تلاش برای تشکیل جمهوری رضاخانی

بیست و چهارم بهمن 1302، در محل مجلس شورای ملی جلسه‌یی تشکیل شد که در آن رهبران حزب‌های مهم سیاسی، رییس الوزرا و رضاخان حضور داشتند. هدف این جلسه بررسی موضوع‌های تغییر حکومت به جمهوری با درنظر گرفتن بی‌توجهی احمدشاه قاجار به امور کشور و تصویب اعطای امتیاز نفت شمال به کمپانی نفتی سینکلر بود.

رضاخان متاثر از مصطفی کمال آتاتورک در ترکیه سعی در تغییر جامعه سنتی و پیگیر نوسازی غربی داشت و مدل جمهوری را برای تحقق این اهداف مناسب می‌دانست. اما به نظر برخی مورخان ازجمله یرواند آبراهامیان، آتاتورک و رضاخان از یک جنبه مهم با هم تفاوت داشتند. آتاتورک آگاهانه پشتیبانی پرشور روشنفکران را به سوی حزب جمهوری‌خواه سوق داد، در حالی که رضاشاه نتوانست جمهوریت و فایده و ضرورت آن را درست تبیین کند، به همین دلیل از ابتدا نسبت به جمهوری رضاخانی بدبینی

به وجود آمد و برخی آن را طرح انگلیسی می‌دانستند و برخی آن را زمینه‌ساز دیکتاتوری. ملک‌الشعرای بهار که خود در بحث جمهوری‌خواهی در مجلس پنجم جزو اقلیت محسوب می‌شد، معتقد بود: «موافقت سردار سپه با جمهوری، اسباب تردید مردم شده است و مردم نتیجه چنین جمهوری را دیکتاتوری رضاخان می‌بینند.» (تاریخ مختصر احزاب سیاسی) اقلیت مجلس به‌دلیل اعتقادی که به مشروطیت و قانون اساسی داشتند و رژیم مشروطه را باتوجه به اوضاع آن روز کشور مناسب‌تر از جمهوری می‌دانستند، با جمهوری رضاخانی به مخالفت پرداختند و تغییر رژیم مشروطه به جمهوری را غیرضروری می‌دانستند.

 از نظر مخالفان، مشروطه برای ایران کافی و وافی و حمایت از آن به منزله حمایت از آزادی بود. به اعتقاد آنان کسانی که واقعا طالب پیشرفت و آزادی ایران بودند ‌باید تلاش خود را درراستای تکامل و اجرای کامل مشروطیت و قانون اساسی به کار گیرند، نه اینکه درصدد انهدام آن برآمده و به تبلیغ جمهوریت بپردازند.

 کسانی چون عشقی و عارف که پیش‌تر در مدح رضاخان می‌گفتند و می‌سرودند، جمهوری رضاخانی را قلابی خواندند. به هر صورت پروژه جمهوری رضاخانی که به عقیده منتقدانش، دیکتاتوری رضاخان با نقاب جمهوری بود، بی‌نتیجه ماند و به ثمر نرسید.