بازی دلار در صحنه تجارت ایران

تجارت    

بررسی آمار تجارت خارجی ایران سال 96 حکایت از عقب‌ماندگی 7میلیارد دلاری در تحقق اهداف از پیش تعیین شده صادرات غیرنفتی دارد. این در حالی است که سال 1396 برای صادرات چشم‌اندازی ۵۳ میلیون دلاری در نظر گرفته شده بود تا پس از سال‌ها شاید این‌بار صادرات ایران از مرز ۴۰ میلیارد دلار عبور کند. از این رو، باید تا پایان ۱۱ ماهه سال گذشته بالغ ‌بر ۴۸ میلیارد و ۵۸۳ میلیون دلار کالای غیرنفتی به کشورهای مختلف صادر می‌شد، اما در نهایت آمار رسمی تجارت خارجی ایران گویای این است که تنها ۴۱ میلیارد و ۶۹۰ میلیون دلار از این رقم محقق شده است؛ یعنی 6 میلیارد دلار و 893 میلیون دلار عقب‌ماندگی در صادرات غیرنفتی. اگرچه دلایلی متفاوتی برای این عقب ماندگی عنوان می‌شود؛ اما برخی بر این باور بودند، ثبات نرخ ارز صادرات ایران را با چالش مواجه کرده بود؛ به‌طوری که آمارها حکایت از این دارد که با افزایش نرخ ارز در ماه‌های پایانی سال 1396 و با وجود ثبت تراز تجاری منفی 6 میلیارد دلاری در کارنامه تجارت خارجی ایران، اما در یازدهمین ماه سال حدود 4 میلیارد و ۶۰۳ میلیون دلار صادرات صورت گرفته است؛ یعنی افزایش صادرات. البته در مقابل برخی بر این باورند که رشد صادرات با تغییر نرخ ارز موقتی است؛ زیرا ماندگاری قیمت ارز در همین حد و تاثیر افزایش قیمت ارز در واردات باعث می‌شود مجددا شرایط صادرات به گذشته برگردد. بنابه گفته آْنها، ارز به عنوان یک متغیر بر افزایش قیمت کالاهای مصرفی و واسطه‌یی تاثیر می‌گذارد و افزایش قیمت این کالاها منجر به افزایش قیمت کالاهای تولیدی می‌شود و این روند افزایش قیمت‌ها احتمالا در سال 1397 منجر به افزایش نرخ تورم می‌شود. حال از آنسو، با توجه اینکه دلار نقش مهمی را در تجارت ایران بازی می-کند، دولتمردان در ماه‌های پایانی سال 1396 تصمیم گرفتند که مانع از ثبت سفارش با نرخ دلار شوند. اگرچه دیدگاه¬های متفاوتی در این زمینه مطرح شد، اما برخی از فعالان اقتصادی و صاحبنظران معتقدند کناره گرفتن از معاملات با دلار و تجارت بر مبنای ارز ملی با دیگر کشورها را یک گام رو به جلو و حذف دلار در صحنه تجارت خارجی ایران می‌دانند. با این اوصاف باید منتظر ماند و دید که آیا با افزایش نرخ ارز، کفه صادرات غیرنفتی در سال 1397 در ترازوی تجارت خارجی ایران سنگینی خواهد کرد یا خیر.

 چرا اهداف صادراتی محقق نشد؟

ارزیابی کلی از عملکرد تجارت خارجی کشور در سال 1395 براساس آمار 11ماه منتهی به بهمن سال 1396 صادرات نشان می‌دهد، صادرات رشد حدود 5 درصد و واردات رشد حدود 22 درصد داشته است و تراز تجاری با حدود 6 میلیارد دلار به نفع واردات مثبت بوده است. اما اگر بخواهیم با توجه به اعداد به دست آمده درصد تحقق اهداف صادراتی در طول سال گذشته را بررسی کنیم در نهایت ۷۹ درصد این اهداف عملیاتی شده و ۲۱درصد عقب‌ماندگی از برنامه وجود دارد. البته طبیعی است با اعلام آمارهای اسفندماه این ارقام دستخوش تغییر می‌شود، زیرا تا پایان بهمن‌ماه صادرات ایران به ۴۱میلیارد و ۶۹۰ میلیون دلار رسید. واردات نیز در این مدت بالغ بر ۴۷ میلیارد و ۶۵۷ میلیون دلار بود که اختلاف این دو عدد گویای آن است که تراز تجاری ایران تا پایان بهمن‌ماه به اندازه 5میلیارد و ۹۶۷ میلیون دلار منفی بوده است. با این وجود به واسطه افزایش نرخ ارز در ماه‌های گذشته و به‌ویژه بهمن‌ماه درآمدهای صادراتی افزایش یافته و در یازدهمین ماه سال در قیاس با مدت مشابه سال ۱۳۹۵ در حالی که وزن کالاهای صادراتی 0.81 درصد رشد داشته ارزش این کالاها 4.96 درصد بالا رفته است. از سوی دیگر، در واردات و صادرات کالا با افزایش قیمت مواجه بوده‌ایم؛ بطوریکه که واردات هر تن کالا به حدود 1400 دلار و صادرات هم به حدود 365 دلار در هر تن رسید. در همین رابطه، رییس کنفدراسیون صادرات ایران در تشریح شاخص‌های تجارت ایران در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس، با بیان اینکه رشد 5 درصد صادرات مرهون افزایش قیمت ارز در 3 ماه گذشته است، اظهار کرد که این رشد موقتی خواهد بود زیرا با ماندگاری قیمت ارز در همین حدود و تاثیر افزایش قیمت ارز در واردات کالا، تا 3 یا 4 ماه آینده مجددا شرایط صادرات به گذشته برمی‌گردد. این فعال اقتصادی بر این باور است که رشد صادرات موقتی است، زیرا ماندگاری قیمت ارز در همین حد و تاثیر افزایش قیمت ارز در واردات باعث می‌شود مجددا شرایط صادرات به گذشته برگردد. او در عین حال با اشاره به اینکه دولت یازدهم تمام تلاش خود را در کاهش تورم و افزایش رشد اقتصاد و ثبات در بازار به‌کار برد، بیان کرد: اما بعد از روی کار آمدن دولت دوازدهم به‌دلیل مسائلی که در روابط بین‌المللی به‌وجود آمد این موضوعات بر مسائل داخلی سایه انداخت و باعث شد نرخ ارز در مدت کوتاهی 30 درصد افزایش یابد. به‌گفته او، صادرکنندگان همواره به دولت این انتقاد را داشتند که نرخ ارز را ثابت نگه ندارد و اجازه دهند براساس فرمول قیمت ارز تعیین شود.

