الزامات رفع بیکاری و فقر مطلق

امیر باقری|سخنگوی ستاد بودجه سال 1397|

تدوین و اجرای برنامه‌های توسعه اشتغال برای دولت دیگر تبدیل به یک الزام غیر قابل اجتناب شده است. بررسی لایحه بودجه سال 1397 دولت نیز گویای آن است که دولت به درستی به الزام آور بودن شرایط موجود پی برده و در قالب تبصره 18 لایحه بودجه پیشنهادی خود، برنامه توسعه اشتغال سال 1397 را پیشنهاد داده است. در اینجا ابتدا ویژگی‌های موجود بازار کار کشور بررسی می‌شود، به نحوی که الزام مداخله دولت در قالب برنامه‌های توسعه اشتغال مشخص شود. سپس ضرورت تدوین برنامه‌های اشتغال در کنار اجرایی نمودن برنامه ششم توسعه کشور بیان شده و نهایتا برنامه اشتغال دولت ذیل تبصره 18 لایحه پیشنهادی تبیین و مورد واکاوی قرار می‌گیرد.

 ویژگی‌های بازار کار کشور

بررسی روند بلندمدت نرخ بیکاری در اقتصاد ایران نشان می‌دهد که در دوره 95- 1355 همواره این نرخ بیش از 9 درصد بوده است. و در دوره‌هایی که اقتصاد کشور دچار رکود بوده بواسطه بیکاری ادواری، این نرخ افزایش یافته است. به عبارت بهتر درد کهنه اقتصاد ایران، سال‌هاست که نرخ بیکاری بالا نام دارد.

نتایج طرح آمارگیری نیروی کار مرکز آمار ایران نیز گویای آن است که در دوره (1395-1384) نرخ بیکاری در کشور به ویژه در میان جوانان بالا بوده است هرچند در تابستان سال 1396 با ایجاد 795 هزار فرصت شغلی نرخ بیکاری با یک واحد درصد کاهش به 11.7 درصد رسید اما کماکان این نرخ دو رقمی است و لازم است برنامه مشخصی برای رفع یا مدیریت این دغدغه دیرین اقتصادی طراحی و به اجرا گذاشته شود.

 برنامه توسعه اشتغال دولت در لایحه بودجه سال 1397

بر اساس پیش‌بینی انجام شده، عرضه جدید نیروی کار در سال 1397 حدود 838 هزار نفر خواهد بود و برای کاهش نرخ بیکاری به 11.2 درصد، لازم است بطور خالص 980 هزار شغل ایجاد شود. گفتنی است، نرخ بیکاری طبق اهداف برنامه ششم توسعه ‌باید به 8.6 درصد در 1400 کاهش یابد. ارائه برنامه اشتغال دولت در قالب تبصره 18 لایحه بودجه سال 1397، بیانگر آن است که دولت به خوبی به ضرورت ایجاد اشتغال در مقیاس وسیع، واقف است. تصویر اجمالی پیشنهاد اولیه برنامه اشتغال دولت ذیل تبصره 18 با فرض استفاده اهرمی از 174 هزار میلیارد ریال از محل منابع عمومی بشکل یارانه سود تسهیلات، وجوه اداره شده و کمک بلاعوض در کنار حدود 60 هزار میلیارد ریال پیش بینی مانده منابع قانون توسعه و ایجاد اشتغال پایدار در مناطق روستایی و عشایری در ترکیب با منابع تجهیز شده از محل تسهیلات نظام بانکی و تسهیلات صندوق توسعه ملی به شرح جدول زیر است. همچنانکه ملاحظه می‌شود مطابق جدول ذیل 954 هزار فرصت شغلی جدید در بخش‌های مختلف و همچنین 80 هزار شغل جدید از مسیر تبصره 16 در بخش‌های حمایتی و مجموعا 1034 هزار فرصت شغلی در سال آینده پیگیری خواهد شد. در ادامه به برخی از جزییات طرح اشتغال اشاره می‌شود.

