جای خالی روانشناسان در مدیریت بحران
در چند ماه اخیر وقوع حوادث پی در پی حکایت از آن داشت که ایران کشوری به لحاظ سوانح غیرمترقبه و مترقبه، بحران‌خیز است. کشوری که تجربه هشت سال جنگ را پشت سر دارد، ناوگان هوایی کهنه و قدیمی، جاده‌های غیر استاندارد و خودروهای کم کیفیت هم سبب شده تا وقوع بحران در ایران ابعاد جدی‌تری به خود گیرد. از طرف دیگر علاوه بر عوامل انسانی، مختصات جغرافیایی ایران هم برای اینکه یک کشور آبستن مخاطرات طبیعی باشد، فراهم است. چرا که ایران بر خط زلزله قرار دارد و در کمربند خشکسالی واقع شده است. چنین وضعیتی حکایت از آن دارد که ادامه مسیر زندگی در کشوری که هر روز ممکن است حادثه‌یی در آن رخ دهد، نیازمند یک برنامه مدیریت بحران قوی است که با تکیه بر روانشناسی، بتواند توان از دست رفته افراد بحران دیده را احیا کند اما در ایران نه تنها لایحه مدیریت بحران چندین سال است در میان مشغله نمایندگان مجلس باقی مانده و بررسی نمی‌شود، بلکه نگاهی به پیش‌نویس آن نشان می‌دهد که روانشناسی جایی در این لایحه ندارد. حواشی به وجود آمده بعد از حادثه پلاسکو، ریزش معدن زمستان یورت، زلزله کرمانشاه و آخرین حادثه که سقوط هواپیمای مسافربری
ای تی آر هواپیمایی آسمان در محور تهران - یاسوج است، نشان می‌دهد، نیروی امدادی آموزش دیده و حضور روانشناس و مددکار اجتماعی بعد از هر حادثه برای کمک به آسیب دیدگان تا چه اندازه مهم و حیاتی است با وجود این در قوانین مدیریت بحران به این موضوع توجهی نشده، این در حالی است که برخی نمایندگان معتقدند اگرچه توجه به نیازهای روانشناسی در بحران ضروری است اما نیاز به تصویب قانون ندارد. روز گذشته همایون هاشمی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی، درباره این موضوع بیان کرد: «روانشناسی در حوزه صنعت، کارگری، خانواده و بخش‌های دیگر نیز وجود دارد، حسب شرایط و حادثه رخ داده باید از روانشناسان و تیم مددکاری نیز استفاده شود؛ البته توجه به این مورد نیازمند تصویب قانون جدیدی نیست، هرچند که در لایحه مدیریت بحران نیز دولت به این مساله مهم توجهی نکرده است؛ اما سازمان مدیریت بحران می‌تواند تیم‌های متخصص مداخله در بحران را تامین کند.»
هاشمی با تاکید بر اینکه سازمان مدیریت بحران براساس ضوابط قانونی می‌تواند یک واحد انسانی روانشناس به تیم‌های تخصصی در مدیریت بحران اضافه کند، گفت: «خوشبختانه درحال حاضر درحوزه روانشناسی و روانپزشکی افراد توانمند بسیاری فعالیت کرده و ظرفیت‌های بسیاری وجود دارد، در طول
4 دهه گذشته با وجود حوادثی نظیر جنگ تحمیلی درخصوص روانشناسی و مداخلات بحران تبحر و تجربه بسیاری به دست آمده است.»
چرا به روانشناس بحران نیاز است؟
اظهارات هاشمی در حالی است که تجربه بحران‌های اخیر نشان می‌دهد، تا زمانی که استفاده از توان روانشناسی در مدیریت بحران به قانون تبدیل نشود، جایگاه خود را در شرایط بحرانی پیدا نخواهد کرد. چه بسا تجربه زلزله کرمانشاه خود گواه این ماجراست که چگونه مداخله افراد غیر متخصص اوضاع را به سمت پرخاش و درگیری هدایت کرد. محمد مهدی امیری، رییس مرکز پذیرش و هماهنگی سازمان بهزیستی کشور با انتقاد از نبود «نظام جامع مدیریت بحران» در کشور، درباره اهمیت توجه به حضور روانشناسان در شرایط بحرانی می‌گوید: «با وجود موقعیت زلزله‌خیزی کشور مدیریت بحران در پایتخت متمرکز است؛ این درحالی است که این بخش باید دارای زیربخش‌هایی باشد و مداخلات روانی و اجتماعی، مداخلات تخصصی و تدارکاتی، پشتیبانی و... با تعاملاتی که با یکدیگر دارند تحت یک مدیریت قرار بگیرند.
او با اشاره به اینکه ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی خاصی که دارد جزو 10 کشور پر ریسک و زلزله خیز جهان است، افزود: در این شرایط باید با برنامه و تئوری‌های مدون و حساب شده جلو برویم. هر روز اخبار ناخوشایندی از حوادث غیرمترقبه از جمله زلزله در کشور شنیده می‌شود. در مدیریت همه‌جانبه اگر بتوانیم به شکل شورایی و تیمی کارها را انجام دهیم، می‌توانیم به شکل چند سطحی مداخله کنیم
امیری بیان کرد: «بعد از وقوع بحران در وهله اول مداخلات پشتیبانی و تامین نیازهای اولیه باید انجام شود، اما از آن مهم‌تر مداخلات روانی و اجتماعی در جایی که آدم‌ها آسیب‌های روانی دیده‌اند، است. این افراد شاهد فقدان عزیزان‌شان هستند. معلولیت، بی‌سرپرستی و از دست دادن محل سکونت از دیگر فشارهای روانی وارد شده بر آنهاست. مداخلات روانی و اجتماعی در این حالت بسیار کارساز است.»
او با اشاره به اینکه در چنین شرایطی نیاز به مددکاران اجتماعی با تجربه، متخصص، در کنار روانشناسان و مشاوران حرفه‌یی داریم تا اقشار آسیب دیده را فیلتر و شناسایی کنند، ادامه داد: در این شرایط کودکان، زنان، سالمندان و بیماران‌از همه بیشتر آسیب‌پذیر هستند. باید برای آنها پکیج‌های کمک‌رسانی را از قبل آماده کرده باشیم. مددکاری روندی دارد تحت عنوان «مددکاری جامعه‌ای»که رشد و توسعه محلی در اینجا می‌تواند کمک کند و از خود مشارکت افراد کمک بگیرد.»
