جهش بعدی قیمت نفت

مایکل لینچ  فوربس  

ترجمه : مهدی نیکویی

در این مطلب پتانسیل افزایش قیمت در سال 2018 و آنچه ممکن است عامل آن باشد، فهرست می‌شود. این فهرست و علل احتمالی از آنجایی مطرح می‌شود که تقریبا همه کارشناسان معتقدند که هر روند و قیمتی در بازار نفت(به ویژه در کوتاه‌مدت) محتمل است.

چند دهه پیش خبرنگار یک مجله کسب وکار سوئدی از من خواست که در یک مسابقه برای پیش‌بینی قیمت نفت قابل تحقق در انتهای سال شرکت کنم.(راستش او واقعا به من زنگ نزد، او به گروهی که من برایشان کار می‌کردم، زنگ زد و آن روز هیچ کس دیگری جز من نبود.) من برنده مسابقه شدم. یک پیراهن کتان به من جایزه دادند و مصاحبه‌یی با من داشتند تا بتوانند دلایل موفقیت من را بشنوند. با این حال زمانی که به خبرنگار گفتم تنها حدس زده‌ام و پیش‌بینی قیمت نفت غیرممکن است دیگر به من زنگ نزدند. من برایشان توضیح دادم که وضعیت بازار در کوتاه‌مدت همواره نوسانی است و دست‌کم هیچگاه نمی‌توان عوامل سیاسی اثرگذار بر آن را پیش‌بینی کرد. با این حال سخن من به مذاق آنها خوش نیامد. آن مجله دیگر هرگز با من تماس نگرفت.

من هنوز هم بر همان عقیده‌ام. به طور کلی بنیان‌های بازار حاکی از آن است که قیمت‌های نفت نمی‌تواند چندان صعودی باشد و تنها شاهد جهش‌های کوتاه‌مدت و گذرا در قیمت خواهیم بود. قیمت‌های بالا معمولا ناشی از یکی از این دو منبع هستند: رشد سریع تقاضا در بازار یا اختلال قابل توجهی در عرضه.

به لحاظ نظری، رشد سریع تقاضا تنها در صورت تقویت اقتصاد جهانی اقتصاد می‌افتد؛ همانطور که این اتفاق در سال 2010و 2015 رخ داد. به طور خلاصه رویدادهای کوتاه‌مدت اندکی هستند که می‌توانند باعث جهش تقاضا شوند. به عنوان مثال در سال 2004و با اختلال در عرضه زغال‌سنگ، شرکت‌های نیروگاهی چین به نفت روی آوردند و باعث شدند تا یک‌باره میزان تقاضای جهانی نفت یک میلیون بشکه در روز افزایش یابد. این تغییر، مبادلات بازار را به هم زد و افزایش واقعی تقاضا به دو برابر برآوردهای قبلی رسید. اقتصادهای اندکی وجود دارند که به قدری بزرگ باشند که چنین رویدادهایی بتواند، تقاضای جهانی را به یک‌باره افزایش دهد؛ مگر آنکه پیش از آن نیز بازار دچار کمبود بوده باشد.

درحال حاضر کشورهای اوپکی و غیراوپکی 1.8میلیون بشکه در روز از تولیدات خود کاسته‌اند تا بازار را به ثبات برسانند. با این حال 400هزار بشکه از این رقم به صورت غیرارادی کاسته شده و نباید روی آن حساب باز کرد. علاوه بر این سعودی‌ها حدود 2میلیون بشکه ظرفیت «مازاد استراتژیک» دارند که در صورت نیاز می‌توانند به سرعت آن را به تولید خود بیفزایند.

پیش‌بینی IEA(آژانس بین‌المللی انرژی) این است که تقاضا برای نفت اوپک در سال 2018 می‌تواند 0.4میلیون بشکه در روز پایین‌تر از سال 2017 باشد بنابراین افزایش روزانه یک میلیون بشکه‌یی تقاضای نفت(میزان افزایشی که بالاتر از برآوردهای کنونی است) باعث کمبود نفت در بازار نمی‌شود. تولیدکنندگان مختلف نفتی، روی کاغذ توانایی واکنش دادن به این افزایش تقاضا را دارند. از طرفی با توجه به آنکه میزان ذخایر تجاری جهان(به ویژه ذخایری که در دست کشورهای OECD هستند) حدود 200میلیون بشکه بیش از میانگین 5 ساله هستند، فشار قیمتی ناگهانی امکان‌پذیر نیست. در حقیقت روند افزایش قیمت باید به حدی کند باشد که تولیدکنندگان بتوانند خود را با آن منطبق کنند.

