خاورمیانه چگونه آرام می‌گیرد؟
هیچ یک از کشورهای منطقه نباید به سمت برتری‌جویی حرکت کنند. این ماحصل سخنان محمدجواد ظریف در دومین کنفرانس امنیتی تهران با موضوع «امنیت منطقه‌یی در غرب آسیا؛ چالش‌ها و روندهای نوظهور» بود، زمانی که تلاش می‌کرد سیاستی که ثبات را به خاورمیانه بازمی‌گرداند، تشریح کند. کنفرانسی که از جک استراو، وزیر اسبق امور خارجه بریتانیا تا یوسف بن علوی، وزیر خارجه عمان در آن حضور داشتند و چارچوبی از سیاست‌های امنیتی مدنظرشان را مطرح کردند. یوسف بن علوی از چالش‌های پیش روی جامعه جهانی برای بازسازی سوریه سخن گفت اینکه پیش‌تر درباره افغانستان هم تجربه مشابه‌یی وجود داشت اما نتیجه مطلوب حاصل نشد. جک استراو هم در عین حال که انتقاداتی را روانه ایران کرد اما با اشاره به توانمندی‌های دیپلماتیک ایران گفت که می‌شود، پیشنهاد ظریف درباره معماری نوین امنیتی را با ایجاد خط ارتباطی میان تهران و کشورهای ذی‌نفع سرلوحه قرار داد.
منطقه قوی؛ پیشنهاد ظریف
در این نشست، محمدجواد ظریف با اشاره به تحولات اخیر خاورمیانه گفت که احیای احترام به مرزهای ملی و نظام دولت ـ ملت باید در اولویت قرار گیرد؛ چراکه به اعتقاد وزیر امور خارجه ایران ادامه وضعیت کنونی قطعا به گرایش‌های گریز از مرکز در داخل واحدهای سیاسی دامن می‌زند و حاصلی جز تنش و بی‌ثباتی در پی ندارد. اشاره ظریف به تحرکات قومی و طایفه‌یی در سوریه و عراق با گرایش‌های جدایی‌طلبی بود که او اینها را خطری برای منطقه و جهان دانست. راه‌حل این مشکل هم از نگاه وزیر امور خارجه ایران درایت مسوولان ملی، محلی و گفت‌وگو بر پایه احترام به حاکمیت ملی، تمامیت ارضی و قوانین اساسی است که این تحرکات را به همگرایی و همکاری تبدیل می‌کند. به اعتقاد ظریف تمرکز بر مشکلات امنیتی و تنش‌ها باید با در نظر داشتن دورنمایی مشخص صورت گیرد و معطوف به تلاش برای نیل به شرایط امنیت مطلوب در سطح منطقه باشد. پیشنهاد او در دو ایده خلاصه شد: «منطقه قوی» و « امنیت شبکه‌ای» که ظریف گفت، می‌تواند مبنای شکل‌گیری پارادایم جدیدی برای غرب آسیا باشد. وزیر امور خارجه ایران درباره ایده خود توضیح داد: تلاش برای ایجاد منطقه قوی به جای برتری‌جویی و حذف دیگر کنشگران ریشه در نگاه راهبردی جمهوری اسلامی ایران به منطقه پیرامونی خود دارد و به معنی پذیرش اصل تامین منافع جمعی در منطقه خلیج فارس و تامین قاعده برد ـ برد در سطح این منطقه است. بر این اساس تامین منافع هر یک از کشورهای منطقه در گرو تامین منافع همه کشورهای منطقه است. تلاش سلطه‌جویانه توسط هر یک از کشورهای منطقه برای حذف رقبا و تبدیل شدن به قدرت فائقه و سلطه‌گر از منظر ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک عامل تنش‌زا بوده و موجب ایجاد موانع اساسی بر سر راه توسعه ملی کشورها خواهد بود. چنین رقابتی تنها دور باطلی را موجب می‌شود که نمی‌تواند برنده‌یی داشته باشد. دیگر مناطق جهان بعد از اینکه رقابت‌های مخرب سلطه محور را پشت سر گذاشته و به همکاری با هم متمایل شدند، توانستند به صلح و توسعه دست یابند. کشورهای این منطقه به حکم جغرافیا محکوم به همزیستی با یکدیگر هستند علاوه بر اینکه تاریخ، فرهنگ و مذهب مشترک چنین همکاری و همزیستی را نه تنها اجباری بلکه مطلوب و متبوع می‌سازد.
