کنترل اعتبارات؛ استراتژی جدید بورس

گروه بورس| مسعود کریمی|

در آخرین روز‌ کاری بازار سرمایه خبری مبنی بر راه‌اندازی سامانه جدید معاملاتی تحت عنوان «سامانه مدیریت ریسک» که اجرای آن از بهمن‌ماه در بورس کشور خواهد بود توسط دبیرکل کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار در بازار اعلام شد. این خبر در جای خود نشان از پیشرفت و ارتقای سامانه معاملاتی دارد که می‌تواند ریسک شرکت‌های کارگزاری را تا اندازه قابل توجهی کاهش دهد. در این بین برخی فعالان بر این باورند که یکی از اهداف راه‌اندازی چنین سامانه‌یی کنترل اعتبارات خواهد بود، چرا که طی چند وقت اخیر شاهد محرومیت برخی کارگزاری‌ها به دلایلی که در گوشه و کنار بازار شنیده می‌شود مبنی بر اعتباردهی بیش ‌از اندازه آنها به مشتریان در سطح معاملات بورس بوده است. به هر حال پیش‌بینی می‌شود با اجرای سامانه مدیریت ریسک، اعتبارات به نوعی کنترل شده به مشتریان کارگزاری‌ها ارائه شود، زیرا برخی مشتریان توانایی بازپرداخت اعتبارات را ندارند و در نهایت منجر به ضرر و زیان خود و کارگزاری می‌شوند. در حال حاضر مشتریان به میزان 90درصد اوراق مشارکت و 60 درصد سهامی که نزد کارگزاری‌ها دارند اعتبار دریافت می‌کنند که با سامانه جدید احتمالا میزان اعتبار‌ها به نوعی کنترل می‌شود. به هر حال برای موفقیت و ماندگاری سامانه جدید فاکتور زمان به‌شدت مهم ارزیابی می‌شود، چرا که یکی از پارامترهای لازم در سامانه جدید آنلاین بودن آن است زیرا با توجه به اینکه سامانه مدیریت ریسک به نوعی بین سیستم معاملاتی «نامک» و سیستم معاملاتی شرکت‌های کارگزاری قرار می‌گیرد باید در کوتاه‌ترین زمان ممکن تغییرات لحاظ شده را اعمال کند. در این مهم اختلاف زمانی حتی برای 10دقیقه‌ هم باعث ایجاد اخلال در روند داد و ستد‌ها خواهد شد. گفتنی است که سیستم معاملاتی نامک پس از سیستم معاملاتی «پم» حدود سال 1392 در بازار سهام پیاده‌سازی شد.

 کاهش ریسک سرمایه‌گذاری

در این رابطه، روح‌الله میرصانعی دبیرکل کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار عنوان کرد: یکی از مخاطراتی که کماکان در بازار وجود دارد و عملا ریسک صنعت کارگزاری تلقی می‌شود این است که معامله‌گران در ایستگاه‌های معاملاتی هیچ محدودیتی برای انجام معاملات ندارند که با راه‌اندازی سامانه مدیریت ریسک در ماه آینده، این مشکل نیز برطرف خواهد شد. وی درخصوص راه‌اندازی سامانه مدیریت ریسک در بهمن ماه اعلام داشت: معامله‌گران کارگزاری‌ها در حال حاضر می‌توانند از طریق ایستگاه‌های معاملاتی (سامانه نامک) برای هر مشتری بدون محدودیت معاملات انجام دهند در حالی که هیچ نظارتی روی خرید و فروش آنها در زمان انجام معامله، ازسوی مدیران کارگزاری نیست و در واقع این امر ریسک بسیار بزرگی برای کارگزاری محسوب می‌شود. وی ادامه داد: زمانی که معاملات برخط شکل گرفت، کنترل بر معاملات توسط کارگزار بیشتر شد، بدین معنا که سفارشاتی که مشتریان از سامانه برخط وارد می‌کردند، در محدوده مانده حساب آنها نزد کارگزار یا میزان اعتبار مشتریان مجاز شناخته می‌شد و سامانه معاملات برخط (OMS) از ورود سفارشات بالاتر به هسته معاملات جلوگیری می‌کرد.

میرصانعی اعلام داشت: در سامانه برخط گروهی هم فیلترهایی وجود دارد که طی آن معامله‌گران کارگزاری صرفا می‌توانند در حد مانده و اعتبار مشتریان برای آنها خرید کنند. وی درخصوص سامانه مدیریت ریسک ابراز داشت: اتفاقی که در این میان روی داده این است که از بهمن ماه سامانه مدیریت ریسک فعالیت خود را آغاز خواهد کرد که طی آن معاملات در ایستگاه‌های معاملاتی (سامانه نامک) همانند معاملات در سامانه معاملات برخط (OMS) برمبنای مانده و اعتبار مشتریان میسر خواهد بود.