از این رو عملا تنها احتمالی که برای جهش ناگهانی قیمت نفت باقی می‌ماند، اختلال قابل توجه در تولید نفت در نقطه‌یی از جهان است. اختلالات موقت کوچک مقیاس از قبیل تعطیلی اخیر خط لوله فورتیز تهدیدی جدی نیست؛ چراکه میزان تولید «از دست رفته» ناچیز است و با کاهش ذخایر تجاری جبران می‌شود. اختلال‌های اثرگذار بر بازار، اختلال‌های بزرگ مقیاس و در سطوح ملی است؛ اختلال‌هایی که محتمل‌ترین نامزدهای آن 3کشور، لیبی، نیجریه و ونزوئلا هستند.

 3 کشور با تولید ناپایدار

مسلما کاهش مداوم در تولید ونزوئلا را نمی‌توان تهدیدی برای عرضه نفت به حساب آورد زیرا این امر به تدریج رخ می‌دهد و می‌تواند با عرضه سایر کشورها جبران شود؛ به ویژه آنکه ظرفیت بلااستفاده عربستان سعودی از گریدهای سنگین نفتی است و با نیاز مشتریان ونزوئلا تناسب دارد. لیبی و نیجریه با مشکلات بیشتری دست به گریبان هستند. در این بین احتمالا اختلال‌های کوتاه‌مدت در تولید نفت اندک خواهد بود؛ هر چند مجموع آنها می‌تواند به سطوح چشمگیری برسد و گاهی نیز به یک میلیون بشکه در روز برسد. با این حال احتمال آنکه سقوط سریع و بزرگی در تولیدات نفت نیجریه اتفاق بیفتد بسیار اندک است؛ چراکه صنعت نفت این کشور از نظر جغرافیایی بسیار پراکنده است و گروه‌های خرابکاری نیز به دلیل محدودیت نفرات خود نمی‌توانند به حملات گسترده‌یی در تمام کشور دست بزنند.

وضعیت برای لیبی متفاوت است. در این کشور تعدادی خطوط لوله نفتی وجود دارد که از مناطق بیابانی گذر می‌کنند و در مقابل حملات تروریستی شکننده هستند. از طرفی وضعیت سیاسی این کشور همچنان بی‌ثبات است و ناآرامی‌های گسترده در این کشور همواره محتمل است. با توجه به آنکه کیفیت نفت لیبی هم بسیار بالاست و نمی‌توان آن را با نفت‌های دیگر جایگزین کرد، احتمال اثرگذاری این کشور بالاتر از اثرات منابع دیگر بر قیمت نفت است. همچنین از پالایش نفت خام لیبی، بنزین زیادی به دست می‌آید و اثرگذاری این کشور با شروع فصل تابستان و افزایش مصرف بنزین بالاتر می‌رود. تا آن زمان سطح ذخایر تجاری نیز باید پایین‌تر از اکنون باشند که باز هم عاملی در افزایش حساسیت بازار به میزان تولید نفتی لیبی خواهد بود.

میزان تمایل روسیه و عربستان سعودی برای افزایش تولید خود با بالا رفتن قیمت‌ها قطعه دیگری از پازل نفتی 2018 است. هر دو این کشورها نقش زیادی در به ثبات رساندن وضعیت بازار داشته‌اند و عربستان نیز به تنهایی 2میلیون بشکه در روز «مازاد ظرفیت استراتژیک» دارد که در صورت هر گونه اختلال جدی در عرضه جهانی می‌تواند از آن استفاده کند. با این حال هیچکدام از این سخن‌ها به معنای آن نیست که روسیه و عربستان با رسیدن قیمت برنت به سطح 70دلاری، 80 دلاری و حتی 90دلاری قطعا تولید خود را افزایش خواهند داد.

من این احتمال را می‌دهم که روس‌ها در صورتی که قیمت نفت بسیار بالا برود، اندکی از ظرفیت مازاد خود استفاده خواهند کرد؛ به ویژه آنکه وضعیت صادراتی آنها همواره تا حدی نامطمئن است. اما از آنجا که آنها می‌خواهند، قیمت نفت به بالاترین سطح ممکن خود برسد ممکن است در جریان صعود قیمتی نیز کار خاصی انجام ندهند؛ به ویژه اگر سایر تولیدکنندگان نیز تنها نظاره‌گر اوضاع باشند و نشان دهند به توافق‌های کاهش تولید پایبند هستند. همانطور که چرچیل عنوان کرده است:«روسیه چیستانی است که در یک راز پیچیده شده و درون یک معما قرار داده شده است.» اما شاید یک کلید برای درک اقدامات احتمالی روسیه وجود داشته باشد. این کلید «منافع ملی روسیه» است. لازم است اضافه کنم که «نیازهای مالی روسیه بر منابع ملی روسیه غلبه دارد.»

