ترکیه، پاکستانی دیگر می‌شود؟
گروه جهان
رجب طیب اردوغان رییس‌جمهوری ترکیه این روزها تقریبا هیچ اعتباری در غرب ندارد و دیگر کاری نمانده که بخواهد برای آسیب رساندن به شهرت خود در غرب انجام دهد. او به تظاهرات مسالمت‌آمیز در داخل و خارج ترکیه حمله، روزنامه‌ها را توقیف، همسایگان خود (سوریه) و غربی‌ها را تهدید و از کردها برای پیشبرد اهداف خود سوء‌استفاده کرده است. اما در روزهای گذشته اقدامات وخیم‌تری هم انجام داده: رییس‌جمهوری ترکیه در راهپیمایی در شهر قهرمان‌ماراس دختربچه 6 ساله لرزانی را روی صحنه آورد که لباس نظامی به تن داشت و به او گفت باید به کشته شدنش افتخار کند. چنین سوء‌استفاده‌یی از کودکان معمولا از گروه‌های افراطی انتظار می‌رود، اما اردوغان رهبر یکی از متحدان مهم در سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) است.
بلومبرگ در گزارشی انتقادی از سیاست‌های اردوغان می‌نویسد: به نظر می‌رسد ترکیه به‌تدریج به پاکستان شبیه می‌شود؛ کشوری در حال سقوط که قدرت نظامی حاکم در آن دیدگاهی سیاسی را ترویج می‌دهد که نسبت به منافع غرب رویکردی خصمانه دارد.
البته ترکیه هنوز به چنین نقطه‌یی نرسیده است. اکثریت ترک‌ها هنوز هم خواستار پیوستن به اتحادیه اروپا هستند. اقتصاد ترکیه از پاکستان قوی‌تر است و بانک‌های این کشور بیشتر مورد اعتماد هستند. همچنین خلاف شرایط موجود در پاکستان، فشارها برای تبدیل کشور به جامعه‌یی مذهبی توسط رجب طیب اردوغان رییس‌جمهوری منتخب صورت می‌گیرد و نه ارتش. در حقیقت ارتش ترکیه تا پیش از اصلاحات اخیر اردوغان نیرویی بوده که از طریق کودتاها در حمایت از سنت‌های سکولار کمال آتاتورک، موسس ترکیه مدرن علیه دولت منتخب، اقدام می‌کرده است. با این حال به عقیده حسین حقانی سفیر پیشین پاکستان در واشنگتن، اردوغان به شیوه‌یی آسیب‌رسان الگوی پاکستانی را دنبال می‌کند. حقانی در مصاحبه‌یی گفته رویکرد اردوغان یادآور دیکتاتوری نظامی ضیا الحق در پاکستان در سال‌های 1978 تا 1988 میلادی است. اردوغان نیز همانند ضیا اصلاحاتی قانونی و اجتماعی صورت داده تا جامعه را بیشتر به سمت افراط‌گرایی سوق دهد. حقانی می‌گوید: «اردوغان در ترکیب ملی‌گرایی افراطی با مذهب‌گرایی از همان فرمول پاکستان استفاده می‌کند. ضیا قوانین مذهبی را در کشورش حاکم و قانون اساسی را اصلاح کرد، محققان و رهبران سکولار را به حاشیه راند و نهادهایی را برای ترویج اسلامی‌سازی ایجاد کرد که پس از او هم باقی ماندند. اردوغان نیز سعی دارد همین کار را در ترکیه انجام دهد.»
