بحران آب با دو رویکرد

 نفیسه صالحی‌سیاوشانی   

پژوهشگر دانشگاه پلی‌تکنیک بارسلونا

کمبود آب به عدم وجود منابع آبی کافی برای برآوردن نیازهای مختلف جوامع اطلاق می‌شود. چنین پدیده‌یی در حال حاضر مناطق مختلفی از دنیا را تحت تاثیر قرار داده است و از آنجایی که طبق بیانات مجمع جهانی اقتصاد به عنوان بزرگ‌ترین خطرجهانی که تاثیر بالقوه خود را در دهه‌های آتی نشان خواهد داد، رده‌بندی می‌شود لذا ‌باید به عنوان چالشی مهم در وضعیت اقتصادی مناطق مختلف محسوب شود.

برای بررسی کلی کمبود آب معمولا دو نگرش مدنظر قرار می‌گیرد: کمبود مطلق و کمبود اقتصادی. کمبود مطلق از نبود میزان کافی از منابع آب طبیعی در یک منطقه بر حسب نیاز آن منطقه ناشی می‌شود، در حالی که کمبود اقتصادی بر ضعف مدیریتی و عدم توسعه پایدار منابع آبی کافی موجود در آن منطقه دلالت دارد. در نهایت با نقص مدیریتی کمبود اقتصادی آب در درازمدت می‌تواند به کمبود مطلق آب یک منطقه منجر شود. برای مثال در یکی از فقیرترین مناطق دنیا یعنی حوضه دریاچه چاد در آفریقا زندگی حدود 17 میلیون نفر به‌طور مستقیم وابستگی شدید به آب دارند. در چنین منطقه‌یی با نرخ رشد جمعیتی بالا و عدم سرمایه‌گذاری روی زیرساخت‌ها و تکنولوژی انتقال آب از رودخانه‌ها، آبخوان‌ها و دیگر منابع تا دهه‌های آتی زندگی حدود 40 میلیون نفر با بحرانی بسیار شدید مواجه خواهد شد. بنابراین بیشتر از آنکه در این منطقه با کمبود فیزیکی آب مواجه باشیم بحث مدیریتی در جریان است.

طبق آمارهای انستیتو مدیریت آب بین‌المللی و مراکز رصد خشکسالی در دنیا، ایران در آستانه رسیدن به کمبود آب مطلق قرار دارد و این امر می‌تواند نگران‌کننده باشد از این حیث که وجود منابع در دسترس می‌توانند ارتباط نزدیکی با توسعه اقتصادی داشته باشند. البته این ارتباط می‌تواند گاهی نقض شود، چراکه کشورهایی هستند که با وجود کمبود آب با شناسایی درست و انجام اقدامات صحیح توانسته‌اند از تاثیرات مخرب بعدی تا حدود زیادی جلوگیری کنند و نشان دهند که جدا کردن بحث رشد اقتصادی از بحران آب امکان‌پذیر است.

تحقیقات نشان می‌دهند که بسیاری از پروژه‌های بزرگ مثل ساخت سد، کانال و خطوط انتقال آب که توسط دولت‌ها به عنوان راه‌حلی برای عبور از بحران ارائه می‌شوند از نظر زیست محیطی و اقتصادی ناکارآمدند، چراکه چنین طرح‌هایی ‌باید همه چرخه آب را در بربگیرند یعنی از منبع تا توزیع، استفاده اقتصادی از آب، بازیافت و استفاده مجدد و در نهایت بازگشت آب به طبیعت. بنابراین برای گذر از بحران آب در زمان فعلی و ایجاد وضعیتی پایدار در آینده به بررسی جامع‌تر و درس گرفتن از اقدامات موفق قبلی نیاز است.