آینده انرژی جهان بسته به تصمیم مصرف‌کنندگان

گروه انرژی  مهدی نیکوئی

نشست‌های سالانه مجمع جهانی اقتصاد به رسم معمول، امسال هم در داووس سوییس برگزار شد. در این میان کمیته انرژی مجمع جهانی اقتصاد نیز 23ژانویه نشستی برگزار کرد و فیلم آن را در پایگاه اینترنتی خود قرار داد. در این نشست، کارشناسان و فعالانی از بخش‌های مختلف انرژی جهان گرد هم جمع شدند تا به گمانه‌زنی درباره آینده احتمالی انرژی جهان بپردازند.

پویوش گویال، وزیر راه‌آهن و زغال‌سنگ هند(نفر سمت چپ تصویر)، ایگناسیو سانچز گالان، مدیرعامل شرکت برق اسپانیایی ایبردرولا(مرد با کراوات سبز)، پدرو پولن پارانته، مدیرعامل شرکت دولتی نفت برزیل(پتروبراس) (مرد با کراوات قرمز)، جین پاسکال تریکویر، مدیرعامل شرکت اروپایی مدیریت انرژی و اتوماسیون شیندلیر الکتریک(مرد با پیراهن روشن) و خانم ریچل کایت، رییس دپارتمان انرژی‌های پایدار سازمان ملل متحد از سخنرانان این نشست بودند که به بیان نظرات خود پرداختند. مجری نشست هم براونوین نیلسن، سردبیر شبکه سی‌ان‌بی‌سی آفریقا(خانم سمت راست تصویر) بود.

محور این نشست، مسیرهای احتمالی پیش روی جهان انرژی تا سال 2040 بود و تغییرات و چالش‌هایی که در انتظار آن وجود دارد.

وزیر راه‌آهن و زغال‌سنگ هند شاید به عادت بسیاری از کشورهای آسیایی با چند دقیقه تاخیر و پس از مجری و بقیه سخنرانان این نشست وارد شد. با این حال، برنامه با ورود او به سرعت شروع شد و نخستین مبحثی که به آن پرداخته شد، تصمیم دونالد ترامپ برای وضع تعرفه گمرکی بر پنل‌های خورشیدی خارجی بود. مجری برنامه این سوال را مطرح کرد که آیا اقدام ترامپ به معنای جنگ علیه انرژی‌های تجدیدپذیر است و تا چه حد چنین اقداماتی را در آینده شاهد خواهیم بود؟

کایت در پاسخ به این سوال بیان کرد: متاسفانه یکی از مشکلاتی که جهان امروز انرژی با آن مواجه است، همگام نبودن و یکپارچه نبودن بخش‌های مختلف جهان است. رییس دپارتمان انرژی‌های پایدار سازمان ملل متحد ادامه داد: درحال حاضر نشست‌های تجارت جهانی و نشست‌های تغییر اقلیم جهان به طور مجزا برگزار می‌شوند. مشخص نیست این وضعیت تا چه زمانی ادامه می‌یابد و چه میزان آسیب به سیاره ما خواهد زد. اما در هر حال اگر گرمایش جهانی جدی گرفته نشود هیچگاه نمی‌توان پیامدهای آن را از بین برد. برای آنکه این مسائل به طور جدی‌تر مدنظر قرار بگیرند باید در حوزه‌های انرژی به مسائل پایداری، کربن‌زدایی و محیط‌زیست هم توجه کرد.

وزیر راه‌آهن و زغال‌سنگ هند هم درباره وضعیت انرژی‌های تجدیدپذیر کشور خود عنوان کرد: هند شاید تا حدود 5 سال پیش توجهی به مسائل زیست‌محیطی، گرمایش زمین و انرژی‌های پایدار نداشت. با این حال نخست‌وزیر شدن نارندرا مودی، موضوعی بود که باعث شد رویکرد حوزه‌های انرژی کشور به‌ شدت تغییر کند و توسعه انرژی‌های نو به طور جدی در دستور کار دولت قرار بگیرد. این وضعیت با نشست جهانی پاریس هم سرعت بیشتری گرفت.

