اروپا و امریکا؛ 2 بازیگر ناهمسو در برجام

در دو سالی که از اجرای توافق هسته‌یی بین ایران و 1+5 می‌گذرد، اروپا و امریکا هر یک مسیر متفاوتی را برای عملیاتی‌سازی برجام در پیش گرفته اند؛ اروپا راه مشخص شده توافق را طی می‌کند و امریکای ترامپ درصدد مانع تراشی است.  ایرنا در گزارشی تحلیلی خبری با بیان این مطلب افزود: در سال نخست اجرای برجام، همان‌طور که انتظار می‌رفت شاهد اقدام هماهنگ اروپا و امریکا به عنوان اعضای گروه 1+5 بودیم اما با پیروزی جمهوری‌خواهان و ورود دونالد ترامپ به کاخ سفید، راه واشنگتن و بروکسل در موضوع برجام و دیگر مسائل بین‌المللی از یکدیگر جدا شد.

در روزهای گذشته و آستانه تصمیم ترامپ درباره برجام، این اختلاف بار دیگر خود را نشان داد. «فدریکا موگرینی» مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و وزیران امور خارجه فرانسه، آلمان و انگلیس، در دیدار با «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه ایران بر پایبندی کشورهای خود به برجام تاکید کردند.

همان روز «امانوئل مکرون» رییس‌جمهوری فرانسه در تماسی تلفنی با ترامپ از قاطعیت پاریس در اجرای برجام سخت گفت. مسائل اشاره شده نه تنها بی‌تاثیر بر تصمیم نهایی رییس‌جمهوری امریکا درباره توافق نبود بلکه از اختلاف آشکار این اروپا و امریکا برای بار دیگر حکایت کرد.

با وجود فشار کشورهای اروپایی عضو 1+5 و نیز روسیه و چین بر ایالات متحده، این کشور همچنان در مسیر اجرای توافق هسته‌یی سنگ‌اندازی می‌کند اما چند روز پیش در آستانه بیست و هفتم دی ماه و سالروز اجرایی‌سازی توافق هسته‌یی، ترامپ ناگزیر به تایید مجدد برجام شد.  ایالات متحده تاکنون به روح و متن برجام متعهد نمانده است. رییس‌جمهوری این کشور بندهای 26 و 28 و 29 برجام را نقض کرده؛ بندهایی به «حسن نیت» امریکا و دیگر اعضای توافق برای اجرای توافق ایران و 1+5 تاکید دارند و از ایالات متحده می‌خواهند تا بستر را برای استفاده از همکاری‌های پسابرجامی هموار کند.

در بخشی از بند 26 برجام به وظایف ایالات متحده اشاره شده و آمده است: ایالات متحده، با حسن نیت، نهایت تلاش خود را برای دوام این برجام و پیشگیری از ایجاد تداخل در تحقق متمتع شدن ایران از لغو تحریم‌های مشخص شده در پیوست 2 به عمل خواهد آورد.

در بخش‌هایی از بند 28 برجام هم آمده است که «گروه 1+5 و ایران متعهد هستند که این برجام را با حسن نیت و در فضایی سازنده، برمبنای احترام متقابل اجرا نمایند و از هرگونه اقدام مغایر با نص، روح وهدف این برجام که اجرای موفقیت آمیز آن را مختل سازد، خودداری کنند.» با وجود اعلام پایبندی ترامپ به برجام در روزهای گذشته اما او بار دیگر با سخنان خود مبنی بر تمدید تعلیق تحریم‌ها برای «آخرین بار»، بندهای اشاره شده را نقض کرد. نه تنها در اظهارات وی هیچ نشانه‌یی از حسن نیت مشاهده نمی‌شد بلکه 14 شخص حقیقی و حقوقی کشور ما به بهانه‌های غیرهسته‌یی در فهرست تحریم‌های امریکا قرار گرفتند.  برخلاف اقدامات و سخنان خشونت آمیز و ضد ایرانی رییس‌جمهوری امریکا، سه کشور اروپایی عضو گروه مذاکره‌کننده بیشترین همکاری را با جمهوری اسلامی ایران به عنوان طرف دیگر توافق داشته‌اند؛ اقدام‌هایی که از تداوم مبادلات هسته‌یی گرفته تا توسعه همکاری‌های غیرهسته‌یی و مقابله با زیاده خواهی‌های رییس‌جمهوری امریکا را شامل می‌شود.

