عیارسنجی هیجان در بورس تهران

گروه بورس  هاشم آردم  

شاخص کل بورس تهران در ادامه معاملات پرشور این روزهای بازار سهام، روز گذشته با جهش هزار و 300 واحدی، با قدرت وارد کانال 96 هزار واحد شد و تا یک قدمی فتح قله 97 هزار واحدی نیز پیشروی کرد. در پایان معاملات دیروز شاخص با ثبت بازدهی چشم‌گیر تقریبا 1.4درصدی در سطح 96 هزار و 816واحد ایستاد. ادامه‌دار شدن رشد قیمت‌های جهانی در آخرین روز هفته میلادی گذشته، موج جدیدی از تقاضا در بازار سهام ایجاد کرد. در نتیجه در نخستین روز کاری زمستانی بورس تهران نه‌تنها قیمت‌ها و شاخص‌ها به حرکت صعودی خود ادامه دادند، بلکه ارزش معاملات خرد سهام و حق تقدم دوباره به محدوده بیش از 200 میلیارد تومانی بازگشت. گروه‌ فلزات اساسی روز گذشته در مرکز توجه فعالان بازار قرار داشت و بیشترین تاثیر مثبت را برای شاخص کل بورس تهران به ارمغان آورد. این در حالی بود که سایر گروه‌های بزرگ بازار ازجمله معدنی‌ها، پالایشی‌ها و شرکت‌های پتروشیمی نیز با اقبال قابل‌توجه فعالان بازار سهام مواجه بودند. همان‌طور که در گزارش‌های پیشین «تعادل» اشاره شده بود همچنان فضای مثبت خوشبینی در میان فعالان بازار سهام موج می‌زند و با این روند افزایشی ارزش معاملات، هر استراحت یا اصلاح زمانی که در بازار حادث می‌شود، مقطعی بوده و برای شناسایی سودهای کوتاه‌مدت رقم می‌خورد. در واقع عیار رشد شاخص در مقطع فعلی، با آنچه در مقاطع گذشته (دست‌کم از سال 92 تاکنون) تجربه شده بود، تفاوت دارد. با این رویکرد به نظر می‌رسد هنوز نماگرهای بازار سهام تا منزلگاه اصلی خود فاصله زیادی دارند.

 بازار هیجان‌زده است؟

همان‌طور که در گزارش‌های پیشین «تعادل» اشاره شده بود، بازار سهام این روزها پس از هر جلسه معاملاتی یا رکوردی را جابه‌جا می‌کند یا قله‌های جدیدتری را فتح می‌کند. حالا این سوال می‌تواند مطرح شود که رشدهای بازار سهام تا چه حد هیجانی است؟ در پاسخ می‌توان 4 وجه افتراق شرایط این روزهای بازار سهام را با رشدهای هیجانی که سابقا تجربه شده بود، عنوان کرد.

الف) نسبت قیمت به درآمد: نسبت قیمت به درآمد در بورس تهران این روزها از محدوده 7مرتبه‌یی عبور کرده است. به عبارت دقیق‌تر دوره بازگشت سرمایه‌یی که سرمایه‌گذاران بورسی برای سرمایه‌گذاری خود درنظر گرفته‌اند 7 سال است. این رقم در مقایسه با سپرده‌گذاری در بانک‌ها و سرمایه‌گذاری در بازارهای بدون ریسک حدود نیم‌مرتبه بالاتر است. در واقع سرمایه‌گذاران بورسی می‌توانند وجوه خود را به جای آوردن به بازار سهام به بازار پول برده و سود بدون ریسک 15درصدی کسب کنند. در این صورت در بازه 6.6 سال بازگشت سرمایه اولیه صورت می‌گیرد. در حالی که در بازار سهام این دوره بیش از 7 سال به طول می‌انجامد. اما نباید فراموش کرد که اغلب شرکت‌های بورسی بزرگ که این روزها عامل پیشران شاخص کل هستند، سود هر سهم خود را دست پایین پیش‌بینی کرده‌اند. ضمنا متوسط نسبت قیمت به درآمد در بورس تهران به واسطه شرکت‌های نه‌چندان سوددهی که با نسبت P بر E بالا معامله می‌شوند، ارتقا یافته است. اگر نمادهای بزرگ‌تر و شاخص‌ساز را که این روزها

