آب سرد روی 8 روز بی‌قراری
گروه انرژی| نادی صبوری|
سانچی غرق شد، خبر کوتاه و غمبار است اما واقعی. با غرق شدن نفتکش سانچی جسد 29نفر از 32خدمه این کشتی 164هزار تنی به آب‌های دریای شرق چین، جایی که شنبه هفته گذشته در ساعت 16:30 به وقت تهران شاهد تصادف این نفتکش با یک کشتی تجاری بود، سپرده شدند. اما شاید چیزی که باعث شده است، واقعه غرق شدن سانچی و خدمه‌اش دردناک‌تر باشد، این ذهنیت است که راهی برای نجات وجود داشت. طی روزهای گذشته جو عمومی در ایران دولت چین را مقصر خاموش نشدن حریق سانچی می‌دانست اما در مقابل چینی‌ها اعلام کردند که با توجه به شدت انفجار 32خدمه این کشتی که در شرکتی در پاناما ثبت شده است در همان ساعت اولیه حادثه جان خود را از دست داده‌اند. در نهایت مسوولان ایرانی نیز عنوان کردند که از منظر کارشناسی نیز دریانوردان سانچی احتمالا در ساعات اولیه و تحت تاثیر گازهای سمی جان خود را از دست داده‌اند. به هر روی دیروز یک‌شنبه نقطه پایانی بر یک هفته انتظار جانکاه خانواده دریانوردانی بود که طی روزهای اخیر برای پیگیری وضعیت عزیزانشان دست به هر آب و آتشی زده بودند. آب و آتشی که 32دریانورد را در خود بلعید.
شنبه 16دی ماه ساعت 15:30 به وقت تهران است یکی از 32خدمه نفتکش سانچی که محموله یک میلیون بشکه‌یی میعانات گازی تولید ایران را به سمت کره جنوبی حمل می‌کرد با همسر خود تماسی تلفنی برقرار می‌کند. ساعتی پس از این تماس سانچی با یک کشتی تجاری تصادف می‌کند. در نقطه‌یی که طبق بررسی «تعادل» یکی از 4 نقطه پرتصادف دریایی در دنیا به حساب می‌‌‌آید. تصادف مهیب سانچی با کشتی تجاری، تماس تلفنی را به عنوان غمبار «آخرین تماس تلفنی» تبدیل کرده و همه چیز را تغییر می‌دهد. تمام این سطور برای گریستن کافی است اما در میان این سوگ عظیم، فاجعه سانچی پرسش‌هایی را نیز با خود به همراه دارد که راه یافتن پاسخ آنها شاید از مسیر تشدید احساسات نمى‌گذرد. در ادامه تلاش کرده‌ایم با حذف برخی جزئیات، وقایعی که در یک هفته اخیر رخ داد را منظم کنیم.
شنبه شب 16دی ماه، خبری روی خروجی رسانه‌ها قرار می‌گیرد که هر چه زمان می‌گذرد، ابعاد فاجعه‌بار آن بیشتر روشن می‌شود. خبر مربوط به برخورد یک فروند نفتکش و یک کشتی تجاری در آب‌های دریای شرقی چین و در 160مایلی ساحل شانگهای است. نفتکش متعلق به ایران و ثبت شده در پاناماست. 32خدمه دارد که 2نفر بنگلادشی و باقی ایرانی هستند. 21خدمه کشتی تجاری که در هنگ کنگ ثبت شده در ساعات اولیه نجات پیدا می‌کنند اما از وضعیت خدمه نفتکش اطلاعی در دست نیست. ساعات اضطراب‌آلود برای خانواده این افراد از همین جا آغاز می‌شود. ساعاتی پر از تنش، امیدهای مبهم و دلهره. کشتی تجاری این حادثه «سی‌اف کریستال» نام دارد که در طبقه کشتی‌های فله‌بر قرار می‌گیرد. این نوع کشتی‌ها برای ترابری کالاهای بسته‌بندی نشده و فله‌یی مانند غلات، زغال‌سنگ، کانی، سیمان و... مورد استفاده قرار می‌گیرد. شاید ریشه نجات یافتن تمامی خدمه این کشتی همین در تفاوت محموله‌های آن با تانکر سانچی باشد.
چه کسی مسوول بوده است؟
تصادف سانچی با کشتی تجاری در آب‌های چین اتفاق افتاد. اما از همان ساعات اولیه حادثه محمد راستا، معاون وزیر راه و شهرسازی ایران اعلام کرد که «سازمان بنادر و دریانوردی
در راستای کنوانسیون ایمنی جان اشخاص در دریا به عنوان کشوری که خدمه نفتکش اتباع ایرانی بوده‌اند این اختیار را دارد به عنوان مرجع دریایی در فرآیند رسیدگی سانحه حضور داشته باشد و به همین علت کارشناسان سازمان بنادر و دریانوردی به زودی به محل حادثه اعزام می‌شوند تا هر چه سریع‌تر پیگیری‌های لازم صورت گیرد و سرنوشت کارکنان نفتکش مشخص شود.» در ادامه 2روز بعد از حادثه اعلام شد که تیمی به سرپرستی مهدی نوفرستی، معاون امور دریایی اداره کل بنادر و دریانوردی هرمزگان عازم چین شده است.
