اختلال ارتباطات بحران دیگری پس از زلزله
امروزه ارتباطات و فناوری اطلاعات با توجه به افزایش جمعیت، دیگر از حالت یک خدمت لوکس خارج شده است؛ به طوری که در مواقع بحرانی مثل وقوع زلزله، برقراری ارتباطات برای انجام هماهنگی‌های مربوط به مدیریت بحران اهمیتی کمتر از وجود دیگر تجهیزات ندارد.
در چند زلزله اخیر که یک مورد آن هم مربوط به شهر تهران بود؛ وسایل ارتباطی نخستین گزینه‌یی بود که شهروندان بعد از رخداد زلزله به سراغ آن رفتند. کسب اطلاع از وضعیت دیگر دوستان و اقوام و همچنین اطلاع از چند و چون ماجرا و شدت خطر احتمالی از سایت‌های خبری اهمیت ارتباطات را دوچندان کرد؛ به طوری که بخش زیادی از حجم ترافیک شبکه مخابراتی در ساعات بعد از زلزله مختل شده بود.
از سوی دیگر همین زیرساخت‌های ارتباطاتی می‌توانند به عنوان مجرایی اصلی برای ایجاد هماهنگی‌های مربوط به کمک‌رسانی عمل کنند. تصور کنید برای جلوگیری از تخریب یک سد بتونی بعد از زلزله چقدر برقراری ارتباط بین کارشناسان با مسوولان اجرایی سد می‌تواند حیاتی باشد؛ امری که در صورتی که از آن جلوگیری نشود، می‌تواند باعث وقوع سیل و فاجعه‌یی دیگر برای شهر باشد.
ایجاد مراکز ارتباطی خارج از شبکه سیمی مخابرات می‌تواند یکی از اقداماتی باشد که در راستای مدیریت بحران در حوزه وظایف مربوط به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات صورت گیرد. در همین راستا صادق بیگ‌پور، مشاور وزیر و رییس کمیته پدافند غیرعامل وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با اشاره به آزمایش بالن سیار مخابراتی در اربعین و زلزله کرمانشاه، تاکید کرد: براساس دستور وزیر ارتباطات این بالن برای تمام استان‌های کشور تهیه می‌شود که در مواقع بحران به ایجاد ارتباطات پایدار کمک کند.
رییس کمیته پدافند غیرعامل وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات از تصویب پیشنهاد وزارت ارتباطات برای استفاده از ظرفیت دولت الکترونیک و بانک‌های اطلاعاتی برای توزیع عادلانه و مناسب نیازمندی‌های حیاتی مردم در مواقع بحران خبر داد و گفت: مهم‌ترین مشکلاتی که در حوزه ارتباطات در این مواقع ایجاد می‌شود، ترافیک شدید ارتباطی و وابستگی بسیار شبکه زیرساختی ارتباطات به برق است. با توجه به اینکه سال‌های بسیاری است که در این حوزه صحبت می‌شود و برنامه و مانور اجرا می‌کنیم اما در زمان حادثه آمادگی نداریم و غافلگیر می‌شویم که به هیچ عنوان قابل قبول نیست؛ برخی از تجهیزات و امکانات یا فرسوده بودند یا قابلیت تحمل شوک حادثه را نداشتند.
بیک‌پور، ایجاد و پایداری ارتباطات عموم مردم را قدم بعدی در مواقع بحران در حوزه ارتباطات دانست و افزود: ایجاد این ارتباطات موجب آرامش و بار مثبت در جامعه می‌شود و در صورت عدم ایجاد این ارتباطات همه دچار چالش و مشکل می‌شوند. وی به اهدافی که در این حوزه برای مواقع بحران ترسیم شده، اشاره کرد و افزود: نخستین هدف عدم اختلال و پایداری ارتباطات در حوادث است بطوری که به هیچ عنوان قابل پذیرش نیست که ارتباطات در حادثه‌یی دچار اختلال شود. اما در بخش ارتباطات، باید به شناخت نقش الگوی ارتباطات در کنش و واکنش‌های سیستماتیک توجه کرد وگرنه تصمیم‌ها در مواقع اضطراری تنها آزمون و خطا خواهند بود؛ که با توجه به تنگی زمان و همچنین تهدید و غافلگیری، جایی برای آزمون و خطا باقی نمی‌گذارد. در زمان بروز حوادث غیرمترقبه و به ویژه زلزله لازم است تا به پیروی از «الگوهای ارتباطی» به آگاهی‌رسانی میان ستادهای مدیریت بحران، رسانه‌ها، مسوولان، مردم و آسیب‌دیدگان توجه بیشتری شود تا شاهد آسیب‌های کمتری از پیامدهای زلزله باشیم.
