گران‌ترین استان‌ها برای اجاره‌نشینی
گروه راه و شهرسازی
نگاهی به آمارهای اجاره‌یی مسکن نشان می‌دهد که اجاره‌نشینی در دو دهه اخیر در ایران رو به گسترش بوده است. همچنین در یک دهه اخیر هزینه مسکن بخش بزرگ‌تری از بودجه خانوار را به خود اختصاص داده است. /در همین حال، گزارش‌های بانک مرکزی ایران حاکی از آن است که در دو دهه اخیر سهم مسکن از کل بودجه خانوارهای شهری به‌طور متوسط ۱۰درصد بیشتر شده است. بیشترین رشد سهم مسکن از کل بودجه خانوار در تهران بوده که شدیدترین رشد اجاره‌بها را نیز داشته است. همزمان، با آغاز طرح مسکن مهر، رشد اجاره‌بها در مناطق شهری ایران، در مقایسه با نرخ تورم تا حدی کند شده است. بنا به سرشماری نفوس و مسکن مرکز آمار ایران در سال ۱۳۸۵، 3میلیون و ۵۸۶ هزار خانوار شهری در ایران ساکن خانه‌های اجاره‌یی بودند، رقمی که با ۸۳ درصد رشد ظرف یک دهه به 6 میلیون و ۵۶۵ هزار خانوار شهری اجاره‌نشین در سال ۱۳۹۵ رسید. آمار رسمی حاکی از آن است که در سال ۱۳۷۵ حدود دو سوم خانوارهای شهری ایرانی (67.2 درصد) مالک محل زندگی خود بودند، در سال ۱۳۹۵ این نسبت به اندکی بیشتر از نصف خانوارها (54.2درصد) کاهش یافت. در مقابل نسبت خانوارهای شهری اجاره‌نشین از 21.2درصد در سال ۱۳۷۵، به 36.7 درصد در سال ۱۳۹۵ افزایش یافته است. در این سال‌ها محل سکونت بقیه خانوارهای شهری (بین ۹ تا ۱۱درصد) خانه‌های سازمانی، رایگان یا امثال آن بوده است. مستاجران مرکز، مالکان شمال، سازمانی‌های جنوب در سال ۱۳۹۵ استان تهران بیشترین نسبت خانوارهای اجاره‌نشین را داشته است و 43.5درصد خانوارهای تهرانی مستاجر بوده‌اند. با توجه به 7.6درصد دیگر از خانوارها که در خانه‌های سازمانی یا رایگان سکونت داشتند، کمتر از نصف خانوارهای تهران مالک محل زندگی خود بوده‌اند. استان تهران در سال ۱۳۹۵ کمترین نسبت خانوارهای مالک را در میان استان‌های ایران داشته و تنها 48.8 درصد خانوارهای آن مالک محل زندگی خود بودند. وضعیت دو استان مجاور تهران، یعنی البرز و قم هم مشابه این استان بوده و آنها پس از تهران از هر استان دیگری خانوارهای اجاره‌نشین بیشتری دارند و خانوارهای مالک کمتری. بالاترین نسبت مالکیت مسکن به استان‌های شمالی ایران تعلق دارد و در همه استان‌های آذربایجان شرقی، اردبیل، گیلان، مازندران، گلستان و زنجان نزدیک به ۷۰ درصد خانوارها مالک محل زندگی خود هستند. استان خراسان جنوبی نیز وضعیت مشابهی دارد. بالاترین نسبت سکونت در خانه‌های سازمانی و رایگان نیز در استان‌های هرمزگان (14.3درصد)، خوزستان (13.5درصد)، سیستان و بلوچستان (12.5درصد) و قم (۱۰درصد) به چشم می‌خورد. سهم خانه‌های سازمانی در بقیه استان‌ها کمتر از ۱۰ درصد است. خراسان‌جنوبی تنها استانی است که در دوره ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۵ سهم خانوارهای مالک در آن افزایش یافته است، هرچند این افزایش ناچیز و تنها نیم درصد است. در این دوره نسبت خانوارهایی که مالک محل زندگی‌شان بوده‌اند در همه استان‌های دیگر پایین آمده است. شدیدترین سقوط نسبت مالکیت در استان‌های نیمه جنوبی زاگرس بوده است. کرمانشاه (15.6درصد)، ایلام (13.1درصد)، لرستان (12.2درصد) و خوزستان (11.9درصد) استان‌هایی هستند که نسبت خانوارهای مالک در آنها بیشتر از نقاط دیگر افت کرده است. قم، بوشهر و فارس هم سه استان دیگری هستند که افت مالکیت در آنها بیش از ۱۰ درصد بوده است. در این دوره 10 ساله، نسبت