کشورهای بزرگ، بازنده جنگ تجاری

گروه جهان

دونالد ترامپ رییس‌جمهوری امریکا اخیرا با مطرح کردن تعرفه‌های جدید بر واردات فولاد و آلومینیوم؛ احتمال وقوع یک جنگ تجاری تمام‌عیار را بالا برده است. بسیاری از کشورها ازجمله چین و اتحادیه اروپا اتخاذ سیاست‌های تلافی‌جویانه علیه کالاهای امریکایی را وعده داده‌اند و این درحالی است که اروپایی‌ها همچنان منتظر مستثنا شدن از این قوانین هستند. شاید یکی از خصوصیات گیج‌کننده مناظرات اقتصادی اخیر این است که به نظر می‌رسد شمار اندکی نگران احتمال وقوع یک جنگ تجاری در آینده نزدیک و به سبک و سیاق قدیمی هستند.

به گزارش بلومبرگ، افکار ترامپ روشن است و نیازی به مرور مجدد ندارد؛ رییس‌جمهوری امریکا بر این باور است که کشورش پیروز این جنگ خواهد بود و از این رو نگرانی عمده‌یی ندارد. اما جدا از تهدیدهای مطرح شده از سوی برخی کشورها، دیگران به‌ شیوه نگران‌کننده‌یی درباره تاثیرات وقوع یک بی‌ثباتی گسترده در تجارت بر کشورها یا تجارت‌هایشان با آرامش عمل کرده‌اند. برای نمونه می‌توان به آناند ماهیندرا قطب خودروسازی هند اشاره کرد که اخیرا توئیت کرده است:«متوجه نمی‌شود که چرا بازارهای هند در برابر تهدید جنگ جهانی تعرفه‌ها برآشفته‌اند.» او بر این عقیده‌ است که تنها کشورهای کوچک‌تر وابسته به صادرات در چنین جنگی شکست می‌خورند:«کشورهایی با اقتصادهای بزرگ داخلی می‌توانند به‌ راحتی در برابر تهدیدها در زمینه وضع تعرفه مقاومت کنند.» نتیجه‌گیری او کاملا ساده است: هند در یک جنگ تجاری به ‌سادگی دوام می‌آورد.

خلاف تفکر دونالد ترامپ، بحث مطرح شده از سوی ماهیندرا جای تامل دارد. او یک رهبر تجاری متفکر و با نفوذ است و به نظر می‌رسد بسیاری در دولت هند و در جامعه تجاری این کشور تفکری مشابه او دارند. منظور او این است که حتی اگر دیوار تعرفه‌ها بنا شود، بازار بزرگ هند و رشد نسبتا سریع اقتصادی این کشور سبب خواهد شد که سرمایه‌گذاران چند ملیتی هند در تلاش برای سود بردن از این رشد در تولیدات داخلی سرمایه‌گذاری کنند. ماهیندرا از متوقف شدن نوآوری و توسعه اقتصادی در نتیجه انزوای هند هیچ نگرانی ندارد و معتقد است که کشورش یک اقتصاد بازار آزاد محسوب می‌شود و برای پیشبرد استارتاپ‌های خلاقانه به تکنولوژی جهانی و سرمایه دسترسی خواهد داشت. این ادعای وسوسه‌انگیزی است. اگر کشورهایی همچون هند بتوانند همچنان(در میانه و پس از یک جنگ تجاری) همچنان از شبکه‌های جهانی سود ببرند و ایده‌های جدید تجاری، پول نقد و منابع وارد کنند بدون اینکه برای ارتقای رقابت‌گرایی مجبور به کاهش شدید هزینه‌ها شوند، آنگاه تجارت کمتر گزینه خوبی به نظر می‌رسد؛ اما چنین شرایطی رویایی بیش نیست.