شیوه اظهارنظر مسوولان ایرانی در این روزها
به گونه‌یی بود که بسیاری را نسبت به احتمال نجات 32خدمه نفتکش سانچی امیدوار کرد. برای مثال سیروس کیان‌ارثی، مدیرعامل شرکت ملی نفتکش 18دی ماه در نخستین اظهارنظرهایش درباره این حادثه عنوان کرد احتمال غرق شدن کشتی «اندک» بوده و درحال حاضر ۲ فروند کشتی شرکت ملی نفتکش و یک فروند کشتی کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران با نظارت و مدیریت مرکز جست‌وجو و نجات شانگهای به طور مستمر عملیات جست‌وجو و یافتن دریانوردان مفقود شده را ادامه میدهند. البته پیدا شدن جسد یکی از 32خدمه در صبح روز دوشنبه نیز در تشدید امیدها نسبت به نجات بقیه افراد بی‌تاثیر نبود. جسدی که به دلیل سوختگی هنوز شناسایی نشده و مشخص نیست که متعلق به کدام یک از دریانوردان بوده است.
در این وضعیت 19دی ماه، نشستی خبری از سوی سخنگوی شرکت ملی نفتکش برگزار شد. نشستی که در آن به صورت رسمی سیاست‌های تیم چینی حاضر در محل حادثه مورد انتقاد قرار گرفت. محسن بهرامی در این نشست خبری بارها از خونسردی طرف چینی و عدم ریسک‌پذیری آنها در مهار سریع آتش گلایه و اعلام کرد که اصرارهای طرف ایرانی برای سرعت بخشیدن به خاموش کردن آتش کشتی سانچی از سوی چینی‌ها بی‌پاسخ می‌ماند. اما چیزی که واضح و شفاف بود، سخت بودن شرایط در حوالی محل سانحه بود. گزارش‌های خبرگزاری‌های بین‌المللی ازجمله رویترز و بلومبرگ که در 2روز نخست منتشر شد، نشان می‌داد که تشدید وزش باد، رسیدن ارتفاع امواج به 3متر و پخش شدن گازهای سمی در محدوده عملیاتی، کار را برای امدادرسانان سخت‌تر کرده است. گارد ساحلی کره‌جنوبی نیز در همان زمان اعلام کرد، شعله‌های آتش به گونه‌یی است که نیروهای کره‌یی امکان نزدیک شدن به نفتکش را پیدا نمی‌کنند و در فاصله 5کیلومتری تانکر سانچی مستقر شده‌اند. اما از این قسمت ماجرا، در ایران تمرکزها بیش از هر چیز بر لزوم وارد کردن فشار دیپلماتیک به چین بود. افرادی که این مسائل را مطرح می‌کردند بر این باور بودند که چین رویکردی «دست به عصا» دارد و مداخله سران کشور یا پیگیری موضوع از طریق وزارت امور خارجه ممکن است کارگشا باشد. 20دی ماه سخنگوی کمیسیون انرژی در همین زمینه خواهان برقراری تماس تلفنی از سوی اسحاق جهانگیری با نخست‌وزیر چین شد.
هر چند مشخص نبود اطلاعاتی که مسوولان ایرانی آن را نقل می‌کنند از چه ماخذی ارسال می‌شود اما قره‌خانی، سخنگوی کمیسیون انرژی در صحبت‌هایی که در راستای اظهارات سخنگوی شرکت ملی نفتکش قرار می‌گرفت، عنوان کرد:«چینی‌ها به بهانه بدی شرایط جوی و انفجار متوسطی که روی عرشه نفتکش اتفاق افتاده، عملیات اطفای حریق را متوقف کردند.» در اینجا اظهارات ضد و نقیض تقریبا به اوج خود نزدیک شده بود. برای مثال از سویی سخنگوی شرکت ملی نفتکش اعزام تیمی از ایران به محل سانحه را زمانبر توصیف کرده و از 20روز زمان برای این اقدام سخن گفت اما سخنگوی کمیسیون انرژی عنوان کرد:«نیروی دریایی جمهوری اسلامی ایران نیز به دستور امیر خانزادی و امیر سیاری تیم‌های حرفه‌یی خود را به این منطقه اعزام کرده‌اند تا هر چه سریع‌تر آتش کشتی خاموش شود.»