پویوش گویال توضیح داد که به عنوان مثال ظرفیت تولید انرژی خورشیدی هند در 3.5سال 6 برابر شده و این وضعیت ادامه هم خواهد یافت. به عنوان مثال هدف‌گذاری شده تا ظرفیت تولید برق از انرژی خورشیدی هند تا سال 2022 به 100گیگاوات برسد. وی بیان کرد: هدف هند از این اقدامات سریع که تقریبا این کشور را تبدیل به طلایه‌دار توسعه انرژی‌های پاک کرده است، این است که علاوه بر حفاظت از محیط‌زیست و مقابله با مساله تغییر اقلیم، هزینه تامین و استفاده از انرژی را هم کاهش داده و آن را تبدیل به یک راهکار عملی برای شهروندان خود کند.

مدیرعامل شرکت برق اسپانیایی ایبردرولا درباره تاسیسات برقی آینده اظهار کرد: من بر خلاف دیگران معتقدم که گرمایش زمین، یک تهدید جدی نیست و یک فرصت است. ایگناسیو سانچز گالان که با شور و حرارت فراوان سخن می‌گفت، افزود: به عنوان مثال تا چند سال پیش مصرف بالای زغال‌سنگ در هند یک تهدید جدی برای محیط‌زیست این کشور و جهان به شمار می‌رود اما اکنون می‌بینیم که وزیر این کشور از توسعه سریع انرژی خورشیدی سخن می‌گوید. وضعیت گرمایش زمین در سایر نقاط جهان هم به همین شکل است. درحالی که بسیاری از شیوه‌های متداول تولید و مصرف انرژی به محیط‌زیست ضربه می‌زنند، نگرانی‌ها از گرمایش جهانی و تغییر اقلیم باعث شده تا بسیاری از دانشمندان و فعالان عرصه انرژی راهکارهای نوینی ابداع کنند که هزینه‌ها و بهره‌وری انرژی را چندین برابر می‌کند.

مجری برنامه از مدیرعامل شرکت دولتی نفت برزیل(پتروبراس) درباره اقدامات این شرکت در راه تغییر منابع تامین انرژی سوال پرسید. پدرو پولن پارانته که تا این لحظه آرام و منفعل روی صندلی‌اش نشسته بود و به نظر می‌رسید سخن چندانی در بین اظهارات زیست‌محیطی و پایداری انرژی ندارد، صحبت‌های خود را با یک شوخی در همین مورد شروع کرد.

وی اظهار کرد: در نشست امروز من تنها کسی هستم که به حوزه نفت و گاز تعلق دارم و شما مرا احاطه کرده‌اید؛ با این حال مشکلی نیست و به این نشست ادامه می‌دهیم. پارانته توضیح داد که در بازارهای جهانی و برای تدوین نقشه راه آینده انرژی جهان باید به این موضوع فکر کنیم که تا چه زمانی مصرف نفت و گاز افزایش می‌یابد و پس از آن چه خواهد شد.

مدیرعامل پتروبراس ادامه داد: از نظر من ممکن است، اوج مصرف نفت و گاز جهان حتی پیش از سال 2030 باشد و پس از آن شاهد کاهش مصرف این حامل‌های انرژی باشیم. با این حال هر سناریویی که اتفاق بیفتد و هر سالی که شاهد پیک مصرف نفت و گاز باشیم، باز هم زغال‌سنگ نقش خود را در سبد تولید انرژی جهان حفظ خواهد کرد. به همین دلیل است که می‌بینیم رییس‌جمهور امریکا، تعرفه‌هایی روی انرژی خورشیدی وضع می‌کند و در طرف مقابل به فرآیندهای استخراج زغال‌سنگ امریکا باز هم پس از یک دهه سرعت می‌بخشد.