برنامه توسعه اشتغال در بخش مسکن شامل موارد زیر است:

* کمک به احیاء بافت‌های فرسوده (شامل 100 هزار واحد مسکونی در سال 1397)

* کمک به تامین مسکن روستایی و اجتماعی (شامل 50 هزار واحد مسکونی شهری و 50 هزار واحد مسکونی روستایی در سال 1397) .

برنامه توسعه حمل و نقل درون شهری شامل جایگزینی و نوسازی حدود 94 هزار دستگاه ناوگان از انواع مختلف در شبکه حمل و نقل درون شهری است. برنامه توسعه حمل و نقل برون شهری شامل جایگزینی و نوسازی 12300 دستگاه ناوگان از انواع مختلف در شبکه حمل و نقل برون شهری است. اشتغال این برنامه‌ها به واسطه افزایش تقاضا برای کارخانه‌های تولید‌کننده وسایط نقلیه تامین خواهد شد.

برنامه اشتغالزایی دولت در قالب سیاست‌های فعال بازار کار، شامل موارد زیر است:

*طرح کارورزی دانش‌آموختگان دانشگاهی (آموزش عملی و مهارتی برای 100 هزار نفر از فارغ‌التحصیلان دانشگاهی بیکار در واحدهای پذیرنده به مدت 4 تا 6 ماه).

*معافیت حق بیمه سهم کارفرما برای استخدام جوانان دانش‌آموخته دانشگاهی (پرداخت حق بیمه سهم کارفرما به تامین اجتماعی بابت جذب فارغ‌التحصیلانی که دوره کارورزی را گذرانده یا به عنوان شغل اولی مستقیماً جذب بنگاه می‌شوند) .

*پرداخت یارانه دستمزد برای استخدام جوانان در مناطق کمتر برخوردار (پرداخت 30 درصد از حداقل دستمزد توسط دولت به کارفرمایانی که جوانان بیکار را حداقل به مدت یک سال در مناطق کمتر برخوردار جذب نمایند).

 کمک به ایجاد نهادهای خصوصی در راستای تکمیل زنجیره ارزش و توسعه صادرات (تهیه طرح مداخله در فعالیت‌های اقتصادی منتخب برای تکمیل زنجیره تولید و صادرات) .

 طرح ملی توسعه کسب و کارهای نوآورانه و شتاب‌دهنده‌ها (راه‌اندازی 800 کسب و کار نوآورانه و حمایت از تشکل‌های غیردولتی فعال در زمینه توسعه کارآفرینی و نظارت بر کانون‌های کارآفرینی) .

برنامه اشتغال طرح‌های خرد و اشتغال حمایتی (موضوع بند ج تبصره 16) شامل موارد زیر است:

 طرح اشتغال حمایتی (این طرح شامل آموزش، ‌کاریابی، کارورزی، هدایت شغلی و کمک به تامین سرمایه کار برای اشتغال افراد بازمانده از تحصیل، معلولان مستعد تحت پوشش، معتادان بهبود یافته، زنان سرپرست خانوار، فرزندان خانواده‌های تحت پوشش نهادهای حمایتی، ‌فرزندان بی‌سرپرست ترخیص شده و مددجویان مستعد تحت پوشش نهادهای حمایتی است) .

 طرح اشتغال عمومی کاربر در مناطق محروم (این طرح شامل شناسایی و اجرای پروژه‌های کاربر زیربنایی در سطح خرد و کوچک با همکاری و مشارکت جوامع محلی در اجرای پروژه‌هاست، به نحوی افراد شاغل در حین اجرا پروژه شاغل شده و پس از اتمام پروژه از طریق فرصت‌های شغلی ناشی از اجرای طرح، امکان اشتغال پایدار خواهند داشت) .

 ساماندهی و توسعه مشاغل خانگی برای جوانان و زنان خانه‌دار (این طرح شامل ارتقاء توانمندی متقاضیان مشاغل خانگی، توسعه فعالیت‌های پشتیبانی و شبکه‌ای، توسعه بازار عرضه و فروش محصولات مشاغل خانگی، فعالیت‌های اعتماد‌سازی برای افزایش تجارت الکترونیکی است) .

