تجاری‌سازی هنر سوزن‌دوزی و چند نکته ساده
گروه بنگاه‌ها|
«مراقب باش، مادر سوزن تو انگشتت نره؛ عزیزم؛» دخترک دستان کوچک و سبزه‌اش را روی پارچه‌یی که مادرش سوزن‌دوزی کرده، می‌کشد و هر از گاهی نگاهش را خیره به نقطه‌یی روی پارچه متمرکز می‌کند. به طرح‌های روی پارچه که تصویر انتزاعی از یک باغ پرگل است نگاه می‌کند و در خیالش خود را در باغی بزرگ می‌بیند که همراه با مادرش در آن قدم می‌زند.
هنر و خلاقیت دوگانه‌یی است که زن ایرانی با آن خو گرفته و در تار و پود حیاتش جاری شده، این فرآیند در مناطق محروم و استان‌های دورافتاده به شکل و شمایل متفاوت‌تری بروز و ظهور پیدا کرده است. سوزن‌دوزی یا نخ‌‌دوزی یا گل‌دوزی یکی از روش‌های دیرینه آرایش جامه و پارچه است که خصوصا در میان زنان بلوچ هنری رایج است.
زنان و دخترکانی که هر چند در چنبره مشکلات و کمبودها و فقدان‌ها پرورش یافته‌اند اما واجد ویژگی‌ها و هنرهایی هستند که اگر برنامه‌ریزی درستی برای تجاری‌سازی و برندسازی آنان صورت بگیرد، هر کدام‌شان می‌توانند نه تنها گلیم معیشت خود و خانواده‌شان را از آب اقتصاد کشور بیرون بکشند بلکه هر کدام‌شان این ظرفیت را دارند که برای اقتصاد کلان کشور و تحقق واقعی اقتصاد مقاومتی قدم‌های بلندی بردارند. اما رسیدن به یک چنین جایگاهی نیازمند مشارکت و حمایت نهادهای مسوول است؛ نهادهایی که در سایه مسوولیت‌های اجتماعی و حمایتی خود بتوانند این زنان را در فرآیند تجاری‌سازی محصولات‌شان یاری کنند.
این فرآیندی است که سازمان منطقه آزاد چابهار در قالب یک پروژه مشترک با موسسه راه رشد در مناطق شرقی کشور آغاز کرده تا با تجاری‌سازی محصولات تولید شده توسط زنان این منطقه گامی در راستای توانمندسازی آنان برداشته شود و کیست که نداند معنا و مفهوم واقعی اقتصاد مقاومتی در بنیادی‌ترین شکلش همین توانمندسازی درونی کشور در برابر تکانه‌های بیرونی است.
با این مقدمات خبرنگار تعادل در یک نشست مشترک با عبدالرحیم کردی مدیرعامل منطقه آزاد چابهار و آناهیتا اصلاح‌پذیر مدیرعامل تعاونی فرهنگی و آموزشی راه رشد، گپ و گفت دوستانه‌یی را ترتیب داد تا درباره ابعاد و زوایای گوناگون طرحی گفت‌وگو کند که قرار است به‌عنوان یک مدل مطلوب از توسعه در مناطق محروم به کار گرفته شود. الگویی که به اعتقاد عبدالرحیم کردی مدیرعامل منطقه آزاد چابهار اگر به درستی زمینه تحقق آن فراهم شود، می‌توان امیدوار بود که زنان در مناطقی چون؛ آذربایجان، کرمان، بوشهر و... نیز از ظرفیت‌های آن استفاده کنند و ناگفته پیداست که توسعه تجاری‌سازی محصولات بومی درنهایت فضای کسب و کار را در منطقه بهبود می‌بخشد. کردی از سلبریتی‌ها و ستاره‌ها می‌خواهد که با استفاده از این محصولات در زمینه شناسایی هنر مردمان شرق یاری کنند. قرار ملاقات با کردی و اصلاح‌پذیر در عصر یک روز کاملا برفی ترتیب داده شد تا نوری به بخش‌های مختلف این طرح تابانده شود.
سوزن‌دوزی چیست؟
هنر سوزن‌دوزی از میراث کهن منطقه سیستان‌وبلوچستان به‌شمار می‌رود که سینه به سینه به بانوان سیستانی انتقال یافته است، به‌طوری‌که نقوش ذهنی که برگرفته از پندارها و بینش‌های شخصی مردم این خطه از کشور است، به واسطه سوزن با نخ‌های رنگی روی پارچه پیاده می‌شود و زینت‌بخش خانه‌های‌شان می‌شود.