به گفته مدیرعامل پتروبراس، در هر صورت نیاز است تا در پاسخ به جامعه‌یی که از ما انرژی‌های سبزتر و پاک‌تری می‌خواهند، نوآوری‌های خود را افزایش داده و آن را محدود به مصرف انرژی نکنیم. نوآوری‌ها باید در تولید انرژی هم خود را نشان دهند و حتی اگر از نفت و گاز استفاده می‌کنیم، پیامدهای زیست‌محیطی فعالیت خود و رد پای خود را کاهش دهیم. وی ادامه داد: این مساله هم خوشبختانه به خوبی پیگیری می‌شود و در سال‌های گذشته شاهد آن بوده‌ایم که نشت نفت امریکا در خلیج مکزیک تا 95درصد کاهش یافته است.

در ادامه این نشست، جین پاسکال تریکویر که شرکتش در زمینه مدیریت انرژی و مصرف بهینه آن در جوامع اروپایی فعالیت می‌کند از سال 2017 به عنوان نقطه عطفی برای مصرف انرژی جهان نام برد. مدیرعامل شرکت اروپایی مدیریت انرژی و اتوماسیون شیندلیر الکتریک توضیح داد که در سال 2017 شاهد سرعت گرفتن 3 روند اساسی در جهان انرژی بوده‌ایم که هر کدام از آنها منجر به کاهش هزینه‌های تامین انرژی، افزایش بهره‌وری هر واحد انرژی و در دسترس قرار گرفتن انرژی برای تعداد بیشتری از مردم می‌شود. این 3 روند اساسی عبارتند از: «دیجیتالی شدن» بسیاری از فرآیندهایی که به صورت دستی و غیرخودکار انجام می‌شدند، «برقی شدن» بسیاری از فرآیندها و عملیاتی که پیش از این با انرژی‌های دیگر به راه می‌افتادند و در نهایت «تمرکززدایی» از انرژی که به معنای فراگیر شدن انرژی برای مردم بیشتر همچنین پراکنده‌تر شدن نیروگاه‌هاست.

تریکویر ادامه داد که شرکت شیندلیر الکتریک هم در این میان تنها نقشی منفعل ندارد و اقدام به طراحی ساختارهایی برای مصرف انرژی شرکت‌های مختلف می‌کند تا آنها بهتر بتوانند انرژی مورد نیاز خود را مدیریت کنند.

نیلسن، مجری این برنامه در ادامه به این موضوع اشاره کرد که براساس گزارش «آژانس بین‌المللی انرژی» سرمایه‌گذاری روی برقی شدن فرآیندها و عملیات‌های تولیدی و خدماتی جهان هیچگاه همگام با افزایش مصرف نفت و گاز نبوده است. با این حال چنین وضعیتی در یکی دو سال اخیر تعدیل شده و شاهد آن هستیم که نسبت مصرف برق به مصرف نفت و گاز افزایش می‌یابد.

رییس دپارتمان انرژی‌های پایدار سازمان ملل متحد در تایید این سخنان بیان کرد: امروزه شاهد آن هستیم که جوامع جهان، سرمایه‌گذاری بیشتری روی برقی کردن، دیجیتالی کردن و تمرکززدایی می‌کنند. این روندها در کشورهای درحال توسعه و نوظهور هم سرعت بیشتری نسبت به جوامع اروپایی و توسعه یافته دارد. با این حال مساله آن است که چنین روندی با چه سرعتی ادامه خواهد یافت و تا چه اندازه از مرزهای کشورهای پیشرو فراتر رفته و به عرصه‌های جهانی راه خواهد یافت؟

در ادامه این نشست قرار بود که مدیرعامل شرکت برق اسپانیایی ایبردرولا درباره نقش سیاست‌های دولتی در پیشبرد روندهای مطلوب انرژی در جهان سخن بگوید. با این حال او ترجیح داد تا ابتدا به شوخی 10دقیقه قبل شرکت‌کننده برزیلی در این نشست پاسخی بدهد. گالان که در کنار مدیرعامل پتروبراس نشسته بود، دستی روی شانه او زد و گفت: من باید به پارانته بگویم که بین ما جنگی وجود ندارد. هم نفت و گاز و هم برق وظیفه‌یی بر دوش دارند.