 تامین مالی خرد با رویکرد بانکداری پیوندی (این طرح شامل شناسایی روستاهای هدف طرح توسط تسهیل‌گر یا عامل اجرا و فراهم نمودن زمینه‌های ایجاد گروه‌های خودیار و آموزش و ظرفیت‌سازی گروه و رسیدن به مرحله بانک‌پذیری و دریافت تسهیلات از بانک کشاورزی است) .

برنامه‌های توسعه اشتغال در بخش کشاورزی شامل 3 طرح به شرح زیر است:

 طرح توسعه گلخانه (این طرح شامل توسعه 3 هزار هکتار فضای گلخانه‌یی برای تولید انواع محصولات کشاورزی است که نیازمند تامین تجهیزات و فناوری جدید برای افزایش راندمان تولید است. این طرح در سال 1397 به اعتباری معادل 45 هزار میلیارد ریال نیاز خواهد داشت که در صورت اجرا پیش‌بینی می‌شود 33 هزار فرصت شغلی جدید ایجاد شود. متوسط هزینه ایجاد هر فرصت شغلی حدود 136 میلیون تومان برآورد می‌شود

 پرورش ماهی در قفس (بر اساس مطالعات مقدماتی شرکت نروژی “رفا “ ظرفیت پرورش ماهی در قفس در سه استان شمالی و 4 استان ساحلی جنوب کشور بالغ بر 910 هزار تن برآورد گردید. در سال 1397 سرمایه‌گذاری برای تولید 100 هزار تن ماهی در قفس به میزان بالغ 18 هزار میلیارد ریال در نظر گرفته شده است که از این میزان مبلغ 1800 میلیارد ریال سهم آورده و مبلغ 4860 میلیارد ریال یارانه سود کارمزد از سوی دولت برای تجهیز مبلغ 16200 میلیارد ریال منابع بانکی است که در این صورت پیش بینی می‌شود 14هزار فرصت شغلی جدید ایجاد شود که متوسط هزینه ایجاد هر شغل حدود 116 میلیون تومان برآورد می‌گردد) .

 صنایع تبدیلی و تکمیلی کشاورزی (با توجه به ظرفیت تولید سالانه بالغ بر 100 میلیون تن محصولات کشاورزی در کشور نیاز مبرم به پیش بینی و توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی احساس می‌گردد. با تامین منابع مالی مورد نیاز در قالب تسهیلات بانکی می‌توان در طی سال 1397، نسبت به سرمایه‌گذاری به میزان 26.6 هزار میلیارد ریال جهت ایجاد ظرفیت فرآوری و نگهداری تولیدات کشاورزی و بازسازی و نوسازی واحدهای کارگاهی موجود اقدام نمود که ضمن حفظ و تداوم ظرفیت‌های موجود بالغ بر 3.6 میلیون تن افزایش فرآوری محصولات کشاورزی، ایجاد و تثبیت اشتغال به میزان 20 هزار نفر نیز حاصل خواهد شد. بر این اساس، متوسط هزینه ایجاد هر فرصت شغلی جدید حدود 133 میلیون تومان برآورد می‌گردد. علاوه بر اهدف کمی فوق، اجرای برنامه صنایع تبدیلی و غذایی، تاثیر مستقیم در کاهش ضایعات محصولات کشاورزی، افزایش صادرات و ارزش افزوده بخش کشاورزی، افزایش درآمد کشاورزان، افزایش ماندگاری محصول و مدیریت تنظیم بازار محصولات کشاورزی در راستای تامین امنیت غذایی جامعه خواهد داشت) .

برنامه‌های توسعه اشتغال در حوزه صنعت شامل 2 طرح به شرح زیر است:

 برنامه اشتغال در حوزه صنایع کوچک و خوشه‌های صنعتی اشتغال زا: اجرای این برنامه به ایجاد 74.5 هزار فرصت شغلی جدید تا پایان سال 1397 منجر خواهد شد.