کارگران هندی از افزایش تعرفه‌ها سود خواهند برد؟ خیر. هند مشابه دیگر اقتصادهای بزرگ نیست؛ این کشور 1.3میلیارد نفر جمعیت دارد و باز هم درحال رشد است. این یک بازار بزرگ محسوب می‌شود اما در عمل این کشور فقیرتر از آن است که بخواهد با تمرکز صرف بر تقاضای داخلی ثروتمند شود. میلیون‌ها جوان بیکار در هند قدرت خرید کافی ندارند که بخواهند موجب اشتغال‌زایی یکدیگر شوند. همانند چین، ژاپن و کره‌جنوبی و ده‌ها کشور دیگر هند نیز مجبور است برای شکوفایی اقتصاد خود به صادرات روی آورد. در صورت وقوع یک جنگ تجاری هند نمی‌تواند با شرایط خود صادرات داشته باشد و تولیدات داخلی را تقویت و از واردات ممانعت کند. چنین اتفاقی رخ نخواهد داد. نماینده تجاری امریکا چهارشنبه اعلام کرد که علیه طرح‌های ارتقای صادرات هند اقدام خواهد کرد به این دلیل که ثروت هند درحال حاضر بیشتر از سقف تعیین شده از سوی سازمان تجارت جهانی برای پذیرش چنین برنامه‌هایی است. هر چه هند ثروت بیشتری کسب کند، جهان تمایل کمتری به پذیرش سیاست‌گذاری‌های یک‌جانبه تجاری این کشور خواهد بود.

شرکت‌های هندی از این شرایط سود می‌برند؟ خب شاید حتی شرکت ماهیندرا هم که چنین اظهارنظری کرده از شرایطی که پیش می‌آید، سود نبرد. او اخیرا مبلغ قابل ‌توجهی را در دیترویت سرمایه‌گذاری کرده و به نوشته وال‌استریت ژورنال، تعرفه‌های جدید ترامپ عدم اطمینان را درباره سرمایه‌گذاری ماهیندرا افزایش داده است. در حقیقت تنها چند شرکت هندی هستند که از فعالیت در داخل کشور سود می‌برند.

مساله آخر به نوآوری مربوط می‌شود؛ آیا دیدگاه ابتکار عمل با تمرکز بر داخل در هند می‌تواند معتبر باشد؟ خب نقض این مساله را نه تنها در تاریخ اقتصادی هند بلکه در شرایط عمومی اقتصادی می‌توان مشاهده کرد. حتی اگر بخش خصوصی هند بتواند به ‌نوعی دسترسی خود را به سرمایه و تکنولوژی خارجی از پشت دیوارهای تعرفه حفظ کند باز همچنین مساله‌یی در حد احتمالات است. اگر رقابت‌گرایی جهانی از نظر محصولات قابل عرضه در بازار هند به لطف پایین بودن تعرفه‌ها مطرح نباشد، چرا شرکت‌ها باید زحمت سرمایه‌گذاری در ارتقای راندمان را به خود بدهند؟ شرکت‌ها بار دیگر همانند ده‌های خاکستری و سوسیالیستی هند همه‌ چیز را ساده خواهند گرفت.

برای سیاست‌گذاران هیچ اقدامی ساده‌تر از جلوگیری از افراشته شدن دیوارها از هر نوعی نخواهد بود: دیوارها علیه مهاجرت؛ دیوارها علیه کالاها و علیه سرمایه‌ها. شناسایی افرادی که از اعمال محدودیت‌ها سود می‌برند، ساده است. اما آنها که در این روند آسیب خواهند دید به طور عمده شهروندان، مصرف‌کنندگان و همه آنهایی خواهند بود که از رشد جهانی سود می‌برند؛ شمار این افراد کم نیست اما سازماندهی آنها برای تشکیل جبهه‌یی مشترک دشوار است. بسیاری به این امید بسته‌اند که شرکت‌هایی با دیدگاه‌های جهانی مخاطرات حمایت از تولیدات داخلی و اعمال محدودیت‌ها بر تجارت را درک و مخالفت خود را با چنین سیاست‌هایی اعلام کنند. اما دست‌کم در هند این نگرانی وجود دارد که بار دیگر تجارت‌ها مردم هند و حتی خودشان را ناامید کنند.