 به گزارش سنا، میرصانعی گفت: طبیعتا، سامانه مدیریت ریسک، ریسک صنعت کارگزاری را کاهش می‌دهد و مدیران کارگزاری اطمینان حاصل می‌کنند که همه معامله‌گران آنها، چه معامله‌گران ایستگاه‌های معاملاتی و چه معامله‌گران برخط گروهی صرفا برمبنای مانده حساب مشتری و اعتبار تعیین شده برای مشتری توسط مدیران کارگزاری، می‌توانند برای مشتری اقدام به انجام معامله کنند. دبیرکل کانون کارگزاران در ادامه خاطرنشان کرد: به این ترتیب، او‌ام‌اس‌ها و بک‌آفیس‌ها از بهمن ماه مجبور هستند دیتای مانده مشتریان و اعتباری که کارگزاران به آنها اختصاص می‌دهند را به سامانه مدیریت ریسک ارسال کنند و سامانه با دریافت این دیتاها محدودیت خرید در حد «مانده به اضافه اعتبار» برای مشتریان ایجاد می‌کند. اگر در این میان اعتبارات یا مانده مشتری در طول روز تغییر کند این تغییرات

قابل اعمال در سامانه خواهد بود به این دلیل که سامانه‌ها با هم گفت‌وگو می‌کنند و امکان رد و بدل شدن دیتاها وجود دارد.

وی ادامه داد: بنابراین از روزی که این سامانه شروع به کار کند طبیعتا مشتریانی که برای آنها مانده و اعتباری تعریف نشده یا مانده و اعتبار آنها به سامانه مدیریت ریسک ارسال نشده، اجازه انجام خرید نخواهند داشت. این مقام مسوول صنعت کارگزاری در ادامه بیان داشت: راهکار دیگری که برای سهولت معاملات مشتریان درنظر گرفته شده این است مشتریانی که تمایل دارند از سامانه نامک و او‌ام‌اس به‌صورت همزمان استفاده کنند، بدین معنا که به‌صورت برخط سفارش وارد کنند و همزمان هم به معامله‌گر مستقر در ایستگاه معاملاتی کارگزاری سفارش خرید دهند باید انتخاب کنند که چه درصدی از کل توان خرید خود (نقد و اعتبار) در سامانه او‌ام‌اس قابل انجام باشد و چه درصدی از کل توان خرید در سامانه نامک داد و ستد شود، بنابراین این تفکیک قبل از معاملات در بک‌آفیس کارگزاری انجام خواهد شد. وی در ادامه اشاره کرد: امکان تغییر این درصد از توان خرید در طول روز در فاز اول فراهم خواهد شد. در فازهای بعدی سامانه مدیریت ریسک، سقف اعتباری هر مشتری کنترل می‌شود و عملا مشتری امکان دریافت اعتبار بیش از حد مجاز در دستورالعمل اعتباری را نخواهد داشت، بنابراین سامانه با لحاظ موارد مندرج در دستورالعمل اعتباری، اعتبار تخصیص یافته توسط کارگزاری به مشتریان را بررسی می‌کند و در صورت عدم تطابق با دستورالعمل مذکور اعتبار تخصیص‌یافته را معتبر نخواهد شناخت. میرصانعی بیان داشت: در فاز اول این سامانه، ریسک کارگزاری کاهش پیدا می‌کند و در فاز بعد ریسک عدم رعایت دستورالعمل اعتباری کاهش می‌یابد.

دبیرکل کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار به نکته‌یی اشاره داشت و گفت: مشتریانی که اتصال میان سامانه او‌ام‌اس و حساب بانکی خود را برقرار می‌کنند کماکان می‌توانند به اعتبار مانده حساب بانکی خود از طریق سامانه معاملات برخط اقدام به خرید نمایند. در این حالت سامانه با چک کردن حساب بانکی آنها و تایید وجود نقدینگی، اجازه خرید آنها را صادر کند. یکی از مزایای پیاده‌سازی این سامانه جلوگیری از ورود درخواست‌های خرید غیرواقعی در لحظات ابتدایی بازار روی نمادهای معاملاتی دارای صف خرید است. در حال حاضر بعضا چند برابر درخواست واقعی بازار با هدف جاگیری مناسب برای سفارش‌ها، توسط معامله‌گران ایستگاه‌های معاملاتی برای خرید در نمادهای دارای صف خرید، سفارش وارد هسته معاملات می‌شود که با راه‌اندازی این سامانه، ورود سفارش خرید به سامانه متناسب با توان خرید (مانده+اعتبار) مشتری خواهد بود، بنابراین از ورود سفارشات غیرواقعی جلوگیری می‌شود.

