میراث بی‌سامان
ریحانه جاویدی|
وضعیت میراث فرهنگی در ایران گویا حرکتی رو به عقب دارد؛ سیاست‌های نادرست مسوولان از یک طرف و کمبود بودجه و اعتبار از سوی دیگر باعث شده تا حجم وسیع آثار تاریخی کشور مهجور مانده و در سکوت تخریب شود. سازمانی که سکاندار سه حوزه میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری است بیشتر به سکوی پرتابی برای مدیران به عرصه سیاست تبدیل شده است و این موضوع هم یکی از دلایلی به شمار می‌رود که هر روز بیشتر از روز قبل شاهد به هم‌ریختگی در میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور باشیم. علاوه بر میراث فرهنگی که هر روز با فهرستی از تخریب‌ها در نقاط مختلف کشور مواجه است، صنایع‌دستی هم افت و خیز بسیاری را تجربه می‌کند. صنعت گردشگری هم اگرچه مورد تاکید دولت بوده و توجه به آن یکی از شعارهای انتخاباتی رییس‌جمهور بود اما همچنان حرکتش بر مدار توسعه با سرعت اندک پیش می‌رود. به این ترتیب در روزهای پایانی سال نگاهی به آنچه بر این سه حوزه در سال 1396 گذشت، خالی از فایده نیست. سازمانی که در یکسال دو رییس داشت، عمر مدیریت زهرا احمدی پور، بر مسند ریاست این سازمان ده ماه بیشتر دوام نداشت و بعد از آن علی اصغر مونسان، که پیش از این مدیرعامل سازمان منطقه آزاد کیش بود، بر صندلی ریاست این سازمان تکیه زد.
تبریز و همدان 2018
دی‌ماه سال 94 وزرای گردشگری کشورهای اسلامی در نهمین اجلاس خود به اتفاق آرا شهر تبریز را به عنوان پایتخت گردشگری کشورهای اسلامی در سال 2018انتخاب کردند اما از شروع سال جدید میلادی که قرار بود این رویداد افتتاح شود، هنوز هم خبری از سرنوشت این طرح نیست و زمان افتتاح رسمی آن از سوی مسوولان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بارها به عقب انداخته شد. رویدادی که می‌توانست ظرفیت گردشگری تبریز را متحول کند و تاکنون بودجه فراوانی برای آن صرف شده اما بی‌نتیجه باقی مانده است. دی ماه 96، علی اصغر مونسان اعلام کرد افتتاح رسمی تبریز 2018 همزمان با عید نوروز با حضور روسای جمهور کشورهای مهمان برگزار می‌شود که البته در نشست خبری پایان سال محمد محب‌خدایی معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی، این تاریخ هم رد شد و به عقب انداخته شد. تبریز در سکوت به سر می‌برد و نوروز 97 هم خبری از جشن افتتاح این رویداد نیست. از طرف دیگر سال 2018 همدان هم میزبان فاز اول اجلاس وزرای گردشگری کشورهای آسیایی خواهد بود و در همین سال اجلاس دوره‌یی سازمان جهانی گردشگری UNWTO قرار است در همدان برگزار شود که معلوم نیست آیا همدان هم قرار است به سرنوشت تبریز 2018 دچار شود یا خیر.
شهرهای جهانی صنایع‌دستی
در سال 1396، بخت با صنایع‌دستی ایران اندکی یار بود. نام گیوه مریوان در شورای ثبت جهانی صنایع‌دستی قرار گرفت و به این ترتیب این پاپوش ایرانی ثبت جهانی شد، در مریوان 4هزار و 553 هنرمند گیوه‌باف مشغول کار هستند که این اتفاق می‌تواند اقتصاد آنها را با تغییراتی همراه کند. از طرف دیگر با بررسی‌های ارزیابان شورای جهانی صنایع‌دستی، سیرجان هم به عنوان شهر جهانی گلیم شیریکی پیچ انتخاب شد و گلیم استان کرمان جایگاه جهانی پیدا کرد. اما مانند بسیاری از مسائل دیگر این‌بار هم سیستان وبلوچستان مهجور ماند. شهریور ماه 96، اسم روستای سفالگری کلپورگان در این استان به عنوان نخستین روستای آسیا و اقیانوسیه به فهرست شورای جهانی صنایع دستی اضافه شد. روستایی که قدمت سفالگری در آن به هفت هزار سال می‌رسد و زنان آن توانسته‌اند این هنر قدیمی را تاکنون حفظ کنند. کارشناسان و ارزیابان شورای جهانی صنایع دستی بعد از بازدید از نخستین کارگاه سفالگری این روستا که قبل از انقلاب ساخته شده است و به واسطه فعالیتی که زنان سفالگر در آن انجام می‌دهند دومین موزه زنده دنیا محسوب می‌شود، اظهار شگفتی کردند اما دو ماه بعد از این اتفاق، معاون صنایع دستی سیستان و بلوچستان دستور داده، کارگاه سفالگری و دومین موزه زنده دنیا که در این روستا قرار دارد، تعطیل شود.
