شاخص‌های شهرهای برتر

انجمن علمی اقتصاد شهری ایران  

به نظر می‌رسد برای بررسی عملکرد مدیران شهری در سراسر دنیا شاخص‌های یکسانی را می‌توان مد نظر گرفت. شهرها پدیده‌هایی هستند که مراکز تولید و مصرف و خدمات محلی تابع را در یک شبکه جهانی منسجم به هم مرتبط ساخته‌اند. این شهرها به سبب جریان‌هایی که از آنها می‌گذرد؛ ثروت، کنترل و قدرت را در خود جمع کرده و حفظ می‌کنند. به عبارتی شهرهای جهانی مجمع الجزایر ثروتمندی از نواحی شهری هستند که به اعتقاد برخی طی دو سه دهه آینده از نظر سلطه و حاکمیت جهانی جایگزین هفت کشور قدرتمند فعلی جهان می‌شوند.

قرار دادن شهرهای دنیا در سلسله مراتب شهری جهانی به مشغولیت ذهنی بسیاری از محققین مطالعات شهری بین‌المللی بدل شده است. اثرات جهانی شدن در مکان‌های شهری سراسر جهان به اثبات رسیده است. به اعتقاد ساسکیا ساسن شهرهای جهانی آنهایی هستند که به عنوان مراکز اصلی شبکه‌های جهانی، شرکت‌های تجاری، موسسات و سازمان‌های مالی، سازمان‌های غیر دولتی و مهاجران نقش ایفا می‌کند و همچنین در برگیرنده مکان‌های مرکزی است که عملکرد جهانی شدن در آنجا صورت می‌گیرد.

 طبق پژوهش ساسن، سه شهر اصلی جهانی لندن، نیویورک و توکیو در راس سلسله مراتب جهانی شهرها قرار دارند. محققان شهرهای جهانی تقریباً روی ویژگی‌های اقتصادی که شهرهای مهم جهانی را از شهرهای غیر مهم متمایز می‌سازد، متفق القول هستند. تسلط بر بازارهای بورس اوراق بهادار، مراکز فرماندهی، بانکداران، حقوقدانان و سازندگان املاک این سه شهر را در راس هرم شبکه شهری جهانی قرار داده است. پیتر هال به هفت شهر جهانی از جمله لندن، پاریس، راین رور، مسکو و نیویورک اشاره کرده است. وی به قدرت سیاسی و تجاری مشتمل بر حمل و نقل، بانکداری و امور مالی به عنوان تمایز شهرهای جهانی از سایر مراکز جمعیت و ثروت اشاره کرده است.

در این میان به نظر می‌رسد دو شاخص شهرهای نوآور و هوشمند از جمله شاخص‌های کلیدی برای شناخت شهرهای برتر هستند. در رویکرد جدید به اقتصاد شهری، دانش، داده و اطلاعات جایگاه محوری پیدا می‌کنند و محصولات و خدمات دانش محور هستند، اقتصاد شهری نوین تقاضاهای جدیدی را برای مهارت‌ها، خلاقیت‌ها و تخصص‌ها ایجاد می‌کند و به تمامی ارکان شهر اجازه می‌دهد که به دنبال راه‌حل‌های نوآورانه باشند. در اقتصاد شهری متکی بر دانش، داده‌ها و اطلاعات در سطح شهرها در حال رشد هستند و کماکان نیز به این رشد ادامه خواهند داد.

جایگاه خلاقیت و نوآوری در اقتصاد نوین شهری به‌گونه‌یی است که امروزه شعار یا نوآوری کن یا بمیر واقعیتی غیرقابل انکار پیش روی بسیاری از صنایع، خدمات و محصولات در شهرهاست. اقتصاد جدید شهری اذعان دارد که شهرها باید با تخریب خلاق مواجه شوند و فعالیت‌های شهری منسوخ را محو کرده و فضا را برای یادگیری مهارت‌ها و ابتکارات جدید مهیا سازند این راهی است که پیش روی شهرهای فردا قرار دارد. فناوری‌های ارتباطات و اطلاعات می‌توانند یک نیروی محرکه قوی برای گذار از اقتصاد متکی به منابع به اقتصاد دانش‌بنیان باشند.

 نوآوری که یکی از ارکان اقتصاد دانش بنیان است در کشورها و شهرهای منطقه آسیا با وجود پتانسیل بالا اندک است. با وجود آنکه تحقیقات نشان می‌دهد از 10 مکان مستعد جهان برای برونسپاری فعالیت‌ها و خدمات دانش بنیان 7 مورد آن در منطقه آسیا وجود دارد اما رتبه آسیا و اقیانوسیه در خصوص نوآوری و زیرشاخص‌های مربوط به آن تقریبا نصف کشورهای عضو سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه است و هنوز درصد کمی از تولید ناخالص ملی آنها به تحقیق و توسعه اختصاص داده می‌شود این در حالی است که توصیه جهانی اینست که کشورها حداقل 1.5درصد از تولید ناخالص ملی خود را به تحقیق و توسعه اختصاص دهند ضمن اینکه در این کشورها نوآوری‌ها نیز باید به‌گونه‌یی هدایت شوند که به سود اقشار محروم‌تر و دارای رویکردی صرفه جویانه باشند. شواهد بسیاری نشان‌دهنده این است که سرمایه‌گذاری در نوآوری و تحقیق و توسعه و اتکا به فناوری‌های نوین اطلاعات و ارتباطات راه‌حل برون‌رفت از مشکلات در بسیاری از کشورها و شهرهای در حال توسعه است و تاثیر این فناوری‌ها بر کشورهای رو به توسعه به مراتب بیشتر و موثر‌تر از کشورهای توسعه یافته است.

همچنین شهر هوشمند موضوع پیچیده‌یی است چراکه دامنه گسترده‌یی از مفاهیم، از سرمایه فیزیکی شهر تا سرمایه فکری و اجتماعی را دربر می‌گیرد. می‌توان گفت، مفهوم شهر هوشمند در طول قرن گذشته به عنوان تلفیقی از ایده‌ها، در مورد اینکه چگونه فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات می‌توانند به بهبود کارکرد‌های شهری کمک کنند، کارآمدی و قابلیت رقابت آنها را ارتقا بخشند و برای مسائلی مانند فقر و محرومیت اجتماعی و آسیب‌های زیست محیطی راه‌حل‌های جدید ارائه دهد، ظهور یافت. شهرهای هوشمند به عنوان مجموعه‌یی از ابزارها و دستگاه‌ها در مقیاس‌های متنوع شناخته می‌شوند که جریان اطلاعات، مردم، مواد و انرژی را تسهیل می‌کنند. آنها اطلاعات را یکپارچه ساخته و در خدمت اهداف خاص برای بهبود کارایی پایداری، و کیفیت زندگی در شهرها قرار می‌دهند. شهر هوشمند دارای ابعاد مختلف مدیریت هوشمند، پویایی هوشمند، اقتصاد هوشمند، محیط زیست هوشمند، شهروند هوشمند و زندگی هوشمند است.