در ارتباط با مشکلات و موانعی که بر سر اجرایی شدن توافق هسته‌یی وجود دارد، ایران و اروپا در قالب گفت‌وگوهایی که تحت عنوان «نشست کمیسیون مشترک برجام» انجام می‌گیرد، به بررسی این موانع و راه‌های رفع آن می‌پردازند.  اواخر آذرماه دهمین کمیسیون مشترک برجام میان ایران و کشورهای 1+5 به سرپرستی «سید عباس عراقچی» معاون وزیر خارجه و «هلگا اشمیت» معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در هتل کوبورگ وین آغاز شد. در این نشست که با حضور هیات‌‌های ایران، اتحادیه اروپا و شش کشور (امریکا، انگلیس، آلمان، فرانسه، چین و روسیه) در سطوح معاونان و مدیران سیاسی وزرای خارجه این کشورها برگزار شد، رایزنی‌های مفصلی در ارتباط با مباحث فنی و حقوقی انجام گرفت.  همچنین بخشی از مسائل مطرح شده در کمیسیون مشترک به موضوع اجرای پیوست سوم برجام در خصوص همکاری صلح آمیز هسته‌یی اختصاص یافت و تمام شرکت‌کنندگان، پایبندی مستمر خود را به تعهدات برجامی مورد توجه قرار داده و بر ضرورت تضمین اجرای موثر آن در همه بخش‌های مربوطه با حسن نیت و در فضایی سازنده تاکید کردند.  افزون بر آن، در سال‌های پسابرجام بخش قابل توجهی از همکاری‌های ایران و اروپا به بخش تجاری و اقتصادی اختصاص یافته است. تهران و بازیگران قاره سبز از جمله فرانسه، ایتالیا و آلمان بزرگ‌ترین توافق‌های تجاری را در زمینه‌های انرژی، صنعت حمل و نقل هوایی، زمینی و دریایی، فناوری‌های نوین و... امضا و اجرا کرده‌اند. اردیبهشت ماه امسال «میگوئل آریاس کانتی» کمیسر انرژی اتحادیه اروپا اظهار کرد که میزان صادرات ایران به اتحادیه اروپا از زمان اجرای توافقنامه هسته‌یی بین تهران و شش قدرت جهان در سال 2015 به سه برابر افزایش یافته است.  بنابراین، برجام علاوه بر دستاوردهایی که برای ایران به همراه داشته، از جهات مختلفی برای اروپایی‌ها نیز حایز اهمیت بوده است. افزون بر سودمندی حاصل از مناسبات اقتصادی، برجام برای اروپا با مسائل سیاسی و امنیتی گره خورده است. آنها معتقدند که در صورت لغو توافق هسته‌ای، بحران‌های منطقه‌یی در غرب آسیا وارد فاز شدیدتری خواهند شد. ضمن اینکه اروپا بیش از یک دهه در ارتباط با موضوع هسته‌یی ایران به مذاکره روی آورده و برجام را حاصل تلاش‌های 13 سال خود می‌داند و از آن به عنوان الگوی حل‌وفصل مسالمت‌آمیز اختلافات بین‌المللی یاد می‌کند. پس در چنین شرایطی خواست دولت جمهوری‌خواه امریکا برای همراه ساخت اروپایی‌ها با رویکرد ضدبرجامی ترامپ نه منطقی است و نه قابل تحقق.