میرصانعی در پایان خاطرنشان کرد: در کل، وجود سامانه مدیریت ریسک، مخاطرات معاملات اعتباری و غیراعتباری را در صنعت کارگزاری کاهش می‌دهد. البته برای پیاده‌سازی این سامانه نیازمند مشارکت شرکت‌های نرم‌افزاری هستیم تا با ارسال دیتاهای لازم و ایجاد زمینه گفت‌وگو بین سامانه‌ها، زمینه آغاز فعالیت سامانه جدید در بهمن ماه را مهیا کنند.

 اختلال در شبکه کارگزاری

همچنین حامد ستاک کارشناس بازار سرمایه در خصوص سامانه مدیریت ریسک در گفت‌وگو با «تعادل» عنوان کرد: بازار سرمایه ‌باید محلی باشد که افراد با ذائقه‌های مختلف سرمایه‌گذاری (کوتاه‌مدت، بلندمدت، سفته‌باز‌ها و خریدار‌های بنیادی) بتوانند در آن سرمایه‌گذاری کنند. وی خاطرنشان کرد: یکی از اصلی‌ترین بازیگران بازار سرمایه سفته‌باز‌ها هستند که در جهت روان‌سازی و حرکت بازار سهام فعالیت می‌کنند. این در حالی است که این دست از سرمایه‌گذاران با وجود نامگذاری نامناسب برای بازار مفید محسوب می‌شوند. این تحلیلگر بازار سرمایه ابراز داشت: به صورت کلی یکی از ارکان اساسی تداوم بازار سرمایه سفته‌باز‌ها هستند. یکی از اصلی‌ترین ابزار‌‌های سفته‌باز‌ها اهرم کردن است. در بورس‌های پیشرفته ابزار‌های متنوع مالی و اختیاراتی وجود دارد که با استفاده از آنها سرمایه‌گذاران می‌توانند، اهرم کنند. حامد ستاک اذعان داشت: در بازار سرمایه ایران متاسفانه ابزار‌ها گستردگی لازم را ندارند، این در حالی است که دانش کافی برای استفاده از چنین ابزار‌هایی هم وجود ندارد. این کارشناس بازار سرمایه گفت: به همین دلیل تنها روش اهرم کردن سرمایه‌گذاران استفاده از اعتباری است که کارگزاری‌ها به سرمایه‌گذاران ارائه می‌دهند.

وی افزود: در صورتی که چنین بعدی را قبل از اینکه بستر آن مهیا شود برای سرمایه‌گذاران یا سفته‌بازان یا افرادی که به صورت روزانه خرید و فروش می‌کنند، حذف کنیم، به‌طور قطع در این حالت یک رکن از بازار سرمایه دچار اختلال خواهد شد. این تحلیلگر بازار سرمایه بیان کرد: هر چند که در سامانه جدید، اعتبار دادن به صورت کامل حذف نخواهد شد اما به هر ترتیب ارائه اعتبار و خرید و فروش سهام به میزانی که کارگزاران مجاز به اعتباردهی هستند و از طرفی ارتباط بین کارگزاری‌های مختلف را هم دچار اختلال خواهد کرد. حامد ستاک عنوان کرد: صاحب‌نظران ‌باید کاهش ریسک را مورد ارزیابی قرار دهند و مشاهده کنند که چنین کاهشی به صورت کلی به نفع بازار سرمایه است یا خیر، چرا که با کاهش چنین ریسکی، یک قسمت از فعالان بازار سرمایه دچار سختی خواهند شد.

ضرورت اجرای دقیق پارامتر‌‌ها

در سویی دیگر سعید خدایی دیگر کارشناس بازار سرمایه با اشاره به سامانه جدید و تفاوت‌های ایجاد شده با سامانه فعلی در گفت‌وگو با «تعادل» ابراز داشت: سامانه مدیریت ریسک برای نخستین‌بار در بازار سرمایه پیاده‌سازی خواهد شد و در گذشته چنین سیستمی وجود نداشته است.

وی تصریح کرد: سیستم نامک در واقع نرم‌افزار معاملاتی است که معامله‌گران در بازار به‌طور روزانه خرید و فروش‌های خود را به واسطه آن انجام می‌دهند. در این بین سیستم سامانه مدیریت ریسک از بهمن‌ماه به سیستم معاملاتی نامک متصل خواهد شد.

