نااطمینانی مناسبات اقتصادی زیر چتر برجام

 گروه اقتصاد کلان| الهام آبایی|

 نیویورک تایمز دیروز در گزارشی به مساله توافق هسته‌یی ایران پرداخت و جوانب بازنگری در این توافق را مورد بررسی قرار داد. این گزارش با طرح سوال «بازنویسی توافق ایران؟» نکات جالبی را از پیدا و پنهان بازنگری در توافق برجام مطرح کرده است؛ نکاتی که می‌تواند آینده اقتصادی ایران را هم دستخوش قرار دهد.

ترامپ که توافق برجام را بدترین توافق می‌داند، گفته که اگر انگلیس، فرانسه و آلمان اشکالاتی را که در این توافق وجود دارد تا دوازدهم ماه مه ‌برطرف نکنند، امریکا از این توافق خارج خواهد شد. در این گزارش به نقل از منابع مطلع آمده است که اروپایی‌ها بر سر 3 مساله در مورد توافق برجام با امریکا توافق دارند: نخست مذاکره مجدد برای محدود کردن برنامه هسته‌یی ایران، دوم دسترسی آزادانه بازرس‌ها به پایگاه‌های نظامی ایران و سوم تمدید تاریخ منقضی شدن توافق برجام تا امکان بازگشت برنامه‌های هسته‌یی ایران کاهش پیدا کند.

بنابر این گزارش در این میان طرف ایرانی هم از توافق برجام چندان راضی نیست و این مساله بارها از زبان مقامات ایرانی عنوان شده و آن طور که انتظار می‌رفت، این توافق برای کشور آورده اقتصادی نداشته است. ایران این مساله را هم مطرح کرده است که تهدیدهای ترامپ، بانک‌های اروپایی را از سرمایه‌گذاری در پروژه‌های بزرگ در ایران بازداشته است و همین امر سبب شده تا منافعی که در پی توقف برنامه غنی‌سازی ایران وعده داده شده بود، محقق نشود.

عباس عراقچی، معاون امور حقوقی و بین‌الملل وزارت امور خارجه و یکی از اعضای تیم مذاکره‌کننده ایران با گروه 1+5 در این زمینه گفته است که اگر نااطمینانی‌های موجود در رابطه با توافق برجام ادامه پیدا کند و بانک‌ها و شرکت‌ها با ایران همکاری نکنند، نمی‌توانیم در توافقی بمانیم که منفعتی برای ما ندارد.

نیویورک تایمز در گزارش خود آورده است که درحالی امریکا بر بازنگری در توافق برجام و محدودیت برنامه موشکی ایران اصرار می‌ورزد که هر روز با تهدید‌های گوناگون عدم بازنگری در توافق برجام را معادل خروج ایالات متحده از این توافق عنوان می‌کند. همین امر گرچه به تنهایی کافی است تا شرکت‌ها و بانک‌های خارجی از همکاری اقتصادی با ایران دلسرد شوند اما مساله‌یی که طرف اروپایی را در این میان نگران کرده از میان رفتن کامل توافق برجام است.

  تشدید نااطمینانی‌های برجام

این روزنامه امریکایی ادامه می‌دهد که ترامپ اینگونه اعلام کرده، مساله رویکرد امریکا در برابر توافق برجام هر لحظه درحال بازبینی است و لغو تعهد این توافق هر آن توسط وی امکان‌پذیر است. این سطح از نااطمینانی درخصوص توافق برجام نه تنها سبب شده تا ایران نتواند آنگونه که انتظار داشت از توافق برجام در راستای منافع اقتصادی بهره‌مند شود بلکه طرف اروپایی هم در مورد مساله بازبینی برجام با بیم‌هایی مواجه شده است.

نیویورک تایمز در گزارش دیروز خود، راضی کردن ترامپ را به یک تردستی تشبیه کرده که دیپلمات‌های اروپایی باید از پس آن برآیند. با وجود اظهارات و رویکردهای متناقض ترامپ در برابر توافق برجام باز هم مشخص نیست که اروپا تا چه حد در بازبینی توافق هسته‌یی برای کسب رضایت امریکا موفق باشد و اساسا تضمینی هم وجود ندارد که پس از اعمال اصلاحات، امریکا به توافق برجام پایبند بماند که این مساله به معنای نابودی کامل این توافق خواهد بود.

در این شرایط، اروپا دو راه در پیش دارد: نخست اینکه بدون توجه به امریکا به توافق برجام پایبند بماند و دوم اینکه سعی کند تا رضایت ترامپ را کسب کند. اما گزارش نیویورک تایمز این مساله را هم مطرح کرده که اگر اروپا و امریکا از توافق برجام خارج شوند اثر اقتصادی خروج از برجام بر ایران چشمگیر خواهد بود درحالی که عکس‌العمل چین و روسیه تنها تاثیری جزئی بر اقتصاد ایران خواهد داشت.