مورد توجه فعالان بازار قرار دارند، با وزن بیشتری وارد محاسبه نسبت قیمت به درآمد کنیم، این نسبت رقم منطقی‌تری را نشان خواهد داد. ضمنا اگر فرض کنیم که شرکتی مانند فولاد مبارکه اصفهان می‌تواند در سال مالی جاری با قیمت‌های فعلی محصولات خود به‌ازای هر سهم 70 تومان سود بسازد (که احتمال وقوع آن بسیار بالاست) آنگاه نسبت P بر E تحلیلی «فولاد» در قیمت

300 تومانی که دیروز تجربه شد، 4.3مرتبه خواهد بود. در نتیجه اگر نسبت قیمت به درآمد را با عملکرد واقعی شرکت‌ها مقایسه کنیم، می‌توان چنین انگاشت که رفتار فعالان بازار سهام چندان هیجانی نیست. در دوره‌های رونقی که در سال‌های اخیر تجربه شد (به‌ویژه در زمستان 94) نسبت قیمت به درآمد در گروه خودرو و ساخت قطعات که لیدر آن روزهای بازار سهام به‌شمار می‌رفت، بسیار فراتر از این نسبت در بازار پول بوده است. بنابراین از این منظر، ماهیت رشدهای اخیر بازار سهام را نمی‌توان هیجانی و بدون پشتوانه درنظر گرفت.

ب) ارزش قابل‌توجه اما ناکافی معاملات: همان‌طور که در گزارش‌های پیشین «تعادل» اشاره شده بود، ارزش روزانه معاملات خرد سهام در هفته‌های اخیر از میانگین 120 تا 130 میلیارد تومان، به محدوده‌های بالاتر از 200 میلیارد تومان رسیده است. این افزایش قابل‌توجه در ارزش معاملات خرد می‌تواند زنگ خطر هیجانی شدن معاملات را به صدا درآورد. اما باید به این موضوع توجه داشت که ارزش معاملات خرد سهام و حق تقدم در نمادهای عادی، در دوره رونق سال 92 در کمترین حالت به 500 میلیارد تومان در روز می‌رسید. این در حالی است که از سال 92 تاکنون چند شرکت با مکانیسم عرضه اولیه به جمع شرکت‌های بورسی اضافه شده‌اند و بازار در این مدت رشد عرضی مناسبی را تجربه کرده است. در پاییز 92، تقریبا اغلب کارشناسان بازار سهام به این جمع‌بندی رسیده بودند که بورس تهران وارد حباب شده است و رشد آن هیجانی است. اما در شرایط فعلی، علاوه بر وجود محرک‌های قوی بنیادین، ارزش معاملات در مقایسه با دوره رونق سال 92 چندان هم بالا به نظر نمی‌رسد.

