فراز و نشیب‌های بازار نفت در سال ۹۶
گروه انرژی
بازار نفت جهان در سال ۹۶ فراز و نشیب‌های بسیاری را پشت سر گذاشت؛ فراز و نشیب‌هایی که برخی از آنها به قدری بزرگ بودند که علاوه بر اینکه این سال را تبدیل به یک سال ویژه کردند در تاریخ ثبت خواهد شد. کاهش تولید داوطلبانه اعضای اوپک، ادامه ناآرامی‌های لیبی، تلاش نیجریه برای احیای صنعت نفت خود، رسیدن تولید نفت ونزوئلا به پایین‌ترین سطوح ۳۰ساله خود، وقوع توفان‌ها و حوادث طبیعی در مناطق نفتی و پالایشگاهی امریکا و مکزیک، شکست داعش و عقب‌نشینی از میدان‌های نفتی عراق، تنش در کردستان عراق و میدان‌های نفتی کرکوک، احیای نفت در پاییز و در پی آن رکوردشکنی تولید نفت شیل امریکا از مهم‌ترین اتفاق‌هایی بود که در طول سال ۹۶ رخ داد. «تعادل» در پی آن است که نگاهی دقیق‌تر به وضعیت بازار در هر کدام از برهه‌های زمانی سال ۹۶ انداخته و روندهای بازار را بررسی کند.
سال ۹۶ درحالی شروع شد که ۳ماه پیش از آن اعضای اوپک به همراه روسیه توافق کرده بودند تا با کاهش تولید نفت خود، بازار را از اشباع درآورده و باعث شوند، سطح ذخایر تجاری جهان به میانگین ۵ ساله خود برسد. ۶ فروردین و با گذشت ۲ماه از اجرایی شدن این توافق هنوز کشورهایی مانند عراق، امارات و روسیه به طور کامل به سهمیه تولید تعیین شده خود عمل نکرده بودند تا کمیته مشترک نظارت بر توافق اوپک از آنها خواستار توضیح شود. در ادامه سال، روسیه و امارات پایبندی بیشتری به توافق کاهش تولید نشان دادند اما همچنان عراق با آنکه از تولید خود کاست یکی از معضلات اوپک باقی ماند.
با این حال توافق کاهش تولید اوپک باعث شد تا سال ۹۶ آغازی مثبت داشته باشد. ۲۵فروردین بود که گزارش آژانس بین‌المللی انرژی به روند کاهش ذخایر تجاری کشورهای توسعه یافته اذعان کرد و در پی آن قیمت‌های نفت جهشی ۱,۵تا ۲درصدی را ثبت کردند. به عنوان مثال نفت خام امریکا(دبلیوتیآی) با ۱.۷درصد افزایش به ۵۳.۱۸ دلار رسید.
پس از این رشد، یک سقوط ۳هفته‌یی به دنبال آمد که نتیجه کاهش شدید رشد اقتصادی چین و نزدیک شدن به موعد پایان اولیه توافق اوپک بود. در پی وقوع این ۲عامل قیمت نفت خام امریکا در روزهای پایانی خرداد به ۴۵,۵۲دلار در هر بشکه رسید؛ قیمتی که البته پایین‌ترین قیمت سال ۹۶ به شمار نمی‌رود. در چنین شرایطی، اوضاع سیاسی لیبی و نیجریه به سمت صلح و ثبات پیش می‌رفت تا نگرانی‌های تولیدکنندگان نفت از افت بیشتر قیمت‌ها تشدید شود.
با این حال تصمیم تولیدکنندگان برای تمدید توافق کاهش تولید و ادامه دادن آن دست‌کم تا پایان سال ۲۰۱۷ باعث شد تا قیمت‌ها روند صعودی جدیدی شروع کرده و در نتیجه این روند هر بشکه نفت خام امریکا در روز ۲خرداد با ۵۱ دلار و ۱۳سنت معامله شود. در ادامه نوسان‌های نفت ادامه یافت و با ثبت قیمت ۵۱,۱۳ دلاری در هر بشکه برای دبلیوتیآی بزرگ‌ترین سقوط سال ۹۶ شروع شد. به این ترتیب قیمت نفت برای یک ماه پس از این روز کم و بیش کاهش یافت تا به ۴۲.۵۳دلار در هر بشکه رسید؛ رقمی که حتی از قیمت‌های جهانی در زمان شروع کاهش توافق اوپک نیز کمتر به شمار می‌رفت. در نهایت نخستین روز تیر ماه بود که قیمت نفت خام به پایین‌ترین سطح سال ۹۶ خود رسید. این قیمت پایین‌ترین قیمت ۷ماه پیش از خود نیز بود و تحلیلگران مهم‌ترین عوامل زمینه‌ساز آن را پی نگرانی‌ها از افزایش تولیدات اوپک(ناشی از افزایش تولید لیبی و نیجریه و پایبندی نصف و نیمه روسیه به توافق کاهش تولید) قلمداد کردند.
