ژاپن در محاصره آلودگی‌های نفتی سانچی

گروه انرژی  مهدی نیکوئی

حادثه‌یی که برای نفتکش ایرانی سانچی در آب‌های چین اتفاق افتاد، شروع ناآرامی‌ها و تکاپوهای ایرانیان برای نجات خدمه این کشتی بود. با این حال امیدها و تلاش‌های ایرانیان پس از 8 روز به تلخ‌ترین شکل ممکن به پایان رسید و ملوانان ایرانی کشته شده تلقی شدند. پس از غرق شدن سانچی، دولت ایران دست‌کم برای آرام‌سازی افکار عمومی به ارتباطات خود با مقام‌های چینی ادامه داد و تلاش کرد اطلاعات و جعبه سیاه نفتکش را به دست آورد. اما بنا بر گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، در جعبه سیاه سانچی اطلاعاتی از ساعات منتهی به حادثه ثبت نشده بود تا احتمال از کار افتادن سیستم‌های ناوبری کشتی را یکی از دلایل بروز حادثه بدانند. در چنین شرایطی تقریبا پرونده سانچی در ایران به فراموشی سپرده شده و تنها مراحل پایانی پرداخت خسارت و جبران پیامدهای این حادثه باقی مانده است. چین هم از هفته گذشته که موضوع ارسال روبات‌هایی برای بررسی کشتی و نشت‌های آن مطرح بود، تقریبا در حال فراموش کردن این حادثه دلخراش است. اما داستان برای ژاپن شاید تازه شروع شده باشد؛ البته به شکلی متفاوت از آنچه ایران از سر گذراند.

زمانی که سانچی دچار حادثه شد، فاصله آن با بندر شانگهای در چین 300کیلومتر بود. با این حال در همان 8 روزی که این کشتی در آتش می‌سوخت، باد و جریان‌های دریایی باعث شدند تا سانچی در ابتدا به سمت جزیره اوکیناوای ژاپن مایل شود و در انتها نیز در فاصله 530کیلومتری شانگهای و 310کیلومتری جزیره آمامی-اوشیما از بخش ناهای ژاپن طعمه دریا شود. این تغییر مسیر سانچی تقریبا در اهمیت آن برای کشورهای منطقه شرق آسیا هم دیده می‌شود. در حالی که روزها و هفته اول جز ایران، چین در راس اخبار سانچی بود و حتی علی ربیعی وزیر کار، رفاه و تامین اجتماعی کشور هم باید برای بازدید از نفتکش ایرانی از کشور چین مجوز دریافت می‌کرد، اکنون ژاپن است که بیشترین اهمیت را به وضعیت این کشتی غرق شده می‌دهد. این مساله به دلیل پیامدهای زیست‌محیطی فراوانی است که لاشه سانچی می‌تواند بر محیط‌زیست و حتی سلامتی شهروندان ژاپنی داشته باشد. شاید روزنامه گاردین انگلستان یکی از نخستین رسانه‌هایی بود که به صورت عینی مساله آلودگی‌های زیست‌محیطی سانچی را مورد توجه قرار داد. این روزنامه حدود 3هفته پیش در یک نمونه از گزارش‌های خود به نگرانی‌ها در رابطه با سلامت غذاهای دریایی تولید شده از آب‌های شرق چین و گسترش آن به دیگر گونه‌های دریایی مهاجر به آب‌های منطقه پرداخت. در این گزارش پیش‌بینی شد که آلودگی سانچی در مدت یک ماه به سواحل جنوب غرب ژاپن و جزایر بکر «ججو» در کره‌جنوبی نیز سرایت کند. گاردین همچنین ذکر کرد که بر اساس برآوردهای صورت گرفته، لکه نفتی سانچی به صورت گسترده‌یی در حال بزرگ‌تر شدن است. محموله سانچی میعانات گازی بوده که با چشم غیرمسلح قابل رویت نیست و قاتل میکروب‌های موجود در آب اقیانوس است که معمولا لکه‌های نفتی را تجزیه می‌کنند.

البته پیش از گاردین هم منابع خبری دیگری مانند بلومبرگ به مساله آلودگی‌های نفتی ناشی از حادثه سانچی توجه کرده بودند، اما در هفته نخست حادثه، ارائه برآوردی از میزان آلودگی‌های احتمالی امکان‌پذیر نبود. در آن زمان رسانه‌ها به این موضوع اشاره کرده بودند که میزان آلودگی‌ها بستگی به این دارد که سانچی غرق می‌شود یا نه. این احتمال که بدترین سناریو ممکن بود، رخ داد و البته در بدترین نقطه ممکن (دست‌کم برای ژاپن) نیز صورت گرفت.