از سویی همچنان این موضوع شفاف نبود که اگر شعله‌های آتش سانچی همانطور که برخی منابع ازجمله گارد ساحلی چین عنوان کرده‌اند بسیار بلند بوده و امواج 3متری و گاز سمی در اطراف محل سانحه وجود دارد، راهکار ایران و تیم‌های اعزامی از ایران به چین چه بوده است؟
با شدت گرفتن اظهارنظر مسوولان ایرانی در انتقاد عملکرد چین، صبر و تحمل خانواده‌های 32دریانورد که صبح و شب خود را در مقابل ساختمان شرکت ملی نفتکش سپری می‌کردند به پایان رسید. کوتاه بودن دست آنها از عزیزانشان در کنار این ذهنیت که اگر چین اقدام جدی‌تری کند، دریانوردان نجات خواهند یافت، تاب و توان نفس کشیدن را از نزدیکان دریانوردان گرفت. صحنه‌های دلخراش تلاش آنها برای جلب توجه نسبت به این حادثه از دردناک‌ترین اتفاقات چند روز اخیر بود.
احتمال محبوس شدن دریانوردان در «موتورخانه» که مشخص نیست در ابتدا از سوی چه کسی مطرح شد در واقع بیشترین نقش را در روشن ماندن شعله امید در دل خانواده‌های آنها ایفا کرد. امیدی که البته با زجر بسیار زیادی همراه بود.
21دی ماه علی ربیعی، وزیر کار که از سوی حسن روحانی به عنوان مسوول کمیته ویژه رسیدگی به نفتکش سانچی منصوب شده بود در دیدار با هیرویاسو کوبایاشی، سفیر کبیر ژاپن در تهران اعلام کرد:«هنوز وقت طلایی ما تمام نشده است و عملیات ادامه دارد و در صورت کاهش دما نیروهای تجسس وارد نفتکش سانچی می‌شوند». دیدار ربیعی با سفیر کبیر ژاپن در تهران به این دلیل صورت گرفت که طی چند روز پس از سانحه اولیه، نفتکش سانچی به دلیل جریان آب جابه‌جا شده و وارد آب‌های ژاپن شده بود.
اما طبق آخرین خبری که شبکه اطلاع‌رسانی نفت و انرژی ایران منتشر کرده است، فرماندهی عملیات اطفای حریق با مرکز تجسس نجات بندر شانگهای (MRCC) بوده است. البته طبق بررسی‌های «تعادل» MRCCها که وظیفه عملیات اطفای حریق و نجات در حوادثی مشابه حادثه سانچی را بر عهده دارند در واقع توسط سازمان بین‌المللی دریانوردی طراحی می‌شوند و چندان نهاد دولتی یا وابسته به کشوری خاص به حساب نمی‌آیند. تقسیم‌بندی این مراکز براساس تقسیم‌بندی جغرافیایی صورت می‌گیرد.
در نهایت و درحالی که عنوان شده بود که نفتکش سانچی در آب‌های ژاپن قرار گرفته است، روز شنبه 23دی ماه محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران با همتای چینی خود تماسی تلفنی برقرار کرد. اما درست ساعاتی پس از این تماس تلفنی، اخبار و اطلاعاتی که انتظار می‌رفت روز نخست حادثه مشخص شده و خانواده‌ها را از امیدهای واهی برهاند، منتشر شد.
در این ساعات خبری به نقل از فرمانده چینی عملیات اطفای حریق منتشر شد که نشان می‌داد این موضوع که تمام خدمه جان خود را از دست داده‌اند از ساعات نخست برای طرف چینی روشن بوده است. او در این باره عنوان کرد:«با وجود پیش‌بینی‌های قطعی ما مبنی بر جان باختن تمام دریانوردان ایرانی در همان ساعت نخست به دلیل شدت انفجار و انتشار گازهای سمی، عملیات اطفای حریق و ورود به کشتی با همه امکانات ادامه دارد.» با انتشار این اظهارنظر عملا تایید رسمی مرگ جانکاه تمام خدمه نفتکش سانچی اتفاق افتاد و مسوولان ایرانی نیز یکی پس از دیگری مشخص کردند که از ابتدا امید چندانی وجود نداشته است. علی ربیعی، وزیر کار که به عنوان رییس کمیته پیگیری حادثه سانچی منصوب شده بود در این زمان عنوان کرد که از روز اول چینی‌ها به ما اعلام کردند که از نظر آنان هیچ کدام از خدمه کشتی زنده نیستند اما ما با کورسوی امید عازم چین شدیم و از هیچ اقدامی دریغ نکردیم. البته ربیعی مشخص نکرده است چرا با وجود این اظهارنظر از سوی طرف چینی، مسوولان واقعیت را از مردم و خانواده‌ها پنهان کرده و عملا امیدی واهی به آنان دادند که به ناامیدی وحشتناک روز گذشته منجر شد. او اضافه کرده است:«بسیاری از کارشناسان معتقدند به دلیل وجود گازهای سمی، دریانوردان در همان ساعت اول جان خود را از دست داده بودند.» به این ترتیب و همزمان با غرق شدن سانچی در آب‌های خاور دور یک‌شنبه 24 دی ماه به روز غمبار دیگری در تقویم ایران تبدیل شد. روز پایان امیدها.
