50 ‌سالگی بورس تهران

گروه بورس  مسعود کریمی

بورس اوراق بهادار تهران امروز درحالی مراسم پنجاهمین سالگرد خود را با حضور مسعود کرباسیان وزیر امور اقتصادی و دارایی، محمد شریعتمداری وزیر صنعت، معدن و تجارت، ولی‌الله سیف رییس کل بانک مرکزی، شاپور محمدی رییس سازمان بورس و اوراق بهادار و سایر مدیران ارشد برگزار می‌کند که طی نیم قرن اخیر فراز و فرود‌های متفاوتی را تجربه کرده است. عبور بورس اوراق بهادار از میان‌سالگی نشان از پختگی کامل این بازار دارد اما آیا بازاری که نیم قرن از آن می‌گذرد، می‌تواند جایگاه مطمئنی برای سرمایه‌گذاری باشد؟ به ‌طور قطع قدمت بازار‌ها ارتباطی با سن و سال فعالیت‌ آنها ندارد چراکه عوامل بسیاری در این مهم تاثیر‌ گذارند اما به‌ طور کلی می‌توان اذعان کرد در بازاری که یک سیستم معاملاتی مشخص برای انجام داد و ستد‌های خود که هر چند وقت یک بار شاهد از کار افتادن آن هستیم، وجود نداشته باشد یا اینکه برخی از استاندارد‌های بین‌المللی ازجمله ارائه گزارشات و صورت‌های مالی براساس استاندارد‌های بین‌المللی گزارشگری مالی(IFRS) رعایت نشود یا حسابی تحت عنوان «custodian» که به نوعی امنیت سرمایه‌ حساب سرمایه‌گذران چه داخلی و چه خارجی را تضمین می‌کند پس از سال‌ها راه‌اندازی یا اجرایی نشود، نمی‌توان چشم‌انداز روشنی را برای آینده آن متصور شد.

از طرفی پیوستن به مسن‌ترین‌ها در بازار‌های مالی نشان از بالندگی و جا افتادگی دارد اما با وجود قوانین دست و پا‌گیر، دستورالعمل‌های خلق‌الساعه یا عدم حمایت‌های واقعی از بازار سرمایه ایران، صنایع، شرکت‌ها و حتی سهامداران آن که بازیگران اصلی این بازار هستند را با مشکلات عد‌یده‌ای مواجه می‌کند البته دور از انصاف است که حمایت‌های زبانی هنگام فرا رسیدن دوره انتخابات نامزد‌های ریاست‌جمهوری و نمایندگان مجلس شورای اسلامی را در نظر نگرفت.

به‌هر حال طی 4سال اخیر یک رخوت تمام عیار را در بازار سهام تجربه کردیم. بدین شکل که نماگر بازار سهام در 15دی ماه سال 1392 همزمان با سکانداری علی صالح‌آباد،ی رییس وقت سازمان بورس رقم 89 هزار و 500 واحدی که عنوان بالاترین سقف‌شکنی تاریخ بورس کشور را در آن بازه زمانی به خود اختصاص داد، قرار گرفت. اما پس از آن رکوردشکنی، شاخص بورس دیگر نتوانست به اوج تاریخی خود بازگردد.

در این میان برخی از فعالان بازار بر این باورند که طی سال‌های اخیر مجلس نهم بیشـترین سنگ‌اندازی‌ها را در روند اقتصادی و به تبع آن در بورس کشور که متاثر از تصمیمات آن است پشت‌سر گذاشت. از طرفی موضوعاتی درخصوص برنامه جامع اقدام مشترک همچنین نشست‌های پی در پی با گروه 1+5 ازجمله ریسک‌های سیستماتیکی بود که سهامداران با آنها طی چند سال گذشته دست و پنجه نرم کردند.