مدیرعامل شرکت ایبردرولا ادامه داد: این موضوع دست‌کم در 30سال گذشته مشاهده شده است. در این مدت برای تامین انرژی مقادیر قابل توجهی نفت و گاز سوزانده شده و جوامع را به پیش رانده است. اما اکنون بحث برقی شدن بسیاری از فرآیندها مطرح شده و از برقی استفاده می‌شود که از منابع پاک ایجاد شده و آلایندگی چندانی ندارد. با این وجود، باید این موضوع را به رسمیت شناخت که هنوز هم نفت و گاز وظایفی بر دوش دارند و مصرف آنها در برخی موارد کاهش نخواهد یافت.

مدیرعامل پتروبراس در تکمیل سخنان او به این موضوع اشاره کرد که گاز طبیعی در سال‌ها و دهه‌های پیش‌رو، نقش پررنگ‌تری در سبد انرژی جهان ایفا خواهد کرد که دلیل آن آلایندگی کمتر نسبت به نفت و همچنین قابل اتکاتر بودن نسبت به انرژی‌های تجدیدپذیر است. در چنین شرایطی پارانته تاکید کرد که شرکت تحت هدایت او هم باید به دنبال تغییر نسبت تولیدات خود باشد؛ چراکه اکنون تنها 20درصد تولیدات این شرکت، گاز طبیعی است و بقیه آن را نفت تشکیل می‌دهد. مدیرعامل پتروبراس بیان کرد: برای آنکه بتوان سبد تولیدات شرکت دولتی نفت برزیل را اصلاح کرد و همگام با روندهای جامعه پیش رفت، نیاز است تا تمرکز را از میدان‌های نفت و گاز برزیل به سمت میدان‌های خارج از این کشور ببریم و گاز بیشتری تولید کنیم.

پارانته اضافه کرد: البته در مورد صحبت‌های دوست اسپانیایی خود هم باید بگویم که هر چند مصرف برق در سال‌های پیش‌رو به شکل تصاعدی افزایش خواهد یافت و به عنوان مثال ماشین‌های الکتریکی، برق بسیار بیشتری مصرف خواهند کرد، باید به این موضوع توجه کرد که منبع تولید این برق چه بوده و تا چه حد پاک بوده است. من به عنوان طرفدار مسائل زیست‌محیطی به این موضوع اهمیت می‌دهم، اما می‌دانم که در هر صورت مصرف نفت و گاز در جهان تا حد زیادی ادامه خواهد یافت.

مجری برنامه با این سخن موافقت کرد و اظهار داشت: بدون شک در جهانی که 1.1میلیارد نفر از ساکنان آن از نعمت برق محرومند، نفت و گاز به ایفای نقش خود ادامه خواهد داد. با این حال اجازه دهید تا نظر وزیر حمل و نقل و زغال‌سنگ هند را درباره نقش سیاست‌های دولتی در مدیریت انرژی و البته افزایش بهره‌وری انرژی مورد نیاز در وسایل حمل‌ونقل مختلف جویا شویم.

پویوش گویال در پاسخ به این پرسش مجری بیان کرد که هند یکی از نخستین کشورهایی بود که 40 درصد یارانه روی قیمت زغال‌سنگ اعمال کرد تا سبد انرژی مصرفی این کشور پاک‌تر شود. علاوه بر آن، مساله مصرف انرژی به وسیله شبکه حمل‌ونقل هم وجود دارد. در حالی که کشورهای مختلف به دنبال آن هستند تا وسایل نقلیه مصرف‌کننده سوخت فسیلی خود را با نمونه‌های الکتریکی جایگزین کنند، در هند هنوز هم 80درصد از جمعیت فاقد وسیله نقلیه هستند.

