780 میلیارد تومان خلق پول و جذب سپرده روزانه
گروه بانک و بیمه محسن شمشیری
گزارش وضعیت کل مانده سپرده‌ها و تسهیلات تومانی و ارزی بانک‌ها و موسسات اعتباری به تفکیک استان در پایان آبان ماه سال 1396 که به‌تازگی توسط بانک مرکزی منتشر شده، نشان می‌دهد که مانده کل سپرده‌ها بالغ بر 1460هزار میلیارد تومان شده است که نسبت به دوره مشابه سال قبل 266هزار میلیارد تومان معادل 22.3درصد و نسبت به پایان سال قبل 187هزار میلیارد تومان معادل 14.7درصد افزایش نشان می‌دهد. بیشترین مبلغ سپرده‌ها مربوط به استان تهران با مانده 858هزار میلیارد تومان و کمترین مبلغ مربوط به استان کهگیلویه‌وبویراحمد معادل 3.4هزار میلیارد تومان است. مانده کل تسهیلات بالغ بر 1101هزار میلیارد تومان است که نسبت به دوره مشابه سال قبل 184هزار میلیارد تومان معادل 20.1درصد و نسبت به پایان سال قبل 115هزار میلیارد تومان معادل 11.7درصد افزایش داشته است. بیشترین مبلغ تسهیلات مربوط به استان تهران با مانده 686هزار میلیارد تومان و کمترین مبلغ مربوط به استان کهگیلویه‌وبویراحمد معادل 3.9هزار میلیارد تومان است. شایان ذکر است نسبت تسهیلات به سپرده‌ها بعد از کسر سپرده قانونی 84.2درصد است که نسبت به پایان ماه مشابه سال قبل و پایان سال قبل به ترتیب 0.5 و 2.5واحد درصد کاهش نشان می‌دهد. نسبت مذکور در استان تهران 88.6درصد و استان کهگیلویه‌وبویراحمد 141.7درصد است.
کاهش نسبت رشد تسهیلات‌دهی
مقایسه رشد تسهیلات با رشد سپرده‌ها نشان می‌دهد که در یک سال اخیر رشد تسهیلات معادل 2.2واحد درصد کمتر از رشد سپرده‌ها بوده و در 8ماهه اول سال 96 نیز رشد تسهیلات معادل 3واحد درصد کمتر از رشد سپرده‌ها بوده است. به عبارت دیگر، بانک‌ها ترجیح داده‌اند که از شتاب و سرعت رشد تسهیلات‌دهی بانک‌ها در سال 95 بکاهند و وصول مطالبات معوق خود را در دستور کار قرار دهند. این موضوع را می‌توان در کاهش نسبت تسهیلات به سپرده‌ها بعد از کسر سپرده قانونی نیز مشاهده کرد که درصد آن از 86.7درصد در پایان سال 95 به 84.2درصد در آبان 96 کاهش یافته و معادل 2.5واحد درصد کمتر شده است. این تغییرات نشان می‌دهد که در 8 ماهه اول سال 96 از شتاب تسهیلات‌دهی کمتر شده و بانک‌ها ترجیح داده‌اند از مانده سپرده‌ها 2.5درصد کمتر وام بدهند و همین موضوع می‌تواند در وصول مطالبات معوق و کاهش رقم آن نیز به بانک‌ها کمک کرد و توان موجود تسهیلات‌دهی بانک‌ها و مدیریت بهتر منابع را موجب شود و البته باید دید که تا پایان سال 96 این روند با چه تغییراتی مواجه خواهد شد.
24.6 درصد سپرده قانونی موجود در بانک‌ها
همچنین میزان سپرده قانونی بانک‌ها و نقدینگی موجود در بانک‌ها برای تامین نیاز مشتریان و اجرای سیاست سقف اعتباری، نشان می‌دهد که بانک‌ها پول بیشتری را در شعب و خزانه خود حفظ کرده‌اند و کمتر تسهیلات داده‌اند تا در صورت مراجعه مشتریان، نیاز آنها را به‌راحتی تامین کنند و مشکلاتی مانند موسسات غیرمجاز که با کمبود نقدینگی برای تامین نیاز و مراجعه مشتریان ایجاد شده بود را بهتر مدیریت کنند. بر این اساس، شاخص‌ها نشان می‌دهد که از 1460تریلیون تومان سپرده جذب شده تا پایان آبان 96 معادل 1101تریلیون تومان یعنی 75.4درصد تسهیلات پرداخت شده و معادل 24.6درصد از سپرده‌ها به‌صورت سپرده قانونی و نقدینگی در شبکه بانکی موجود است. یعنی از مبلغ 359تریلیون تومان نقدینگی موجود که به‌صورت تسهیلات استفاده نشده معادل 152تریلیون تومان 10.4درصد سپرده قانونی و معادل 207تریلیون تومان 14.17درصد سپرده‌ها به‌عنوان نقدینگی موردنیاز بانک‌ها برای تامین نیازهای روزمره مشتریان و اجرای سیاست سقف اعتباری در بانک‌ها موجود بوده است.