ارتباط پیوسته سازمان با رسانه‌ها، نیازمند داشتن برنامه کامل سازمانی است که می‌تواند در برگیرنده سخنگوی سرشناس ۲۴ساعته، کمک به رسانه‌ها برای دسترسی به محل رویداد، پوشیده نگه‌نداشتن واقعیت‌‍‌ها و حقایق برای جلوگیری از ایجاد شایعه در بین مردم، آگاهی‌رسانی همگانی در مورد کارهای انجام‌شده باشد. با توجه به سخت بودن کنترل جمعیت شهرهایی بزرگ در مواقعی مانند وقوع زلزله- خواه شدید یا خفیف- استفاده از رسانه، فناوری‌های اطلاعاتی و ابزارهای پرشتاب، انتقال پیام و اعتماد به شهروندان همراه با مدیریت درست و بنیادی و نیز تربیت نیروهای حرفه‌یی خبری می‌تواند از ابزارهای پایه مدیریت بحران به شمار آید.
رسانه‌ها با توجه به تاثیرشان بر افکارعمومی و همچنین کارکردهاشان در قلمرو آگاهی‌رسانی، می‌توانند ابزاری بنیادی برای کنترل یا گسترش بحران باشند. بهتر است در کنار راه‌اندازی ستادهای ویژه مدیریت بحران به آموزش و تجهیز گروه‌های رسانه‌یی و خبرنگاری برای پوشش کامل اخبار در زمان بحران و جلوگیری از سخن‌پراکنی‌ها هم توجه جدی شود. این مساله در وهله اول نیازمند فراهم آوردن امکانات زیرساختی ارتباطاتی است.
در این زمینه علی گرانمایه‌پور، استاد ارتباطات با بیان اینکه هر چه مردم نسبت به رسانه‌ها اعتماد بیشتری داشته باشند، قطعا در ایجاد آرامش آنها نقش بسیاری خواهند داشت گفته است: مساله این است که چرا مردم در زمان بحران سیل، زلزله، توفان دچار به هم‌ریختگی ذهنی و اضطراب می‌شوند؟ به دلیل اینکه اگر مطالبی که رسانه رسمی منتشر می‌کند با آنچه رسانه غیررسمی می‌گوید، متناقض باشد و اعتماد مردم هم به رسانه غیررسمی بیشتر باشد، باعث می‌شود که کنترل بحران مسوولان از طریق رسانه رسمی سخت‌تر شود. همچنین بخشی از اعتماد مردم به رسانه‌ها به این مساله بستگی دارد که قبل از هر حادثه طبیعی چه میزان به مردم آموزش داده‌اند و آنها را آماده بحران کرده‌اند. سیستم مخابراتی کشور امکان فراهم‌آوری زیرساخت‌ها و ظرفیت چند برابری در ترافیک تلفن‌های همراه را دارد اما چون زلزله قابل پیش‌بینی نیست انجام این کارها هزینه‌بر است. به نظر می‌رسد حالا که عزم وزارت ارتباطات برای ایجاد بالن‌های ارتباطاتی در همه شهرها برای مواقع اضطراری جدی است؛ داشتن برنامه‌های رسانه‌یی و ارتباطاتی برای مواقع بحرانی و مخصوصا وقوع زلزله برای کنترل و مدیریت افکار عمومی ضروری باشد. در همین زلزله اخیر تهران(۲۹ آذر۱۳۹۶) تنها انتشار یک خبر از رییس مرکز لرزه‌نگاری کشور با عنوان «احتمال پیش‌لرزه بودن زلزله رخ داده و در پیش بودن زلزله‌یی بزرگ‌تر» در رسانه‌ها کافی بود تا سیل خودروهای شهروندان در خیابان‌ها و پمپ‌بنزین‌ها روانه شود. در همین راستا جلسه کارگروه ارتباطات و فناوری اطلاعات مدیریت بحران کشور اخیرا با حضور مدیران اپراتورهای ارتباطی برگزار و در این جلسه وضعیت موجود اپراتورها، میزان آمادگی شبکه ارتباطی کشور در شرایط بحران و راهکارهای افزایش آمادگی بررسی شد. براساس این گزارش افزایش پایداری شبکه‌های موجود، ایجاد شبکه رادیو ترانک عمومی در سطح شهر تهران، برقراری رومینگ بین اپراتورها، شناسایی سایت‌های پایدار اپراتورها در سطح شهر تهران و تدوین دستورالعمل نحوه اقدام در شرایط بحران از موضوعاتی بود که در جلسه کارگروه ارتباطات و فناوری اطلاعات مدیریت بحران کشور درباره آن تبادل نظر و تصمیم‌گیری انجام شد.