از این‌رو ما به دنبال آن هستیم که مانع از دوباره‌کاری شویم و از همین ابتدا کاری کنیم که نخستین خودروهای خریداری شده آنها الکتریکی باشند. در این زمینه سیاست‌های دولتی نقش مهمی ایفا خواهند کرد. وزیر حمل‌ونقل و زغال‌سنگ هند افزود: البته برای آنکه بتوان خودروهای الکتریکی را رواج بیشتری داد و برق تولیدی آنها را هم پاک ساخت، باید پژوهش‌های زیادی روی باتری‌ها و سیستم‌های ذخیره انرژی انجام شود تا به واسطه آنها بتوان جریان ناپیوسته برق پاک را به جریانی قابل اتکا تبدیل کرد.

مدیرعامل شیندلیر الکتریک در تکمیل صحبت‌های سخنران هندی بیان کرد: هند یکی از پیشگامان تحول انرژی جهان است. این کشور پالایشگاه‌های بسیار پیشرفته‌یی دارد که آلایندگی‌ها و آسیب‌های زیست‌محیطی را کاهش داده‌اند. علاوه بر آن 25درصد ذخیره برق جهان در هند صورت می‌گیرد و نزدیک به 40درصد از خانه‌های مجهز به برق این کشور نیز از پنل‌های خورشیدی مستقل خود استفاده می‌کنند.

تریکویر با اشاره به اینکه تولیدکنندگان انرژی‌های مختلف (از نفت و گاز و برق گرفته تا انرژی‌های هسته‌یی و تجدیدپذیر) تاکنون تنها به عرضه فکر کرده و تقاضای مصرف‌کنندگان را نادیده گرفته‌اند، ادامه داد: مساله‌یی که به آن بی‌توجهی می‌شود، مصرف‌کنندگان انرژی هستند. در سال‌های پیش‌رو مصرف‌کنندگان انرژی نقش بسیار زیادی در تعیین سیاست‌ها و اقدامات رایج انرژی جهان خواهند داشت و شرکت‌ها و مسوولان باید خود را با خواسته‌های آنها انطباق دهند.

رییس دپارتمان انرژی‌های پایدار سازمان ملل متحد در موافقت با این سخنان گفت: در 17سالی که از قرن جدید می‌گذرد، شرایط مختلفی در حوزه انرژی‌های جهان مشاهده شده اما هیچ‌گاه آینده، امتداد دقیقی از گذشته نیست. اکنون مصرف‌کنندگان هستند که تعیین می‌کنند چه خواسته‌ها و نیازهایی دارند.

ریچل کایت ادامه داد: 1.1میلیون نفر در جهان هنوز به برق دسترسی ندارند و خواهان برق هستند. علاوه بر آنها 3 میلیارد نفر هم دسترسی به سوخت پاک و بهداشتی برای پخت‌وپز ندارند که باید برای آنها هم گاز طبیعی یا سوخت‌های بهداشتی دیگر فراهم شود. خواسته‌های این گروه‌ها در برخی کشورها مانند هند حتی تبدیل به مطالبات سیاسی شده اما هنوز هم شاهد تامین اعتبار کافی برای انجام این تغییرات نیستیم. در هر صورت این خواسته‌ها تا حد زیادی بر سناریوهای انرژی در آینده اثر می‌گذارند.

 به این ترتیب وزیر حمل‌ونقل و زغال‌سنگ هند مجبور شد تا در دقایق پایانی نشست انرژی سالانه داووس به تشریح برنامه‌های دولت کشورش برای تامین انرژی پاک و بهداشتی برای پخت و پز بپردازد. گویال عنوان کرد: در 2سال گذشته در هر سال انرژی بهداشتی نزدیک به 50میلیون نفر در هند تامین شده است و این روند تا سال‌های پس از 2020 هم ادامه خواهد یافت تا تقریبا تمام خانوارهای هندی از انرژی پاک و بهداشتی بهره‌مند شود.

وی توضیح داد که برای انجام این وظیفه دشوار از تامین پنل‌های خورشیدی مستقل برای هر خانه حمایت شده اما نیاز است تا نوآوری‌های بیشتری هم صورت بگیرد تا بتوان با صرف هزینه و زمان کمتری به این خواسته مصرف‌کنندگان هندی جواب داد.