 ضررهای اقتصادی لغو برجام برای اروپا

امریکا پیش‌تر اعلام کرده که برنامه‌های موشکی و هسته‌یی ایران غیرقابل تفکیک هستند و بر این اساس دور از انتظار هم نیست که مذاکره بر سر اصلاح یا بازنویسی برجام به از بین رفتن آن منجر شود. اما نیویورک ‌تایمز از یک زاویه جالب‌تر هم به مساله لغو برجام نگاه کرده و آن ضررهایی است که اروپا در پی خروج از برجام متحمل خواهد شد. در این گزارش عنوان شده است که اعمال دوباره تحریم‌ها علیه ایران مانند قرار دادن بانک مرکزی در لیست تحریم‌ها، مشکلات جدی را برای شرکت‌های اروپایی در پی خواهد داشت. اما مساله‌یی که به آن اشاره شده این است اگر تحریم‌ها علیه بانک مرکزی دوباره اعمال شوند، شرکت‌های خارجی که با بانک مرکزی ایران کار می‌کنند تا مهلت بعدی یعنی جولای از این قاعده مستثنا می‌شوند.

گرچه طرف اروپایی به زعم خود به دنبال راهکارهایی است که آسیب‌های ناشی از مخدوش شدن برجام را به حداقل برساند اما در طرف دیگر هم ایران قرار دارد که به طور مستقیم از لغو برجام متاثر خواهد شد. درحالی که گفته می‌شود، توافق برجام آن طور که باید و شاید برای ایران منفعتی نداشته است اما لغو کامل آن و وضع دوباره تحریم‌ها شرایط اقتصاد ایران را پیچیده‌تر خواهد کرد. اما در این میان مساله‌یی که بیش از بازگشت تحریم‌ها اهمیت دارد، استمرار شرایط نااطمینانی اقتصاد ایران در فضای بین‌الملل است که چه پیش از برجام و چه پس از آن وجود داشته است.

با وجود اظهارات ضد و نقیض رییس‌جمهوری امریکا در رابطه با برجام و با در نظر گرفتن تردیدهای اروپا در برابر این توافق، چطور می‌توان انتظار داشت که شرکت‌ها و بانک‌های بیشتری برای همکاری اقتصادی با ایران داوطلب شوند؟ در این میان به نظر می‌رسد که امریکا پایبندی خود به توافق برجام را به یک بازی روانی تبدیل کرده که چه به آن پایبند بماند و چه نماند، لطمه‌های خود را به نحوی به اقتصاد ایران وارد می‌کند.

 جو ابهام‌آلود و بی‌نصیبی اقتصاد ایران

در همین حال گزارش «تعادل» حاکی است که در این زمینه حتی پیش از آنکه توافق برجام محقق شود، کارشناسان و اقتصاددانان داخلی این گزاره را مطرح کرده بودند که امریکا با قرار دادن ایران در حالت تعلیق و ایجاد تردید در بانک‌ها و شرکت‌ها، امکان هر نوع مشارکت اقتصادی را از بین می‌برد. بیم‌هایی که امریکا با تهدیدات خود در دل شرکای تجاری خود قرار می‌دهد، سبب می‌شود تا با وجود رفع تحریم‌‎ها در رابطه با مراودات اقتصادی با ایران دست به عصا حرکت کنند.

این فضای ابهام‌آلود درخصوص آینده توافق برجام و احتمال بازگشت تحریم‌ها علیه ایران درحالی تشدید می‌شود که پیش‌تر محمد خزاعی، رییس سازمان سرمایه‌‎گذاری و کمک‌های فنی و اقتصادی ایران اعلام کرده بود که مذاکره با برخی کشورهای اروپایی برای گشایش فاینانس به دلیل آن اطمینانی‌های موجود بیش از 3سال به طول انجامیده است. این تردیدها در همکاری اقتصادی با ایران در شرایطی پا برجا بوده که دیگر تحریمی در میان نبوده است.

دولت روحانی از ابتدای روی کار آمدن خود، حل مشکلات اقتصادی را در گرو رفع تحریم‌ها و بازگشت مناسبات اقتصادی به حالت عادی دانسته که در این خصوص هم باید گفت، سناریو دولت با شکست مواجه شده و شاید این سوی ماجرا را کسی نخوانده بود که با وجود رفع تحریم‌ها هم گشایشی در اقتصاد ایران ایجاد نشود. نکته مهم این است تا زمانی که این نااطمینانی در سطح دیپلماسی بین‌المللی وجود داشته باشد حتی رفع تمامی تحریم‌ها علیه ایران نمی‌تواند ایران را از مناسبات اقتصادی در سطح بین‌الملل بهره‌مند کند.

در این شرایط و درحالی که طرف اروپایی به دنبال راه‌حلی برای کاهش آسیب‌های اقتصادی شرکت‌هایی است که با ایران همکاری می‌کنند باید دید ایران چه تدابیری را برای سامان‌دهی به اوضاع خواهد اندیشید. چراکه دیگر مساله تنها لغو برجام نیست حتی اگر برجام به همین حالت فعلی باقی بماند، این نااطمینانی روابط کم ‌قوت اقتصادی ایران را در فضای بین‌الملل از پا در خواهد آورد. بخشی از راه‌حل شاید در اختیار ایران باشد تا از هر فضای تنش‌زایی پرهیز کند و تمرکز خود را صرف برقراری ثبات و اطمینان در سطح داخلی و بین‌المللی کند.