تیغ تخریب بر اندام آثار تاریخی
18 تیر 1396، شهر یزد به عنوان نخستین شهر تاریخی ایران و بیست‌ودومین اثر تاریخی کشور در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید اما ثبت جهانی مانعی برای تخریب آثار تاریخی این شهر نشد. در طول سال چندین و چند بار تخریب گران به جان بافت تاریخی شهر افتادند که آخرین نمونه آن دی ماه رخ داد و نوبت به تخریب یک سازه خشتی دیگر در قلب بافت تاریخی یزد رسید، اما این‌بار قانون با شدت هر چه تمام‌تر زیرپا گذاشته شد تا تخریب سازه‌های خشتی یزد، در غفلت مسوولان سرعت بیشتری بگیرد، در حالی که طبق قانون ورود ماشین‌آلات سنگین و لودر به بافت تاریخی ممنوع است، تخریب گران ضوابط را زیر پا گذاشتند و با لودر به بافت تاریخی آمدند.
سال 96 برای بافت تاریخی شیراز هم خاطرات تلخی همراه داشت. دست‌های پنهان در تخریب بافت تاریخی شیراز و ویران‌کنندگان شبانه بناهای تاریخی این شهر بار دیگر پشت طرح توسعه 57هکتاری حرم شاهچراغ (ع) پناه گرفتند و باز هم بناهای تاریخی این شهر را تخریب کردند. حالا از بافت تاریخی و ارزشمند شیراز که قابلیت ثبت جهانی داشت، چیزی جز تلی از خاک برجای نگذاشته است. تخریب‌های بافت تاریخی شیراز از سال‌های پایانی دهه 80 آغاز شد و از سال 83 تا امروز اوج گرفت و در نهایت پنج اسفند 96، دو بنای تاریخی «سلیمی» و «یدالله منتصری» باقیمانده از دوره قاجار در بافت تاریخی شیراز به دست تخریبگران از بین رفت. این اتفاق باعث شد تا مسوولان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نسبت به تخریب‌ها واکنش نشان دهند و برای نخستین‌بار در طول این سال‌ها اعلام کنند تخریب بافت تاریخی شیراز سازماندهی شده است و متذکر شد که از طریق مراجع قانونی و قضایی پیگیری‌های لازم را به‌عمل خواهد آورد.
استان خوزستان، مجموعه‌یی از تخریب میراث فرهنگی است. هر بار نام شهرهای مختلف این استان در راس فهرست تخریب آثار تاریخی قرار داد و سال 96 هم برای این شهر بدون تخریب نبود، یکی از تخریب‌هایی که امسال در خوزستان رخ داد، تخریب بخشی از انبار تلمبه خانی تاریخی دارخوین از سوی شهرداری این شهر بود. مرجان شوشتری معاون میراث‌فرهنگی خوزستان این اقدام را عمدی قلمداد کرد و معتقد است شهرداری با علم به تاریخی بودن مجموعه به این اقدام دست زده است. این اتفاق در حالی رخ داد که بنای تلمبه خانه در سال 1389 در فهرست میراث ملی کشور قبت شد و مالک بنا هم شرکت ملی نفت ایران است که قرار بود این بنا را به موزه تبدیل کند با این حال شهرداری بدون استعلام از میراث فرهنگی و بدون اجازه از مالک آن را تخریب کرد.
چوگان و کمانچه جهانی شدند
در حالی که در سال‌های گذشته بسیاری از هنرها، صنایع دستی و اداب و رسوم ایران به نام کشورهای دیگر به ثبت رسید اما سال 96، بازی چوگان و ساز کمانچه، این شانس را داشتند که به نام ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شوند. «چوگان‌بازی سوار بر اسب همراه با روایتگری و موسیقی» و «هنر ساختن و نواختن کمانچه»، 16 آذرماه در دوازدهمین نشست کمیته یونسکو در کره‌جنوبی به ثبت رسیدند.