ج) سهم‌های «پیرمردی» در کانون توجه: در سال‌های اخیر مفهومی در میان فعالان بازار سهام شکل گرفت تحت عنوان سهم‌های پیرمردی! این لقب برای سهام شرکت‌هایی استفاده می‌شد که بازه نوسان‌شان چندان بالا نبود. در واقع فعالان بازار دلیل عدم نوسان سهام این شرکت‌ها را انفعال سهامداران ریسک‌گریز این شرکت‌ها می‌دانستند. این در حالی بود که ترکیب سهامداران این شرکت‌ها پیر نبودند بلکه حاضر نبودند در قیمت‌های بالاتر از ارزش ذاتی سهامدار شرکت‌ها باقی بمانند. اگر این نمادها با هر روند مثبت غیرمبتنی بر واقعیتی وارد مدار صعودی می‌شدند، عرضه‌های آبشاری بازیگران این نمادها آغاز می‌شد. ضمنا از آنجا که این سهم‌ها بنیه قدرتمندی داشتند، روندهای نزولی قابل‌توجهی نیز در آنها مشاهده نمی‌شد. این موضوع باعث می‌شد که فعالان بازار به شرکت‌های دارای ابهام بیشتر و دارای میزان سهام شناور پایین‌تر علاقه‌مند شوند، چراکه این نمادها نوسان‌های بیشتری از خود نشان می‌دادند و شانس کسب سود توسط فعالان بازار در این نمادها بیشتر بود. نمادهای پیرمردی از قضا، همان نمادهای بزرگ و شاخص‌سازی هستند که این روزها در مرکز توجه فعالان بازار قرار گرفته‌اند.

این شرکت‌ها اصولا بدون وجود محرک‌های بنیادین قدرتمند به حرکت در نمی‌آیند. حالا هم با گذشت چند ماه از درخشش این نمادها، هنوز سهام این شرکت‌ها آن‌قدر دست به دست نشده که بتوان ادعا کرد ترکیب سهامداران خرد در این شرکت‌ها تغییر کرده است. در رونق زمستان 94 این خودرویی‌ها بودند که لیدر بازار سهام شده بودند. این در حالی بود که با توجه به سودآوری پایین شرکت‌های خودرویی، تنها عوامل تکنیکال بودند که سهام شرکت‌های خودرویی را برای خرید جذاب می‌کردند و خودرویی‌ها به‌طور هیجانی با استفاده از دلایل کیفی (و نه کمی) مورد معامله قرار می‌گرفتند. از این منظر نیز می‌توان ادعا کرد که جنس رشدهای بازار سهام در شرایط فعلی و در مقایسه با رونق زمستان 94، هیجانی نیست.

د) استراحت‌‌ها و اصلاح‌های منطقی: اگرچه شاخص بورس تهران در ماه‌های اخیر رشد قابل توجهی را ثبت کرده و میانگین بازدهی بورس از ابتدای سال جاری تاکنون به 25.3درصد رسیده است اما رشدهای بازار عموما با دوره‌های استراحت و اصلاح همراه بوده است. پس از هر رشدی، بورس دوره‌های اصلاحی خود را به‌طور منطقی در ماه‌های اخیر داشته است. چنین روندی باعث می‌شود سهام شرکت‌ها مجال دست به دست شدن داشته باشد، فعالان بازار سهام به اندازه کافی فرصت برای شناسایی سود داشته باشند، همچنین از تشکیل حباب‌های قیمتی جلوگیری می‌کند. شاخص بورس تهران در پاییز سال جاری 11.3درصد رشد کرد و رشد آن با متغیرهای بنیادین هماهنگ بوده است. در زمستان 94 اما شاخص بورس تهران تنها در 30روز کاری30درصد رشد نشان داد. این به معنای بازدهی یک‌درصدی به ازای هر روز معاملاتی بود که با هیچ ‌یک از متغیرهای اقتصادی کشور هماهنگ نبود. این تفاوت نیز می‌تواند، نشانی از حاکمیت عقلانیت اقتصادی در روندهای فعلی بازار سهام باشد.