 برنامه تکمیل طرح‌های نیمه تمام صنعتی قابل خاتمه در سال 1397 بخش خصوصی در 5 رشته فعالیت اشتغال زا: طرح‌های مشمول این برنامه شامل 1971 طرح در 31 استان کشور است که اجرای آن در سال 1397 حدود 51.5 هزار فرصت شغلی جدید ایجاد خواهد کرد. گفتنی است، طرح‌های نیمه تمام فقط شامل طرح‌هایی است که حداقل 60 درصد پیشرفت فیزیکی دارند.

برنامه‌های اشتغالزای دولت در حوزه گردشگری شامل موارد زیر است:

 برنامه‌های جذب گردشگر (هدف از این برنامه، کمک به افزایش تعداد گردشگران در سال 1397 است. طرح‌های اصلی ذیل این برنامه عبارتند از: کمک به ایجــاد اقامتگاه‌های‌بوم‌گردی، مطالعات و آموزش گردشگری، الکترونیکی و مجازی‌کردن خدمات گردشگری، فعالیت‌های بازاریابی و تبلیغات گردشگری و کمک به ایجاد دفاترخدمات مسافرتی)

 سرمایه‌گذاری در حوزه گردشگری (این برنامه معطوف به کمک به پروژه‌های زیرساخت‌های گردشگری در 717 پروژه‌یی است که بالای 50 درصد پیشرفت فیزیکی دارند. عمده این پروژه‌ها عبارتند از 20 هتل 5 ستاره، 26 هتل 4 ستاره، 150 هتل 3 ستاره، 27 هتل 2 ستاره، 92 هتل 1 ستاره، 92 هتل آپارتمان و 62 مجتمع گردشگری)

 صنایع دستی (حوزه تولید) (این برنامه ارتقاء سطح کمی و کیفی تولید کارگاهی و انفرادی صنایع دستی را هدفگذاری نموده است که انتظار می‌رود با اجرای طرح‌های آن 35 هزار فرصت شغلی جدید ایجاد شود.

 صنایع دستی (بازرگانی) (اهم طرح‌های ذیل این برنامه عبارتند از راه‌اندازی 59 بازارچه دایمی، راه‌اندازی و توسعه 105 فروشگاهای سنتی، ایجاد و توسعه 34 فروشگاه الکترونیکی و حمایت از ایجاد 20 مرکز عرضه و فروش صنایع دستی در خارج از کشور)

 برنامه مشارکت در طرح‌های میراث فرهنگی (این برنامه 2000 پروژه را در سطح 31 استان با مشارکت بخش خصوصی هدفگذاری نموده است که بخش اعظم آن ایجاد فعالیت‌های اقتصادی در قالب حفظ و احیای میراث فرهنگی ملی است. با اجرایی شدن این طرح‌ها پیش بینی می‌شود در سال 1397 حدود 8560 نفر فرصت شغلی جدید ایجاد شود) .

 طرح‌های اداره کل موزه‌ها (این برنامه شامل تکمیل 90 پروژه در سطح 31 استان است که احیاء بناهای تاریخی با کاربری موزه را در دستور کار دارد. پیش بینی می‌شود در سال 1397 با تکمیل این پروژه‌ها 900 فرصت شغلی جدید ایجاد شود.

گفتنی است، برنامه‌های اشتغالزایی دولت به گونه‌یی است که دولت در کنار هدف ایجاد اشتغال، اهداف دیگری از جمله رونق تولید، صادرات، بهبود شبکه حمل و نقل و ساماندهی بافت‌های فرسوده را نیز مدنظر دارد. نکته دیگر آن که، دولت در برنامه توسعه اشتغال فقط به موضوع تامین منابع مالی برای سرمایه‌گذاری و ایجاد اشتغال توجه نکرده است، بلکه با دنبال کردن رویکرد تکمیل زنجیره ارزش و اتصال بنگاه‌های داخلی به بازارهای جهانی و همچنین نهادسازی در بازار کسب و کار و اصلاح فضای کسب و کار در نظر دارد به رشد اشتغال همراه با رشد تولید در اقتصاد کشور کمک نماید تا فرصت‌های شغلی ایجاد شده پایدار باشند.