در این هنر زنان و دختران بومی با الهام از رویاهای خود و خلاقیتی که دارند روی پارچه‌های کتان، زربافت، ابریشمی، پشمی و پنبه‌یی روش‌های مختلف سوزن‌دوزی را اجرا می‌کنند و در آن از نخ‌های ابریشمی، پشمی، گلابتون، نقده، ملیله، سرمه و الیاف مصنوعی استفاده می‌شود.
زنان و دختران در سوزن‌دوزی روی سطح پارچه‌های ساده، طرح‌هایی را با نخ‌های رنگی ترسیم می‌کنند که این کار با کمک سوزن و قلاب انجام می‌شود و بخیه‌های ظریفی روی پارچه می‌دوزند. در روش‌های اجرای سوزن‌دوزی تنوع زیادی وجود دارد. معمولا برای سوزن‌دوزی از کارگاه سوزن‌دوزی (قابی به شکل مستطیل یا دایره برای صاف نگه داشتن پارچه) استفاده می‌شود.
سوزن‌دوزی‌های سنتی ایران یکی از روش‌های دیرینه تزیین جامه و بسیاری از منسوجات است که به نوعی در زندگی بشر کاربرد داشته و دارد. اما به دلیل ساختار سنتی منطقه هرگز این ظرفیت‌ها در راستای بهبود وضعیت معیشتی مردم به کار گرفته نشده است و مردم منطقه نتوانسته‌اند روند تجاری‌سازی محصولات خود را پیگیری کنند. در چنین شرایطی است که منطقه آزاد چابهار با همراهی موسسه راه رشد متدی تازه را برای توانمندسازی زنان این منطقه محروم در دستور کار قرار داده تا به جهت‌دهی و تجاری‌سازی محصولات زنان بلوچ به بهبود اوضاع معیشتی آنان کمک شود. واقعیت آن است که اگر دولت و سازمان‌های حاکمیتی میلیاردها دلار هم برای بهبود اوضاع کسب و کار مردم منطقه اختصاص دهند، بدون توانمندسازی مردم بومی منطقه این سرمایه‌گذاری‌ها نه تنها باری از مشکلات آنان برنخواهد داشت، بلکه خود به عاملی برای افزایش مشکلات و وابستگی بیش از حد آنان بدل خواهد شد. بر این اساس است که هر طرحی که درنهایت منجر به توانمند شدن زنان بومی منطقه شود، ارزش توجه و حکایت بیش از پیش مسوولان را دارد.
ایده اصلی توانمندسازی
آناهیتا اصلاح‌پذیر مدیرعامل تعاونی فرهنگی و آموزشی راه رشد در ابتدای صحبت‌هایش در تشریح نقطه آغازین ایده‌پردازی این طرح به این نکته اشاره می‌کند: «ایده موسسه ابتدا در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی منعکس شد و درنهایت در قسمت صنایع دستی و گردشگری به‌طور اختصاصی به آن پرداخته شد. حمایت آقای کردی از این طرح باعث شد تا بتوانیم سنگ بنای این طرح را با هدف توانمندسازی زنان و دختران منطقه به انجام برسانیم و در واقع این مدلی است که تا به امروز در سطح کلان نمونه‌یی از آن در کشور ثبت نشده و با موفقیت این طرح می‌توان امیدوار بود که سایر استان‌ها و مناطق کشورمان به این طرح بپیوندند.»
عبدالرحیم کردی مدیرعامل منطقه آزاد چابهار در این بخش از گفت‌وگو به بحث اضافه می‌شود و تلاش می‌کند تا تصویری از دلایل سازمان منطقه آزاد چابهار برای ورود به طرح ارائه کند. کردی می‌گوید: «مناطق آزاد به‌عنوان یک سازمان اقتصادی براساس تعاریف بسترسازی و تسهیل‌گری در امور را در دستور کار قرار داده است. تجربیات گذشته ثابت کرده که هر طرح اقتصادی و اجتماعی برای موفقیت احتیاج به همکاری مشترک اضلاع مختلف دارد و یک طرح تک‌بعدی هرگز به نتایج موردنظر نخواهد رسید.