در عین حال، در اینکه بورس نمایی از آینه اقتصادی هر کشوری در دنیاست هیچ شکی وجود ندارد و این موضوع که واکنش این بازار به جریانات مختلف سیاسی، اقتصادی و بین‌المللی بسیار سریع و زود‌هنگام است، نشان از حساسیت بیش ‌از اندازه این بازار نسبت به سایر بازار‌‌‌های مالی دارد اما چند وقتی است که با روی کار آمدن دولت دوازدهم و مجلس دهم فضای سیاسی و اقتصادی کشور کمی آرام گرفته اما متاسفانه بازار سهام تاثیر چندانی هم از این مهم نپذیرفت و به روند نوسانی خود که اغلب در فاز منفی قرار داشت، ادامه داد تا جایی که کاهش دستوری نرخ سود سپرده بانکی به 15درصد هم نتوانست مانع از تداوم رخوت معاملات بازار سهام شود. در این بین پس از تغییر 2سکاندار دیگر ازجمله محمد فطانت و جایگزینی شاپور محمدی، رییس فعلی سازمان بورس کمی استراتژی مدیریت در بازار سرمایه تغییر مسیر داد و به نوعی برخی از قوانین اتخاذ شده با نگاهی به چار‌چوب‌های بین‌المللی پایه‌گذاری شد تا جایی که در یکم آذر ماه سال جاری دماسنج بازار بالاخره توانست به رقم 89 هزار و 339واحدی برسد که این مهم نشان از کاهش 161واحدی(معادل 0.1درصد افت) نسبت به 4 سال گذشته معاملاتی بورس تهران دارد. با این حال یک تحول بزرگ در سطح دنیا که افزایش نرخ کامودیتی‌ها را به همراه رشد نرخ دلار که اثر مستقیمی در صنایع صادرات محور بورس دارد، باعث شد تا در چهارم آذر ماه سال جاری شاخص کل به یک‌باره با رشد چشم‌گیری وارد کانال جدید شود و رقم 90هزار و 469واحدی را به خود اختصاص دهد و تا نخستین روز معاملاتی هفته جاری با افزایش 8 هزار و 866 واحد(معادل 9.8درصد رشد) رقم 99هزار و 335واحد را طی 3ماه اخیر تجربه کند. به هر روی همزمان با جشن 50 سالگی بورس، سقف‌شکنی 8 کانال بورسی طی 3ماه در مقابل بازدهی منفی شاخص کل طی 4سال برای جامعه سهامداری کمی ابهام‌برانگیز است اما احتمال 100هزار واحدی شدن بورس با توجه به عوامل بنیادی همزمان با مراسم 50 سالگی می‌تواند همچنان وجود داشته باشد و این موضوع دور از ذهن نیست.

 اقدامات 18 ماهه

در همین رابطه شاپور محمدی، رییس سازمان بورس و اوراق بهادار عنوان کرد: بعد از 50 سال فعالیت امروز جایگاه بازار سرمایه به گونه‌یی است که تمام سیاست‌گذاران کشور به بازار سرمایه توجه می‌کنند و در تمامی سیاست‌گذاری‌ها نام بازار سرمایه مطرح است. وی ضمن تبریک 50 سالگی بازار سرمایه به عموم مردم و سرمایه‌گذاران این بازار اقدامات سازمان بورس را در 18ماه گذشته برشمرد و گفت: اقدامات بسیار ارزشمندی در سال‌های گذشته انجام شده که روسای قبلی آنها را توضیح دادند. طی یک سال و نیم اخیر سازمان بورس و اوراق بهادار و ارکان آن اقدامات بسیاری انجام داده‌اند. دبیر شورای‌عالی بورس با اشاره به به‌روزرسانی سامانه معاملات گفت: سامانه معاملات که به‌دلیل تحریم‌ها 10سال به‌روزرسانی نشده بود، خوشبختانه بهنگام شد. همچنین راه‌اندازی سامانه جامع نظارت نیز یکی دیگر از کارهای خوبی بود که انجام شد. سخنگوی سازمان بورس به ساماندهی بازار بدهی و کنترل نرخ اوراق بدهی اشاره و بیان کرد: این اتفاق به کاهش نرخ تامین مالی کمک کرد. همچنین راه‌اندازی معاملات اختیار خرید و فروش(آپشن) و استفاده از مکانیسم قیمت تضمینی در بورس کالا ازجمله مهم‌ترین اقدامات صورت گرفته است.

محمدی تاکید کرد: پذیرش گندم به عنوان کالای استراتژیک در بورس کالا و استفاده از سازوکار قیمت تضمینی به جای خرید تضمینی به کاهش بار مالی دولت کمک کرد. رییس سازمان بورس درخصوص اصلاح سازوکار عرضه‌های اولیه سهام گفت: تغییر روش عرضه اولیه از حراج به ثبت سفارش با افزایش عدالت در عرضه‌های اولیه همراه بود. وی اصلاح سازوکارهای توقف و بازگشایی نمادها را یکی دیگر از اقداماتی دانست که به افزایش نقدشوندگی و شفافیت کمک می‌کند و گفت: تقویت نظارت بر صندوق‌های بازار سرمایه از دیگر اقداماتی است که به کاهش نرخ تامین مالی کشور کمک می‌کند. به گفته رییس سازمان بورس و اوراق بهادار بحث وظایف قانونی مدیران ناشران بازار سرمایه که قرار است از طریق سامانه پیامکی اطلاع‌رسانی شود به کاهش تخلفات در بازار سرمایه کمک می‌کند. وی به راه‌اندازی صندوق تثبیت بازار سرمایه مطابق ماده 28 قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر اشاره کرد و گفت: این صندوق وظیفه تثبیت بازار را بر عهده دارد. این کار اخیرا انجام شد و توانست در موقعیت‌هایی به تثبیت بازار کمک کند.