خانوارهای مالک در تهران 7.8 درصد پایین آمده و در مقابل ۸. ۳ درصد به خانوارهای اجاره‌نشین اضافه شده است. بیشترین افزایش سهم اجاره‌نشینی در استان‌های کرمانشاه، ایلام، بوشهر، لرستان، فارس و چهارمحال وبختیاری بوده است. هزینه مسکن در دو دهه اخیر سهم فزاینده‌یی از بودجه خانوار را به خود اختصاص داده است. یعنی خانوارها در مقایسه با خوراک و پوشاک و دیگر هزینه‌ها، بخش‌های هرچه بیشتری از بودجه‌شان را خرج مسکن کرده‌اند. در سال ۱۳۷۶ خانوارهای شهری ایران بطور متوسط 26.4 درصد از بودجه خود را صرف مسکن می‌کردند. این سهم در سال ۱۳۸۶ به 33.9 درصد و در سال ۱۳۹۵ به 36.4 درصد از کل بودجه خانوار رسید. شدیدترین افزایش سهم مسکن از کل بودجه در تهران اتفاق افتاده است. در حالی که دو دهه طول کشید تا در سطح متوسط کشوری سهم مسکن از بودجه ۱۰درصد بالا برود، در استان تهران، تنها در فاصله ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۵، سهم مسکن از بودجه خانوار ۱۳ درصد بیشتر شده و از ۳۴درصد به ۴۷درصد رسیده است. یعنی تهرانی‌ها چیزی نزدیک به نیمی از بودجه‌شان را صرف مسکن می‌کنند. پس از تهران استان فارس هم استانی است که در آن هم هزینه مسکن سهم بزرگ‌تری از بودجه خانوار را دربرمی‌گیرد (۳۹ درصد در سال ۱۳۹۵) و هم رشد سهم هزینه مسکن در آن بالاتر از دیگر استان‌ها بوده است (۱۱ درصد بین ۸۵ تا ۹۵). خراسان جنوبی، ایلام و کهگیلویه و بویراحمد تنها استان‌هایی هستند که در سال ۱۳۹۵ هزینه مسکن در آنها کمتر از یک پنجم بودجه خانوار بوده است (به ترتیب ۱۵ درصد، ۱۸ درصد و ۱۹ درصد). این سه استان، در کنار سمنان و گلستان تنها استان‌هایی هستند که در آنها بین سال‌های ۸۵ و ۹۵ سهم مسکن از هزینه خانوار پایین آمده است. ایلام شهری است که در آن اجاره‌بهای متوسط هر مترمربع واحد مسکونی کمترین افزایش را داشته و بین سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۴ به قیمت‌های جاری 2.5 برابر شده است. کرمان، ساری و بجنورد دیگر شهرهای بزرگی هستند که اجاره‌بها در آنها ظرف یک دهه کمتر از سه برابر بالا رفته است. ر همین دوره اجاره‌بهای متوسط در شهر تهران 6.9 برابر شده است. قم و کرج هم پس از تهران بیشترین افزایش اجاره‌بها را داشته‌اند و در یک دوره ده ساله اجاره‌بها در آنها پنج برابر شده است. برای اینکه تصویری از رشد اجاره‌بها در شهرهای مختلف ایران داشته باشید، در نظر بگیرید که در سال ۱۳۸۴ اجاره ماهانه یک خانه 100 متری در تهران ۳۱۵ هزار تومان بود، مبلغی که در سال ۱۳۹۴ به دو میلیون و ۱۸۲ هزار تومان رسید. در سال ۱۳۸۴ درآمد پولی ماهانه خانوارها در استان تهران ۵۲۸ هزار تومان بود، مبلغی که در سال ۱۳۹۴ به دو میلیون و ۳۸۶ هزار تومان افزایش یافت. به این ترتیب در سال ۱۳۸۴ می‌شد با ۵۹ درصد درآمد متوسط یک خانوار در تهران خانه‌یی اجاره کرد. اما در سال ۱۳۹۴ یک خانوار با درآمد متوسط باید ۹۱ درصد درآمدش را کنار می‌گذاشت تا بتواند همان خانه صد متری را اجاره کند.
در کنار تهران، یزد را در نظر بگیرید که یکی از ارزان‌ترین شهرهای بزرگ برای اجاره خانه است. در سال ۱۳۸۴ می‌شد با ۲۰ درصد درآمد متوسط در استان یزد خانه‌یی صد متری با اجاره متوسط گرفت. این نسبت در سال ۱۳۹۴ به ۱۰درصد درآمد متوسط کاهش پیدا کرد. اگر سطح قیمت‌ها را ثابت در نظر بگیریم و اجاره‌بها را با توجه به تورم تعدیل کنیم، در دوره ۸۴ تا ۹۴ اجاره‌بهای متوسط در اغلب شهرها پایین آمده است.