780 میلیارد تومان خلق پول روزانه
مقایسه رقم مانده تسهیلات و سپرده‌ها در پایان آبان 96 با اسفند 95 نشان می‌دهد که در این 240 روز به‌طور متوسط روزانه 480میلیارد تومان تسهیلات توسط بانک‌ها پرداخت شده و مشتریان بانک‌ها نیز به‌طور متوسط روزانه 780میلیارد تومان سپرده به بانک‌ها داده‌اند. این نکته نشان می‌دهد که خلق پول و نقدینگی نیز توسط شبکه بانکی و اقتصاد ایران روزانه 780میلیارد تومان بوده است و اقتصاد ایران هر روز با 780میلیارد تومان خلق پول مواجه است. سپرده‌ها در بانک‌های استان تهران به‌عنوان برخوردارترین استان کشور، ۲۷7برابر سپرده بانک‌های کهگیلویه‌وبویراحمد است و مانده تسهیلات بانکی تهران نیز ۱۷6برابر تسهیلات در محروم‌ترین استان کشور از نظر فعالیت‌های مالی است و نشان‌دهنده فاصله زیاد با استان‌های کشور و تمرکز امکانات مالی در تهران و استقرار دفاتر شرکت‌ها و فعالیت‌های اقتصادی در پایتخت است. آمارهای منتشر شده در مورد وضعیت مانده تسهیلات، سپرده‌های ریالی و ارزی، سپرده‌ها بعد از کسر سپرده قانونی و مانده تسهیلات جاری و غیرجاری بانک‌ها در آبان ماه 1396 نشان می‌دهد که از مبلغ 1460هزار میلیارد تومان سپرده در کل کشور، معادل 56.7درصد آن مربوط به استان تهران است و تهران به تنهایی بیش از
30 استان دیگر کشور سپرده جذب کرده است و این موضوع نشان می‌دهد که تمام سازمان‌ها، ادارات، شرکت‌ها، فعالان تجاری و صنعتی، کارخانه‌ها و بازرگانان و حتی افراد دارای ثروت و پول ترجیح داده‌اند که در بانک‌های تهران سپرده‌گذاری کنند هر چند که ممکن است فعالیت آنها در استان‌های دیگر در حال گردش و تولید باشد.
نکته دیگر این است که حجم قابل‌توجهی از این مبالغ مربوط به شرکت‌ها و نهادهایی است که به شکل خصوصی یا شبه‌دولتی فعالیت دارند و در نتیجه عمده سپرده‌های آنها در تهران متمرکز است.
بانک مرکزی نیز اعلام کرده که یکی از علل مهم بالا بودن رقم تسهیلات و سپرده‌ها در استان تهران استقرار دفاتر مرکزی بسیاری از شرکت‌ها و موسسات تولیدی سایر استان‌ها در استان تهران بوده و عمده فعالیت‌های بانکی آنها ازطریق شعب بانک‌ها و موسسات اعتباری استان تهران انجام می‌شود.
از سوی دیگر تمرکز شدید امکانات مالی در تهران باعث شده که درخواست تسهیلات و در نتیجه مانده تسهیلات بانک‌ها نیز بیشتر در تهران متمرکز باشد و این شاخص حتی بدتر از وضعیت شاخص سپرده را نشان می‌دهد به گونه‌یی که 62.3 درصد مانده تسهیلات بانک‌ها متعلق به استان تهران بوده است. در حالی که انتظار می‌رود جهت تمرکززدایی و کاهش مشکلات شهر بزرگ و شلوغ و پرجمعیت تهران با هزاران چالش حاصل از تمرکز جمعیت و امکانات اقتصادی، حداقل سهم تهران از مانده تسهیلات کمتر از استان‌های کشور باشد و برای انتقال جمعیت و تشویق استان‌ها، محرومیت‌زدایی و بهبود وضعیت شهرها و روستاها و ایجاد پدیده مهاجرت معکوس باید شاهد انتقال تسهیلات مالی بانک‌ها به استان‌های دیگر باشیم. اما این وضعیت فعلی نشان می‌دهد که همچنان فعالیت تجاری، صنعتی، ساخت و ساز و... در استان تهران بیش از سایر استان‌های کشور تشویق می‌شود. این درحالی است که استان‌های دارای منابع کشور ظرفیت بزرگی برای دریافت تسهیلات و سپرده‌ها دارند و می‌توانند منشا تحول اقتصادی کشور با هزینه پایین‌تر از تهران باشند و مشکلات کلان‌شهر تهران نیز به تدریج کاهش یابد. لذا با وجود آنکه کارشناسان سال‌ها بر عدم تمرکز امکانات در تهران و انتقال آن به شهرهای دیگر تاکید دارند اما این شاخص‌ها نشان می‌دهد که حداقل در طول دو دهه اخیر تلاش لازم برای تمرکززدایی و حمایت مالی از استان‌های دیگر کمتر مورد توجه بوده است.