ناآرامی‌های سیاسی در کشورهای تولید‌کننده به لحاظ نظری می‌توانند منجر به اختلال شدید در عرضه نفت شود(1 تا 2میلیون بشکه در روز). چنین اختلال‌هایی برای افزایش قیمت جهانی نفت ضروری است اما کافی نیست. تنها عاملی که می‌تواند مانع از ادامه‌دار شدن جهش‌های قیمتی در سال 2018 شود، تصمیم عربستان برای افزایش تولید نفت خود و کاهش اثرات اختلال در عرضه بازار است. چنین اتفاقی پیش از این هم افتاده است. به عنوان مثال زمانی که در سال 2003 جنگ دوم خلیج فارس رخ داد و کارکنان شرکت ملی ونزوئلا هم اعتصاب کردند، عربستان میلیون‌ها بشکه بر تولید روزانه خود افزود تا بازار را از نوسانات شدید دور نگه دارد.

سعودی‌ها همواره نگران آن بوده‌اند که قیمت‌های «بیش از حد» نفت روی فروش بلندمدت و سهم بازار آنها تاثیر منفی بگذارد. اکثر کارشناسان نفت جهان در اوایل دهه 1980 به آنها گفتند که قیمت‌های آن زمان بیش از حد نیست؛ حتی با آنکه تقاضا برای نفت عربستان درحال سقوط بود. در سال 2000 زمانی که بازارها برای نخستین بار دچار کمبود عرضه شد، برخی هشدار دادند که نفت 30 دلاری بازار فروش عربستان سعودی را از بین خواهد برد. اما به تازگی برخی از کارشناسان اصرار کرده‌اند که قیمت 100دلاری هر بشکه، کف جدید قیمت است.

واقعیت این است که هیچکس نمی‌داند قیمت «پایدار» نفت چقدر است. از طرفی هیچکس به جز شاهزاده بن سلمان نمی‌داند که تصور او از قیمت پایدار نفت چقدر است. اوست که تصمیم می‌گیرد چه قیمتی بهترین تناسب را با سیاست‌های اقتصادی کشورش خواهد داشت. حتی این احتمال می‌تواند وجود داشته باشد که هدف او قیمت‌های بسیار بالاتری برای نفت باشد تا بتواند با درآمدهای بسیار بالا در کوتاه‌مدت، اقتصاد عربستان را به سرعت از وابستگی به نفت نجات دهد.

با این حال حتی با آنکه شاهزاده سعودی سیاست‌های نفتی عربستان را تغییر داده، تضمینی وجود ندارد که این کشور در مقابل افزایش بی‌رویه قیمت‌ها بی‌تفاوت بنشیند؛ به ویژه اگر با افزایش قیمت‌ها سهم بازار عربستان به خطر بیفتد و تولیدکنندگان دیگری مانند روسیه بخواهند با افزایش تولیدات خود، قیمت‌ها را تعدیل کنند. در حقیقت چنان وضعیتی می‌تواند به منزله شروع یک جنگ قیمتی جدید باشد(البته نه به طور قطعی).

با توجه به این شرایط، انتظار من این است که در فصل نخست 2018 بازار با کمبود عرضه مواجه باشد و قیمت‌های نفت روند صعودی داشته باشند. اما در فصل دوم سال با توجه به عواملی مانند(کاهش رشد اقتصادی جهان، تقلب برخی از تولیدکنندگان نفتی در سهمیه‌های تعیین شده خود و افزایش تولید نفت شیل) قیمت‌ها حتی کاهش نسبی داشته باشند. اما در 3ماهه سوم سال(تابستان) و همان زمان که تصور می‌شود قیمت‌ها به حالت باثباتی رسیده‌اند، اثرات اختلال‌های احتمالی در عرضه بسیار شدیدتر خواهد شد و احتمالا شاهد جهش‌های شدیدی در قیمت نفت خواهیم بود. ضعف شدید اقتصادی می‌تواند موجب سقوط قیمت‌ها شود اما بی‌ثباتی سیاسی در لیبی و ونزوئلا و در شرایطی که عرضه کنترل شده است، می‌تواند باعث رشد قیمت‌ها به سطح 70و حتی 80 دلاری شود. با نادیده گرفتن حوادث احتمالی کوچک می‌توان انتظار داشت که به طور کلی قیمت نفت در سال 2018 اندکی کمتر از 2017 باشد. با این حال قیمت نفت در بازه‌های کوتاه‌مدت را نمی‌توان پیش‌بینی کرد.