این تحلیلگر بازار سرمایه گفت: در حال حاضر و در معاملات آنلاین افراد بیشتر از حد مانده حساب در کارگزاری یا میزان اعتباری که کارگزاری به آنها ارائه می‌دهد، نمی‌توانند خرید کنند. این در حالی است که اردر بیش از چنین حد مشخصی به هیچ عنوان وارد نمی‌شود.

سعید خدایی اذعان داشت: اما در سیستم معاملات نامک افراد هر اردری که به معامله‌گر بدهند، معامله‌گر می‌تواند اردر فرد را به هر میزانی که باشد، وارد سیستم کند. البته سیستم معاملاتی نامک چنین قابلیتی را داشت که مدیر کارگزاری یا معاملات بتواند سهمیه خرید روزانه هر استیشن را تعیین کند. به نوعی تعیین شود که امروز استیشن شماره یک، میزان خرید مشخصی را از نظر حجم ریالی انجام دهد و نه بیشتر از آن. این در حالی است که در چنین سیستمی حد خرید ایستگاه معاملاتی فقط تعیین می‌شد.

وی افزود: اما سیستم سامانه مدیریت ریسک به نحوی عمل می‌کند که بین سیستم معاملاتی و سیستم کارگزاری‌ها قرار می‌گیرد. بر این اساس، مانده حساب مشتریانی که در حال حاضر در کارگزاری مانده و اعتبار دارند را در نظر می‌گیرد در چنین حالتی کارگزار هم نمی‌تواند بیش از مانده افراد اردر خرید وارد کند.

این کارشناس بازار سرمایه گفت: راه‌اندازی چنین سیستمی در بازار سرمایه کشور به‌طور قطع مثبت ارزیابی می‌شود، چراکه ریسک کارگزاری‌ها را کاهش می‌دهد. از طرفی وجود چنین سیستمی به راحتی امکان کنترل خرید به میزان بیشتر از انتظار مدیر کارگزاری صورت نخواهد گرفت و به‌طور کلی در معاملات از مواجه شدن با کسری وجه و کسری در اتاق پایاپای به نوعی جلوگیری خواهد شد.

 سعید خدایی اظهار داشت: در فاز نخست اجرایی با کاستی‌هایی در این سیستم جدید مواجه خواهیم شد اما مسلما به مرور مشکلات بر‌طرف خواهد شد.

وی بیان کرد: یکی از عواملی که در این سامانه بسیار با اهمیت خواهد بود، این است که سامانه جدید به صورت کاملا آنلاین به سیستم معاملاتی و سیستم کارگزاری‌ها متصل باشد. به عنوان مثال با واریز وجه به حساب در کارگزاری یا اگر سهمی فروخته شد باید تغییرات در میزان بستانکاری و مانده افراد بلافاصله صورت بگیرد و پس از آن خرید در نظر گرفته شده در کوتاه‌ترین زمان اعمال شود.

این تحلیلگر بازار سرمایه عنوان کرد: این مهم در روند معاملاتی برای سرمایه‌گذاران ایجاد دغدغه می‌کند که به چه اندازه‌یی سامانه‌ها با یکدیگر از لحاظ زمانی لینک هستند، چراکه برای خرید سهم در بازار سهام، پارامتر‌هایی ازجمله زمان و تغییر ریالی قیمت سهم در کوتاه‌ترین بازه زمانی بسیار بااهمیت به‌شمار می‌رود زیرا در حجم‌های بالا قیمت تمام شده با تغییرات در عوامل مذکور جابه‌جایی چشمگیری خواهند داشت.

سعید خدایی عنوان کرد: در صورتی که چنین فاکتوری در سامانه جدید وجود نداشته باشد به‌طور قطع ایجاد اختلال در سیستم‌ معاملاتی را شاهد خواهیم بود.

این کارشناس بازار سرمایه تاکید کرد: اینکه افراد بیش از مانده حساب خود نمی‌توانند خرید کنند یکی از موارد مثبت در سامانه مدیریت ریسک لحاظ می‌شود اما مسیر برای دور زدن این مهم هم در بازار وجود دارد، چرا‌‌که کارگزاری‌ها می‌توانند به مشتریان خود اعتبار تخصیص بدهند و مشتریان می‌توانند به‌جای یک سفارش تعداد بیشتری را وارد کنند.

وی تصریح کرد: در معاملات بلوکی هم سامانه باید راهکار جدی را لحاظ کند چراکه در غیر این صورت بخشی از معاملات بازار با اخلال مواجه خواهد شد. در همین حال، کارگزاری‌ها هم می‌توانند ریسک‌نکولی که توسط مشتریان وجود دارد را به نوعی کنترل کنند.