 مروری بر آمار معاملات دیروز

در داد و ستدهای روز گذشته شاخص کل بورس رشد خیره‌کننده یک هزار و 307 واحدی را ثبت کرد و توانست رکورد جدیدی را به ثبت رساند. همچنین دیروز سرمایه‌گذاران بورسی بیش از یک میلیارد و 176میلیون برگه سهم، حق تقدم و سایر دارایی‌های مالی را دست به دست کردند که ارزش این مبادلات بیش از 306میلیارد تومان بود و در 70هزار نوبت معاملاتی به ثبت رسید. گفتنی است ارزش معاملات خرد سهام و حق تقدم در نمادهای عادی بالغ بر 208میلیارد تومان بود. در بازار دیروز همه شاخص‌های بورسی صعودی شدند. شاخص کل یک هزار و 307 واحد بالا رفت و به رقم 96 هزار و 816 واحد رسید. شاخص بازار اول و دوم هم به ترتیب یک‌هزار و 138واحد و یک‌هزار و 679واحد رشد کردند.

نمادهای فولاد مبارکه، ملی مس، پتروشیمی خارک، گل‌گهر، صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس، پالایش نفت بندرعباس و چادرملو بیشترین تاثیر مثبت را بر شاخص داشتند. همچنین گروه‌های فلزات اساسی، فرآورده‌های نفتی و کانه فلزی در صدر برترین گروه‌های صنعت از نظر ارزش معاملات قرار گرفتند. صدرنشینی بازار نیز با بیشترین رشد قیمت متعلق به نمادهای پتروشیمی خارک، ملی مس، صنعتی آما، بانک خاورمیانه، سیمان تهران، موتوژن و توسعه معادن و فلزات بود. در مقابل نمادهای سیمان کردستان، سیمان خوزستان، کارتن ایران، آبادگران، دوده صنعتی پارس، موتورسازان تراکتورسازی ایران و کارخانجات تولیدی شیشه رازی با بیشترین کاهش قیمت در انتهای جدول معاملات قرار گرفتند.

سرمایه‌گذاران بورسی برای خرید سهام سرمایه‌گذاری امید، اوراق مشارکت شهرداری سبزوار، سهام پالایش نفت تهران، ملی صنایع مس، سرمایه‌گذاری معادن و فلزات، اوراق مشارکت شهرداری تهران و اوراق مشارکت شهرداری شیراز بیشترین تقاضا و طولانی‌ترین صف‌های خرید را داشتند. در مقابل نمادهای اوراق صکوک سایپا، اوراق مشارکت شهرداری تهران، اوراق مشارکت شهرداری مشهد، سهام سیمان اصفهان و اوراق صکوک سایپا با بیشترین عرضه‌ها و طولانی‌ترین صف‌های فروش مواجه شدند.

 از فرابورس چه خبر؟

همچنین نخستین روز کاری زمستان 96 در فرابورس با رشد 10واحدی شاخص کل فرابورس و عبور این نماگر از ارتفاع 1090واحدی همراه بود. دادوستدهای دوم دی‌ماه به جابه‌جایی بیش از 319میلیون ورقه بهادار به ارزش افزون بر 97میلیارد تومان انجامید. ضمن آنکه آیفکس نیز که در تمام روزهای معاملاتی هفته گذشته با سبزپوشی روند صعودی را در پیش گرفته بود، در آغاز این هفته با حمایت جمعا 8 واحدی از جانب نمادهای «میدکو»، «هرمز» و «مارون» در ارتفاع 1092واحدی قرار گرفت. نمادهای «ذوب» و «ریشمک» نیز روز گذشته بیشتر از سایر نمادها مورد توجه معامله‌گران قرار گرفتند.

همچنین در حالی عنوان بیشترین افزایش قیمت به نام نمادهای «شرانل» و «زنگان» متعلق به گروه‌های نفت ایرانول و صنعت روی زنگان ثبت شد که نمادهای «بکهنوج» و «قچار» بیشترین بار افت قیمتی را به دوش کشیدند. در بازار پایه نیز نمادهای «لکما» و «واحیا» به ترتیب بیشترین حجم و ارزش مبادلاتی را به دست آوردند و در مجموع تابلوهای «پایه الف»، «پایه ب» و «پایه ج» میزبان دست به دست شدن بالغ بر 57 میلیون سهم به ارزش بیش از 101میلیارد ریال بودند.