واضح‌ترین وجه تشابه ترکیه با پاکستان رویکرد کنونی آن نسبت به جنگ سوریه است. اردوغان در ماه ژانویه عملیات جدیدی را علیه متحدان کرد امریکا در عفرین آغاز کرد و حتی با اینکه پیش‌تر از دشمنان دولت بشار اسد در دمشق حمایت می‌کرد، در هفته‌های اول عملیات در عفرین برای پیشبرد خواسته‌های خود تلاش کرد به نیروهای دولتی سوریه نزدیک شود. این دقیقا یک نمونه دیگر از رویکرد مرزی پاکستان به جنگ تحت رهبری امریکا در افغانستان بود. ارتش پاکستان و نیروهای اطلاعاتی این کشور در زمان جنگ در افغانستان با گروهی مشهور به شبکه حقانی مدارا و حتی از این گروه حمایت کردند تا این گروه به شاهرگ طالبان افغانستان و دیگر تروریست‌هایی که به نیروهای امریکایی و دولت منتخب در کابل حمله می‌کردند، تبدیل شود. این در حالی بود که در گذشته و در زمان حمله اسلام‌گرایان علیه شوروی در افغانستان و حتی اخیرا در زمان حملات علیه عناصر القاعده از سال 2001، پاکستانی‌ها متحد مهم امریکا محسوب می‌شدند. جای تعجب نداشت که وقتی امریکا درنهایت موفق شد اسامه بن‌لادن را ردگیری کند، او را در شهری (ابیتاباد) یافت که آکادمی مشهور نظامی پاکستان نیز در آنجا بود.
بار دیگر باید اذعان کرد که ترکیه هنوز تا این سطح تنزل نکرده است؛ اما در همین مسیر پیش می‌رود. در نخستین سال‌های جنگ داخلی در سوریه پس از 2011، مرز ترکیه با این کشور محلی برای عبور نیروهای جدید داعش بود (در آن زمان گزارش‌های متعددی منتشر شد مبنی بر اینکه دولت اردوغان از عناصر افراطی و حتی تروریستی مخالف دولت اسد در سوریه حمایت کرده و آنان را مسلح می‌کند). اریک ادلمان سفیر پیشین امریکا در ترکیه در این باره می‌گوید: «ترکیه هنوز به پاکستان دوم تبدیل نشده است، اما اگر به حرکت در مسیری که اردوغان در آن گام نهاده ادامه دهد، این چشم‌انداز وجود دارد که شبیه پاکستان شود.»
این مساله چالشی جدی برای واشنگتن است. با این حال، دولت امریکا هنوز سعی نکرده برای جلوگیری از حرکت قهقرایی دولت ترکیه شدت عمل به خرج دهد. برای نمونه پس از آغاز عملیات شاخه زیتون در سوریه (که مورد اعتراض شدید دمشق و برخی کشورهای همسایه قرار گرفت، رکس تیلرسون وزیر امور خارجه امریکا، به کسب اطلاع از برنامه‌های آنکارا از حمله به عفرین و سفر به ترکیه اکتفا کرد. در این میان تهدیدهای اردوغان علیه امریکا به «نواختن سیلی عثمانی در گوش واشنگتن» تعبیر شد.
شاید بتوان چنین چاره‌اندیشی‌های کوتاه‌مدت را درک کرد اما این دست اقدامات نمی‌تواند جلوی فجایعی را که آرام‌آرام در ترکیه در حال وقوع است، بگیرد.
بلومبرگ می‌نویسد: آنچه اهمیت دارد این است که باید به‌عنوان حداقل واکنش، برای اردوغان خطوط قرمزی ترسیم و این پیام ارسال شود که اگر رییس‌جمهوری ترکیه کاری علیه امریکا انجام دهد، نمی‌تواند همچنان روی روابط کنونی حساب کند. در این میان نباید فراموش کرد که شواهد موجود از نزدیک شدن روابط ترکیه و پاکستان حکایت دارند. هفته گذشته در نشست گروه ویژه اقدام مالی، نهاد بین‌المللی مقابله با پولشویی، این ترکیه بود که به پاکستان در مقابله با اقدام امریکا در جهت قرار دادن برخی بانک‌های پاکستانی در فهرست نظارتی تروریسم مالی، کمک کرد. باتوجه به مسیری که ترکیه در آن پیش می‌رود، به نظر می‌رسد که امیدوار است پاکستان روزی این لطف را برایش جبران کند.
