذاری در بخش‌های مختلف اقتصادی از طریق خرید و فروش باشند. به عبارتی برخی از مردم همواره در پی آن هستند تا از طریق خرید و فروش برخی کالاها و اقلام کسب سود و درآمد کنند.

این رفتار مردم در مواقعی که تورم تشدید می‌‌شود یا جهشی در یکی از بازارها رخ می‌دهد بیشتر نمایان می‌شود و باعث تلاطم بیشتر بازارها و در نتیجه افزایش بی‌ثباتی در اقتصاد می‌‌شود. اتفاقی که در سال‌‌های نه چندان دور در بازار سکه، مسکن و ارز رخ داد(و برخی مواقع نیز تکرار می‌شود) نمود بارزی از این پدیده محسوب می‌شود.

به نظر می‌رسد، راهکار صحیح برای کنترل اینگونه رفتارهای مردم استفاده از ابزارهای اقتصادی است. در شرایط بی‌‌ثباتی، مردم حق دارند که به فکر سرمایه و دسترنج عمر خود باشند و بخواهند به هر طریق که شده، ارزش دارایی و سرمایه خود را حفظ کنند. حتی در شرایط ثبات نیز نمی‌‌توان به افرادی که در پی کسب سود و منفعت از خرید و فروش کالاها هستند، خرده گرفت. راهکار صحیح آن است که با ابزارهای اقتصادی این افراد را کنترل و تقاضای آنها را مدیریت کرد.

یکی از این ابزارهای اقتصادی، بازارهای آتی و استفاده از قراردادهای آتی است. به عنوان مثال اکنون که قیمت سکه درحال بالا رفتن است و برخی در پی خرید سکه و کسب سود از این سرمایه‌گذاری هستند، می‌‌توان این تقاضا را به بازار آتی منتقل و تا اندازه‌‌یی از افزایش شدید قیمت در بازارهای طلا و سکه جلوگیری کرد. در واقع بازار آتی سکه می‌‌تواند محل مناسبی برای حضور افرادی باشد که می‌خواهند ارزش پول خود را از طریق خرید سکه و طلا حفظ کنند یا حتی از این طریق کسب سود کنند.

اما همانطور که مشاهده می‌‌شود بسیاری از مردم اصلا آشنایی با بازار آتی سکه ندارند و خود بازار نیز آمادگی برطرف کردن نیاز تعداد قابل توجهی از سرمایه‌گذاران را ندارد. اگر بازار این توانایی را داشت و مردم با کارکرد این ابزار آشنا بودند قطعا تعداد قابل‌توجهی از آنها سراغ این بازار می‌‌رفتند و سکه را از بازار خرید نمی‌‌کردند و قطعا در این شرایط حباب در بازار ایجاد نمی‌‌شد.

بنابراین همانطور که مشاهده شد عدم آشنایی با کارکرد بازار آتی سبب بی‌‌ثباتی در بازار و افزایش ناگهانی قیمت و در نتیجه بی‌ثباتی کل اقتصاد می‌شود. برای ایجاد ثبات اقتصادی ضروری است این بازارها هم به خوبی گسترش و تعمیق پیدا کنند و هم کارکردهای آنها به مردم و سرمایه‌گذاران معرفی شود.

در پایان باید اشاره کرد که یکی از وظایف مدیران اقتصادی و نیز مدیران بازارهای مالی کشور آن است که کارکردهای قراردادهای آتی را به عموم مردم معرفی کنند. این کار می‌‌تواند نخستین و یکی از مهم‌‌ترین اقدامات برای شکل‌‌گیری بازار آتی عمیق و توسعه‌ یافته باشد.