در چنین شرایطی که تولیدکنندگان نفت در بدترین شرایط قرار داشتند و بسیاری از کارشناسان حتی از احتمال ۳۰دلاری شدن بشکه‌های نفت خبر می‌دادند ۴۰روز نسبتا خوب برای آنها شروع شد. قیمت نفت خام امریکا در بالاترین سطح این دوره(۱۳مرداد) به ۵۰,۱۷ دلار در هر بشکه رسید. در این برهه اوضاع به کام اعضای اوپک بود. درحالی که تولیدات نفت اوپک درحال افزایش بود(افزایش ناشی از بهبود شرایط لیبی و نیجریه)، آمارها حکایت از کاهش تولید نفت شیل امریکا و رونق گرفتن اقتصاد و تقاضای جهانی داشت. در چنین شرایطی روسیه نیز آمارهایی ارائه کرد که نشان از آن داشت که بالاخره بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت جهان نیز خود را با سهمیه تولیدش انطباق داده و در جهت کاهش ذخایر تجاری جهان حرکت می‌کند. فصل تقاضای بنزین و سفرهای تابستانی هم دلیلی بود تا قیمت نفت خام اندکی ثبات را تجربه کند.
نیمه با ثبات لیوان
از نیمه مرداد تا نیمه شهریور ماه با آنکه نوسان‌هایی در بازارهای جهانی ثبت شد اما هیچگاه قیمت‌ها از ۴۶دلار در هر بشکه پایین‌تر نیامد. در این برهه وقوع تندبادهای شدید هاروی و ماریا می‌توانست هم تولید نفت خام در ایالت‌های تگزاس و لوئیزیانا را به تعطیلی بکشاند و هم خط پایانی بر فعالیت پالایشگاه‌های این منطقه باشد. با این حال به دنبال وقوع این تندبادها تنها چند پالایشگاه برای تعمیرات ۲یا ۳ماهه تعطیل شدند. این مساله نشان از تاثیر صنعت نفت و پالایشگاهی امریکا از تندبادهای ۱۰سال قبل خود و آمادگی برای مواجهه با این شرایط داشت. آن هم در شرایطی که تندبادهای سال جاری بسیار شدیدتر و گسترده‌تر از گذشته بود و دکل‌های حفاری و پالایشگاه‌های امریکا نیز تراکم بیشتری در منطقه خطر داشتند.
این دوره توفانی با آنکه نتوانست بنیان‌های بازارهای جهانی نفت را تکان بدهد، نقطه عطفی برای شروع ۲روند جدید بود. روند نخست، افزایش شکاف قیمت دبلیوتیآی و برنت است. این دو شاخص نفتی که از نظر ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی(سبک بودن و شیرین بودن) شباهت بسیاری به هم دارند و حتی می‌توان دبلیوتیآی را نفت جذاب‌تری دانست همواره بین ۱تا ۳دلار اختلاف قیمتی داشته‌اند اما پس از توفان‌های تابستانی خلیج مکزیک این اختلاف قیمتی به تدریج افزایش یافت و در برخی از زمان‌ها، قیمت نفت خام امریکا حتی تا ۷دلار هم کمتر از برنت شد. این وضعیت در پی آن بود که تولید نفت خام امریکا پس از توقفی کوتاه در زمان توفان‌ها به سرعت به حالت عادی خود بازگشت و به علت تعطیل بودن برخی از پالایشگاه‌ها مازاد تولیدی در نفت خام امریکا به وجود آمد. در چنین شرایطی و با توجه به آنکه منع قانونی صادرات نفت خام امریکا هم از سال ۲۰۱۵ برداشته شده بود، شرکت‌های نفتی امریکا کوشیدند تا با تخفیف‌های قیمتی نسبت به برنت مشتریانی برای خود دست و پا کنند. روند دوم که البته در ادامه روند اول قرار می‌گیرد، تبدیل امریکا به یک «صادرکننده خالص انرژی» بود.