محمدی اظهار داشت: مکانیسم خرید اعتباری و استفاده از اعتبارات بانکی تحت کنترل و مدیریت قرار گرفت. حد اعتباری در سامانه معاملات برای کارگزاران تعریف شد که کمک می‌کند ریسک کارگزاران در مقابل اتاق پایاپای کاهش پیدا کند و البته ریسک مشتری‌ها در مقابل کارگزاری‌ها هم در حال کنترل است و نظارت بر آن صورت می‌گیرد. سخنگوی سازمان بورس با بیان اینکه تنقیح قوانین بازار سرمایه یکی دیگر از اقدامات مهم است، گفت: قوانین بازار سرمایه که منسوخ شده بودند یا به اصلاح نیاز داشتند شناسایی و تغییرات لازم روی آنها اعمال شد. به گزارش سنا، محمدی الزام افشای صورت‌های مالی مطابق با استاندارد مالی بین‌المللی IFRS و همچنین انتشار گزارش تولید و فروش ماهانه را از اقدامات تاثیرگذار بر بازار سرمایه دانست و گفت: این اطلاعات به افزایش شفافیت کمک می‌کند و اطلاعات واقعی منتشر می‌شود. وی معاملات الگوریتمی و معاملات پربسامد را یکی از سازوکارهایی دانست که در دنیا استفاده می‌شود و اظهار داشت: این نوع معاملات در کشور ما هم راه‌اندازی شد. مردم می‌توانند از طریق محاسبات ریاضی و برنامه‌ریزی‌های رایانه‌یی این کار را انجام دهند. به گفته محمدی، بحث مربوط به سامانه رصد و بهبود محیط کسب و کار نیز راه‌اندازی شد که از طریق آن زمان انجام فعالیت‌ها در سازمان بورس و سایر ارکان اندازه‌گیری و تلاش می‌شود در کوتاه‌ترین زمان خدمات به فعالان بازار سرمایه ارائه شود.

وی کاهش مجوز کارگزاری‌ها از 21 به 8 را یکی دیگر از اقدامات انجام شده طی 18 ماه گذشته عنوان کرد و گفت: زمان تایید صلاحیت مدیران و زمان فرآیند افزایش سرمایه کاهش پیدا کرده که همه اینها به تقویت فرآیندهای بازار سرمایه کمک می‌کند. رییس سازمان بورس در ادامه به توسعه بازار بدهی اشاره کرد و افزود: بحث بسیار مهم بازار سرمایه عدم توسعه کنترل شده بازار بدهی بود. جایگاه این بازار در بازار سرمایه ما مغفول بود اما در حال حاضر این بازار به جایی رسیده که برای بخش خصوصی و تعاونی و هم برای دولت می‌تواند تامین مالی کند.

وی تاکید کرد: توازن‌بخشی و تعادل‌بخشی بین بازار بدهی و بازار سهام از سیاست‌های اصلی بازار سرمایه است. با تاکید شورای عالی بورس و وزیر اقتصاد و تاکید نمایندگان مجلس سعی شده این توازن برقرار باشد تا برای تمام فعالان بازار بازده‌های مناسبی را شاهد باشیم. وی در پاسخ به این سوال که امروز بعد از 50 سال بورس را چطور می‌بینید؟ گفت: امروز بعد از 50 سال امکانات خوبی برای سرمایه‌گذاران وجود دارد، تنوع ابزارها مناسب است، برخی فعالیت‌ها که قبلا شاید اجرای آنها ابهام داشت یا خوب انجام نمی‌شد، اصلاح شده است. تمام فعالان بازار سرمایه در این سال‌ها تلاش کردند و امیدواریم در سال‌های آینده شاهد شکوفایی بیشتر این بازار باشیم. رییس سازمان بورس و اوراق بهادار افزود: پس از 50 سال فعالیت جایگاه بازار سرمایه به‌گونه‌یی است که تمام سیاست‌گذاران کشور به بازار سرمایه توجه می‌کنند و نام آن به‌عنوان یکی از رکن‌های مهم اقتصادی مطرح است.