منطقه‌یی که سانچی غرق شد از مهم‌ترین مناطق زیست‌محیطی کشور ژاپن به شمار می‌رفت. جزایر مرجانی و گونه‌های گیاهی و جانوری کمیاب در جزایر اوکیناوا و آمامی-اوشیما تحت حفاظت بودند که غرق شدن سانچی دامان آنها را هم گرفت. اکنون که یک‌ماه از غرق شدن سانچی می‌گذرد، خبر می‌رسد که روز‌به‌روز بر تلفات و آسیب‌های آلودگی‌های ناشی از آن افزوده می‌شود. 3 روز پیش بود که رسانه‌های محلی ژاپن از جمله «ژاپن تایمز» خبر دادند که یک لاک‌پشت سبز در خطر انقراض به دلیل آلودگی‌های نفتی تلف شده است. امواج آب، لاشه این لاک‌پشت را به ساحل برده بود و وجود بقایای نفتی در دهان آن، حاکی از آن بود که احتمالا دلیل مرگ این لاک‌پشت، آلودگی‌های نفتی بوده است. هر چند مقام‌های ژاپنی، جانب احتیاط را در نظر گرفتند و با اطمینان از این موضوع سخن نگفتند که این آلودگی ناشی از نفتکش غرق شده ایرانی باشد، احتمال آن را نمی‌توان نادیده گرفت.

کشتی سانچی علاوه بر آنکه حامل 960هزار بشکه میعانات گازی (136هزار تن) براساس گزارش‌های رسانه‌های ژاپنی مانند آساهی و ژاپن‌تایمز، بین 1900 تا 2120 تن نفت سنگین را به عنوان سوخت استفاده می‌کرده است. بیشتر این نفت که چگالی بیشتری نسبت به آب دارد، در همان بستر اقیانوس باقی می‌ماند و آلودگی‌های بیشتری نسبت به میعانات به محیط‌زیست اقیانوس وارد می‌کند. با این حال خبرهایی که رسانه‌های محلی ژاپن منتشر می‌کنند، حاکی از آن است که لکه‌های نفتی و آثار محموله میعانات گازی در حال انتشار است و برخی آلودگی‌های نفتی نیز در سواحل ژاپن در حال نشت هستند. پایگاه خبری مارین تکنولوژی که مسائل دریانوردی و اقیانوس‌ها را پوشش می‌دهد، در گزارشی به یک پژوهش انجام شده روی آلودگی‌های بر جای مانده از سانچی اشاره کرده است.

بر اساس این گزارش آلودگی‌های سانچی انتشار خواهند یافت و در کمتر از یک‌ماه به تپه‌های مرجانی سلسله جزایر ریوکیوی ژاپن آسیب خواهند رساند. این منطقه محل سکونت 73هزار شهروند ژاپنی نیز هست. گسترش سریع آلودگی‌های نفتی سانچی به دلیل موضوعی است که محل غرق شدن نفتکش ایرانی را تبدیل به بدترین مکان ممکن برای غرق شدن می‌کند: وجود جریان‌های اقیانوسی قوی. همان جریان‌هایی که نفتکش 250تنی را ظرف 8روز، 230کیلومتر جابه‌جا کردند، اکنون در حال انتقال و گسترش دادن آلودگی‌های نفتی و میعانات هستند.

مساله مسموم شدن غذای دریایی موضوع دیگری است که احتمالا تا چند ماه دیگر و حتی چند سال دیگر ژاپن با آن درگیر خواهد بود. بر اساس گزارش پایگاه خبری «سی‌فود سورس»، محل غرق شدن کشتی سانچی محل رشد و صید گونه‌های فراوانی از ماهیان و جانوران آبزی است که به مصرف غذایی ژاپن می‌رسند. علاوه بر آن همان‌طور که گفته شد، این منطقه در مسیر یک جریان اقیانوسی قدرتمند با نام «کوروشیو» است. جریان اقیانوسی کوروشیو، آلودگی‌های نفتی را تا شمال شرقی ژاپن گسترش می‌دهد تا به این صورت تمام سواحل شرقی و جنوبی ژاپن به‌شدت تحت تاثیر آلودگی‌های نفتی قرار گرفته باشند. علاوه بر این موضوع در همین جریان اقیانوسی، گونه‌های زیادی از ماهیان زندگی می‌کنند و برای مهاجرت‌های خود هم از آن بهره‌ می‌برند. به این صورت علاوه بر آنکه بسیاری از گیاهان و حیوانات در خطر انقراض از بین خواهند رفت، خطر مسمومیت و کاهش امنیت غذایی هم شهروندان ژاپنی را تهدید می‌کند. در این میان هر چند گاهی رسانه‌های چینی مانند شبکه تلویزیونی جهانی چین از به‌کارگیری روبات‌های غواص و بررسی راه‌های پاکسازی و جلوگیری از نشت بیشتر محموله نفت و میعانات و حتی خارج کردن محموله میعانات گازی از زیر آب، خبر می‌دهند، باز هم نمی‌توان احتمال بالایی برای کنترل این آلودگی‌ها متصور شد. البته آن طور که گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نشان می‌دهد، نفتکش سانچی دارای بیمه حمایت و غرامت نیز (P&I) بوده است که بر اساس آن مسوولیت احتمالی در برابر آلودگی آب‌ها را شرکت بیمه‌کننده باید متحمل شود و نه ایران. با این حال آلودگی‌های به‌جای مانده از نفتکش سانچی، اکنون تبدیل به یکی از مهم‌ترین مشکلات و معضلات کشور ژاپن شده است.