استقبال جک استراو از پیشنهاد ظریف
جک استراو، وزیر امور خارجه بریتانیا در دولت تونی بلر که برای حضور در این کنفرانس به تهران آمده بود، آنچه از سوی ظریف در این کنفرانس عنوان شد را مثبت خواند اما در رویکردی منتقدانه گفت که اگر بخواهیم صحبت‌های وزیر امور خارجه ایران عملی شود نباید فراموش کنیم طبق کنوانسیون‌های بین‌المللی که ایران هم به آن پایبند است، دیپلمات‌ها باید امنیت فیزیکی داشته باشند؛ اما این امر دو بار در ایران نقض شد. استراو تاکید کرد که برای رسیدن به اهداف باید نقطه‌های تاریک برطرف شود و امنیت دیپلمات‌ها در تهران به رسمیت شناخته شود. وزیر اسبق امور خارجه بریتانیا همچنین با استقبال از پیشنهاد ظریف درخصوص معماری نوین امنیتی افزود: می‌شود ترتیبی داد تا بین تهران و کشورهای ذی‌نفع خط ارتباطی کشیده شود و این کار سرلوحه قرار گیرد. مثلا این خط ارتباطی بین ایران و کشورهای منطقه‌یی، ایران و اتحادیه اروپا و بعد با کشوری مثل فرانسه و ایالات متحده برقرار شود.
او با تاکید بر اینکه ایران با توجه به توانمندی‌های دیپلماتیکی که دارد، می‌تواند نقش مهمی در ثبات منطقه ایفا کند، گفت: کشورهای عضو شورای خلیج فارس هم باید در این معادله بازی کنند. عربستان برای منزوی کردن قطر تلاش‌های زیادی کرد ولی جواب مورد نظر خود را نگرفت. عمان و کویت توانستند به طور سازنده ایفای نقش کنند درحالی که امارات متحده عربی در منازعات یمن ایفای نقش کرد. تهدیدات پیش رو برجام دیگر موضوع سخنرانی استراو بود؛ آنجا که این دیپلمات سابق گفت: ما نمی‌دانیم که ترامپ در پایان هفته چه کاری می‌خواهد، انجام بدهد. شاید خودش هم دقیقا نداند زیرا نامعقول‌ترین رهبری است که از جنگ جهانی دوم تاکنون دیده‌ایم. اما تحریم جدید علیه ایران بحرانی برای ادامه برجام خواهد بود و امیدوارم که اروپایی‌ها گرد هم آمده و ببینند چطور می‌توانند برجام را حفظ کنند. او با اشاره به اینکه ایران همه تعهداتش را انجام داده است، افزود: اگر امریکا همچنان تحریم‌های خود را ادامه دهد این نماد استفاده قدرت دلار علیه دیگران است. بانک‌های اروپای غربی نیز برای رفع موانع ارتباط با ایران تلاش می‌کنند و آلمان و انگلیس نیز به دنبال یافتن راه‌حل هستند.
منابع ما برای بازسازی سوریه کافی است؟
وزیر خارجه عمان که دیگر سخنران کنفرانس امنیتی تهران بود، بازسازی سوریه را مورد اشاره قرار داد و گفت که طبق برخی از برآوردها، بازسازی سوریه میلیاردها دلار هزینه به همراه خواهد داشت و او این سوال را مطرح کرد که ما چنین منابعی را در اختیار داریم یا نه؟
به گزارش ایسنا، یوسف بن علوی با بیان اینکه در گذشته برخی از رهبران با حرکت و تدبیر با مسائل برخورد کرده‌اند و این تدبیر باعث شده که خیلی از مسائل حل و فصل شود، افزود: ما اکنون در چنگال یک نسل جدیدی هستیم که براساس فرهنگ و توان خود تلاش‌هایی را انجام می‌دهد که بعضا ممکن است این تلاش‌ها منجر به ایجاد ثبات در منطقه نشود و آنها نتوانند موفقیت نسل‌های گذشته را تکرار کنند.
این دیپلمات عالیرتبه عمانی با بیان اینکه مشکلاتی که ما با آن در منطقه روبه‌رو هستیم، ساخته و پرداخته ماست و نه آنکه دیگران برای ما ساخته باشند، ادامه داد: بعضا می‌بینیم که برخی جوامع، جوامع دیگر را سرزنش می‌کنند و به نظر من کسانی که چنین اقدامی را انجام می‌دهند، نمی‌دانند از زندگی خود چه می‌خواهند. او همچنین با اشاره به بحران‌های کنونی در منطقه که منجر به کشته شدن میلیون‌ها انسان و خسارت‌های زیادی به برخی از کشورها شده است، گفت: ما اکنون با موضوع بازسازی این کشورها روبه‌رو هستیم. بنابر برخی صحبت‌ها، میلیاردها دلار بازسازی سوریه هزینه دارد ولی سوال این است که آیا ما این منابع را در اختیار داریم؟ از دیگر سو ما تصور داریم که آیا ما می‌توانیم سوریه را به قبل از این درگیری‌ها برگردانیم؟ ما نمونه این موضوع را در مورد افغانستان داشتیم. در مورد این کشور اجلاس‌های متعددی برای بازسازی برگزار شد اما عملا بازسازی جدی انجام نشد و ما در این زمینه با اشتباهات فرهنگی زیادی نیز روبه‌رو بودیم.