 تعامل با سرمایه‌گذاران خارجی

افزون بر این، بهادر بیژنی جانشین رییس سازمان بورس در امور بین‌الملل بیان کرد: سازمان بورس با همه سرمایه‌گذاران خارجی که قصد فعالیت در بازار سرمایه ایران اعم از تاسیس نهاد مالی، خرید اوراق یا ارائه مشاوره دارند، در تعامل است. وی درخصوص آخرین فعالیت‌های سازمان بورس در حوزه بین‌الملل گفت: سازمان بورس به صورت جزئی‌تر و عملیاتی‌تر در مسیر بازار سرمایه بین‌المللی گام بر می‌دارد.

وی با تاکید بر اینکه بحث عضویت سازمان بورس در آیسکو به‌طور خیلی جدی پیگیری می‌شود، افزود: جلسه بعدی این سازمان برای تبدیل عضویت ایران از عضویت پیوسته به عضویت عادی ماه مارس (March) سال جاری در لندن برگزار خواهد شد و این موضوع یکی از پروژه‌های مهم در دست بررسی حوزه بین‌الملل است.

وی با اشاره به 50 سالگی بازار سرمایه گفت: سازمان بورس در حوزه بین‌الملل برنامه‌های مختلفی دارد که یکی از آنها معرفی بازار 50 ساله ایران به سرمایه‌گذاران خارجی است. بازار سرمایه ایران با 50 سال قدمت از قدیمی‌ترین بازار‌های منطقه محسوب می‌شود و از اصالت برخوردار است.

به گفته وی سازمان بورس همیشه به علاقه‌مندان خارجی حضور در بازار سرمایه ایران یادآور شده که بازار ما از قدمت و پیشینه خوبی برخوردار است. همچنین عمر 50 ساله بازار منجر به محکم شدن ساختارهای بازار سرمایه کشور شده که نکته‌یی مهم برای سرمایه‌گذاران خارجی است. جانشین رییس سازمان بورس در امور بین‌الملل یکی از تفاوت‌های مهم بازار سرمایه ایران با بازارهای مشابه همسایه را اصالت، قدمت و تجربه دانست و اظهار داشت: سازمان بورس همواره با سرمایه‌گذاران خارجی برای ورود به بازار سرمایه ایران در تعامل دایم است.

وی با تاکید بر اینکه تمرکز سازمان بورس فقط برای جذب سرمایه‌گذار خارجی نیست، گفت: سازمان بورس علاوه بر سرمایه‌گذار خارجی، با همه افراد خارجی که قصد فعالیت در بازار سرمایه ایران اعم از تاسیس نهاد مالی، خرید اوراق یا ارائه مشاوره دارند، در تعامل است. بیژنی با اشاره به اینکه از زمان توافق برجام تا امروز حجم سرمایه‌گذاری خارجی در بازار سرمایه کشور تقریبا سه برابر شده است، گفت: البته ماهیت سرمایه‌گذار ورود و خروج است به همین علت تغییرات جزئی در آمارها دیده می‌شود. اما به‌طور کلی ورود سرمایه‌گذار خارجی به بازار سرمایه افزایش قابل توجهی داشته است.

وی با تاکید بر اینکه سازمان بورس از همه علاقه‌مندان خارجی برای فعالیت در بازار سرمایه ایران استقبال می‌کند، گفت: این فعالیت‌ها می‌تواند شامل سرمایه‌گذاری، مشاوره، مشارکت یا تاسیس نهاد مالی باشد. سازمان بورس به‌عنوان یک سازمان پاسخگو در برابر همه فعالیت‌های سرمایه‌گذاران خارجی و فعالان خارجی در بازار سرمایه احساس مسوولیت می‌کند.

 سکه 5 هزار ریالی در 50 سالگی

در سویی دیگر، یاسر فلاح مدیر روابط عمومی و امور بین‌الملل سازمان بورس و اوراق بهادار گفت: سکه یادبود 5 هزار ریالی به مناسبت نکوداشت پنجاهمین سال فعالیت بازار سرمایه ضرب شده و امروز طی مراسمی از این سکه رونمایی می‌شود. به گزارش میزان، وی افزود: این‌گونه اقدامات نشان از نقش موثر و با اهمیت بازار سرمایه در رشد اقتصاد کشور است.