درحالی که در ماه‌های پس از توفان‌های شهریور ماه امریکا، پالایشگاه‌های این کشور به تدریج به مدار تولید بازمی‌گشتند و نفت خام تقاضا می‌کردند، قیمت‌ها هم طولانی‌ترین روند صعودی خود را در پیش گرفتند. در این ماه‌های پررونق، قیمت هر بشکه نفت خام امریکا از حدود ۵۰ دلار در هر بشکه به بیش از ۷۰دلار هم رسید. این صعود طولانی که در نتیجه به ثمر رسیدن تلاش‌های اوپک و سقوط تولیدات نفتی ونزوئلا و البته بهبود چشم‌انداز اقتصاد جهانی به وجود آمده بود، نتیجه‌یی فرعی در پی داشت که مدت‌ها اوپک از آن هراس داشت: احیای شیل امریکا. نفت شیل امریکا به تدریج و با افزایش قیمت‌ها احیا شد و تولیدات این کشور را افزایش داد. تولید نفت خام امریکا در ماه‌های گذشته از ۱۰میلیون بشکه در روز عبور کرد و بالاترین رکورد تاریخ خود(که متعلق به سال ۱۹۷۰ بود) را شکست. انتظارها حاکی از آن است که به زودی تولید این کشور از مرز ۱۱میلیون بشکه نیز بگذرد و تولید از مصرف آن پیشی بگیرد. با این شرایط، این احتمال وجود دارد که تا چند سال دیگر امریکا تبدیل به صادرکننده خالص انرژی در جهان شود.
اما ۱,۵تا ۲ماه انتهایی سال ۹۶ قیمت نفت خام در کانال ۶۰ دلاری تثبیت شد. در روزهای پاییزی علاوه بر عواملی که موجب صعود بلندمدت قیمت نفت می‌شدند، عواملی مقطعی و موقت هم وجود داشتند که در زمان‌های مختلف، قیمت نفت را حمایت می‌کردند. برخی از این عوامل شروع دوباره تنش‌های گاه و بیگاه در لیبی و حتی نیجریه برگزاری رفراندوم استقلال کردستان عراق و تنش‌های پس از آن تصمیم اوپک به ادامه توافق کاهش تولید تا انتهای ۲۰۱۸ مختل شدن جریان نفتی خط لوله فورتیز برنت و تنش‌های سیاسی در عربستان بود. در آذر ماه و روزهای پایانی سال ۲۰۱۷ تحلیلگران نسبت به «حبابی» بودن قیمت نفت هشدار داده و عنوان کردند که نباید به این سطح قیمت‌ها دل بست. دلایل آنها روند رو به رشد تولیدات شیل امریکا، کاهش ارزش دلار، رواج سفته‌بازی در بازارهای نفتی، معلق نگه داشتن محموله‌های نفتی در امریکا برای فرار مالیاتی و البته در پیش بودن فصل‌های کم تقاضا برای نفت خام بود. در نهایت این پیش‌بینی و هشدارها تا حدودی محقق شد و از حوالی ۱۰بهمن، حباب قیمت نفت خام شکست و هر بشکه آن با ۱۰دلار سقوط، حوالی ۶۰ دلار مبادله شد؛ قیمتی که درحال حاضر به تثبیت رسیده و هنوز هم نفت خام در همین حوالی خرید و فروش می‌شود. با این حال گزارش‌های اخیر اوپک و آژانس بین‌المللی انرژی حاکی از آن است که ذخایر تجاری نفت خام و سایر فرآورده‌های نفتی تنها اندکی بالاتر از میانگین ۵ ساله خود است و این موضوع می‌تواند بهترین خبر برای تولیدکنندگان اوپک در آستانه سال ۹۷ باشد؛ هر چند آخرین گزارش‌های اوپک و آژانس بین‌المللی انرژی از احتمال رشد کندتر از انتظار تقاضای جهانی و افزایش بیش از حد سریع تولیدات شیل حکایت دارد.