رشد 11.7درصدی تسهیلات بانک‌ها
میزان مانده تسهیلات کل بانک‌های کشور در آبان 96 معادل 1101 هزار و 625 میلیارد تومان بوده که در 8 ماهه اول سال 96 به میزان 115 هزار میلیارد تومان افزایش یافته و رشد 20.1درصدی در یک سال اخیر داشته و نسبت به اسفند 95 نیز به میزان 11.7درصد رشد کرده است.
سهم 84 درصدی تسهیلات از سپرده‌ها
نسبت تسهیلات به سپرده‌ها بعد از کسر سپرده قانونی به میزان 84.2 درصد بوده و بانک‌ها 84درصد سپرده‌های خود را به صورت تسهیلات به متقاضیان پرداخت کرده‌اند. این نسبت در اسفند 95 معادل 86.7درصد و در آبان‌ماه 95 نیز 84.7درصد بوده است و نشان می‌دهد که در سال 96 تمایل بانک‌ها به تسهیلات‌دهی تاحدودی نسبت به سال 95 کاهش یافته است. نسبت تسهیلات به سپرده قانونی نسبت به آبان سال قبل 0.5درصد و نسبت به اسفند 95 معادل 2.5درصد کاهش داشته است.
تفاوت شدید سهم تهران با استان‌های دیگر
بیشترین مبلغ سپرده‌ها مربوط به استان تهران با رقم 858هزار میلیارد تومان است که سهم 58.8درصدی از کل سپرده‌های کشور داشته است. کمترین مبلغ سپرده نیز مربوط به استان کهگیلویه‌وبویراحمد با 3101 میلیارد تومان است که سهم آن معادل 2دهم درصد از کل سپرده‌ها بوده است. به عبارت دیگر، سپرده‌ها در بانک‌های تهران به عنوان برخوردارترین استان کشور، 277 برابر سپرده بانک‌های کهگیلویه‌وبویراحمد به عنوان محروم‌ترین استان از نظر فعالیت‌های بانکی است و فاصله و شکاف و قطبی بودن شدید وضعیت سپرده‌ها و تمرکز امکانات در تهران را نسبت به محروم‌ترین استان‌های کشور نشان می‌دهد.
میزان تسهیلات در تهران نیز در آبان 96 معادل 686هزار میلیارد تومان با سهم 62.3درصدی از کل تسهیلات بانک‌های کشور بوده که بیشترین تسهیلات را به خود اختصاص داده است و استان کهگیلویه‌وبویراحمد با رقم 3904 میلیارد تومان تسهیلات کمترین رقم و کمترین سهم معادل 3دهم درصد کل تسهیلات را به خود اختصاص داده است.
بر این اساس تسهیلات استان تهران 176برابر تسهیلات در محروم‌ترین استان کشور از نظر فعالیت‌های مالی است و نشان‌دهنده فاصله شدید و تمرکز امکانات در تهران است و حتی شرکت‌هایی که در نقاط مختلف کشور و خارج تهران فعالیت دارند، از طریق بانک‌های کشور اقدام به دریافت تسهیلات کرده‌اند. این موضوع نشان می‌دهد که دولت و بانک‌ها برای تمرکززدایی و تشویق صنایع و شرکت‌ها در استان‌های کشور باید برنامه‌ریزی کنند و با ارائه مشوق‌هایی، شرکت‌ها را تشویق به سرمایه‌گذاری در استان‌های محروم و کمتر برخوردار کشور کنند.
58 درصد سپرده‌ها در تهران
تفاوت سهم استان تهران از تسهیلات با سهم تهران از سپرده‌ها، نشان‌دهنده این واقعیت است که فشار شرکت‌ها و فعالان اقتصادی در تهران منجر به افزایش سهم تهران از تسهیلات شده و استان تهران به میزان 3.5 واحد درصد بیش از سهم خود از سپرده‌ها در دریافت تسهیلات سهم داشته است. این موضوع به معنای مشکلات ساختاری بیمارگونه اقتصاد ایران است و عده‌یی سعی دارند که به دلایل مختلف پول خود را در تهران سپرده‌گذاری کنند و از تهران وام بگیرند و کار بانکی را با تهران انجام دهند و عده‌یی نیز سعی دارند که فعالیت اقتصادی خود را در تهران انجام دهند تا از مشکلات شهرستان‌ها و استان‌ها و... دور باشند. در حالی که فرهنگ سرمایه‌گذاری و تولید و گردش مالی باید تقویت شده و خدمت به مناطق محروم افتخار محسوب شود. به قول یکی از فعالان اقتصادی اگر بخواهم به شهر خودم کالا بفروشم، نمی‌خرند، در تهران دفتر تجاری ایجاد کردم و امروز همان کالا را در شهر خودم تولید و به بازار عرضه می‌کنم، اما خریدار تصور می‌کند که از تهران کالا را خریداری کرده است. این نکته نشان‌دهنده واقعیت تلخ تمرکز امکانات تجاری و اداری و صنعتی و بودجه‌یی و حتی فعالیت بانکی، سپرده‌گذاری و دریافت تسهیلات در تهران است و عده‌یی تصور می‌کنند که اگر کالا از تهران خریداری شود و معامله با تهران باشد، فرق می‌کند در حالی که عملا باید هزینه بیشتری را برای خرید خود خرج کند.