با این تجربیات بود که تصمیم گرفتیم به مردم و مناطق محلی توجه کنیم تا زمینه مشارکت مردم برای طرحی که توانمندسازی آنان را دنبال می‌کند، افزایش پیدا کند. مشخص است که هر طرح اقتصادی که رشد مردم را دنبال می‌کند باید براساس مزیت‌های منطقه‌یی زمینه اجرایی شدن پیدا کند. بهترین روش برای رسیدن به این هدف این بود که به مردم کمک شود داشته‌های‌شان را با ظرفیت‌های مکملی ارتقا بخشند. درنهایت دوستان موسسه راه رشد سر از مجموعه ما درآوردند و متوجه شدند که اهداف کلان این مجموعه با اهدافی که ما دنبال می‌کنیم در یک مسیر است و هر دو بحث توسعه کسب و کار خانگی و توانمندسازی مناطق بومی را دنبال می‌کنند.»
کردی در ادامه می‌گوید: «مجموعه گفت‌وگو‌ها باعث شد تا بحث سوزن‌دوزی را به‌عنوان نخستین قدم درنظر بگیریم تا بعد از پایش دستاوردهای این طرح چتر برنامه‌ها را در منطقه گسترش دهیم. چون هنر در خون دختران و زنان بلوچ است، در واقع بچه‌های منطقه از کودکی این هنر را می‌آموزند و به آن آشنایی کامل دارند، اما مشکل اصلی بحث تجاری‌سازی الگوهای اقتصادی بود که با کمک دوستان موسسه رشد به این فرآیند نزدیک شدیم که محصولات هنری مردم را به یک کالای تجاری
قابل فروش و دارای ارزش افزوده بدل کنیم.»
تجاری‌سازی محصولات
با توضیحات مدیرعامل منطقه آزاد چابهار، پرسشی که به ذهن خطور می‌کند آن است که این فرآیند تجاری‌سازی محصولات براساس چه مکانیسمی تحقق پیدا می‌کند؟ اصلاح‌پذیر در پاسخ به این پرسش به این نکته اشاره می‌کند: «کار ما در مجموعه راه رشد این بود که این فرآیند تجاری‌سازی را به بهترین شکل ساماندهی کنیم. بدون اینکه در روش کلی کار دختران و زنان بومی خللی ایجاد شود. در واقع ما با آگاهی بخشی به مردم بومی درباره طرح مدلینگ، رنگ‌های فصلی و ترکیب آنان و روش‌های به‌روزآوری محصولات اطلاعات دادیم و آنها این داده‌های اطلاعاتی را تبدیل به محصولاتی کردند که خوشبختانه امروز بر تارک بسیاری از ادارات دولتی و خانه‌های مدرن شهری نشسته است.»
مدیرعامل تعاونی فرهنگی و آموزشی راه رشد در ادامه می‌گوید: در فاز‌های بعدی طرح بنا داریم تا از گروه‌های مرجع جامعه مثل ستاره‌های ورزشی، سلبریتی‌ها و چهره‌های فرهنگی بخواهیم که در این طرح مشارکت کنند تا توجه عموم مردم به این مساله جلب شود. در جشنواره فجر امسال برنامه‌هایی تدارک دیده شده تا در بسته جوایز نهایی جایی برای محصولات سوزن‌دوزی شده دختران منطقه گنجانده شود که این فرآیند در سال‌های آینده به رشد چشمگیری خواهد رسید.»
اصلاح‌پذیر در ادامه توضیح می‌دهد: «در کارگاه‌های آموزشی که برای زنان بومی درنظر گرفته شده، هیچ نکته اضافی وجود ندارد، فقط به آنها روش تجاری‌سازی و مدل‌های روز آموزش داده می‌شود درواقع ما فقط نگاه زنان را جهت می‌دهیم تا با تغییر دید، به محصول مطلوبی برسند.»
این اظهارات بخشی از اظهاراتی است که دو سوی این طرح درباره اجرایی کردن آن مطرح می‌کنند، اظهاراتی که نشان می‌دهد بحث توانمندسازی شهروندان ساکن در مناطق مختلف یکی از مهم‌ترین الگوهایی است که از طریق آن می‌توان سطح معیشتی، فرهنگی، اجتماعی و... را در جای جای کشور ارتقا داد.