او با انتقاد از عملکرد دولت در تعیین نرخ ارز گفت: انتقاد ما به این دلیل بود که پیش‌بینی می‌کردیم در شرایطی که دولت به هر دلیلی نتواند قیمت ارز را کنترل کند فنر پایین نگه داشته شده نرخ ارز رها می‌شود و افزایش شدید قیمت ارز را رقم می‌زند که متاسفانه این پیش‌بینی ما درست بود و فنر ارز رها شد. لاهوتی با بیان اینکه افزایش قیمت ارز کل اقتصاد کشور را دچار دغدغه و نگرانی کرد، گفت: ارز به عنوان یک متغیر بر افزایش قیمت کالاهای مصرفی و واسطه‌یی تاثیر می‌گذارد و افزایش قیمت این کالاها منجر به افزایش قیمت کالاهای تولیدی می‌شود و این روند افزایش قیمت‌ها احتمالا در سال 1397 منجر به افزایش نرخ تورم می‌شود.

بنا به اظهارات او اگرچه در سال 1395 صادرات کماکان رشد منفی داشت، اما پیش‌بینی این بود که با ایجاد سرمایه‌گذاری خارجی و مشارکت‌ بین تولید‌کنندگان داخلی و خارجی و رفع مشکلات بانکی سال 1396 به مراتب بهتر از سال 1395 شود، اما اکنون با بررسی وضعیت تجارت در سال گذشته مشاهده می‌شود که روابط بانکی به شرایط عادی برنگشته و موضوع برداشتن تحریم‌ها به دلیل شیطنت‌های ناجوانمردانه خصوصا شیطنت‌های کشور امریکا بعد از انتخاب شدن دونالد ترامپ به عنوان رییس‌جمهور این کشور شرایط دیگری پیدا کرده است.

لاهوتی همچنین با اشاره به اینکه در سال 1396 مشکلات مبادلات بانکی حل نشد، گفت: صادرکنندگان و واردکنندگان مجبور بودند که مبادلات مالی خود را از روشی غیر از سیستم بانکی انجام دهند و به همین دلیل دولت برای کنترل واردات مجبور شد تا واردات را با ابزار ثبت سفارش محدود و کنترل کند. او افزود: دولت همچنین در سال 1396 ارز متقاضی را حذف و برای واردات برخی از کالاها شرایط سخت‌تری تعیین کرد.

از سوی دیگر، با توجه به اینکه بخشی از کالای وارداتی ما از جمله کالاهای سرمایه‌یی و مواد اولیه از کشورهای صاحب نامی مانند «آلمان و کره جنوبی» به ایران وارد شد، گفت: واردات کالاهای سرمایه‌یی و مواد اولیه از کشورهایی که محصولات با کیفیت‌تری تولید می‌کنند، می‌تواند منجر به تولید محصول نهایی با کیفیت‌تر شود و این مسیر می‌تواند در خدمت صادرات باشد. لاهوتی در این زمینه رشد واردات را برخلاف نظر برخی منفی نمی‌داند و معتقد است که افزایش واردات سهم ایران را در افزایش تجارت در جهان محقق کرده است اما در بحث صادرات با مشکلاتی مواجه بودیم که نتوانسیم به هدف‌گذاری 52 میلیارد دلاری صادرات در سال 1396 دست یابیم. او در عین حال بر این باور است که مجموع این اقدامات باعث شده که متاسفانه برای سال 1397 فاقد یک استراتژی مشخص باشیم.

 فاصله گرفتن از دلار

 از آن سو عضو هیات رییسه کمیسیون صادرات ایران بر این باور است که با توجه به تحریم‌های امریکا علیه کشور، ممنوعیت ثبت‌سفارش با دلار در تعاملات تجاری برای رهایی از محدودیت‌هایی از این دست مفید است. قدیر قیافه در گفت‌وگو با صداوسیما اظهار کرد: تصمیم حذف دلار از مبادلات تجاری کشور نشان می‌دهد بانک مرکزی سعی دارد به صورت جدی نقش دلار امریکا را در مبادلات تجاری خود کمرنگ سازد. روشن شدن هدف دولت از اتخاذ چنین تصمیمی بسیار مهم است؛ زیرا در حال حاضر عملا قادر به جابه‌جایی دلار به صورت رسمی نیستیم به شکلی که حتی با ثبت سفارش‌ها به دلار نیز به خاطر مشکلات موجود، امکان حواله پول برای یک سری از بانک‌ها وجود ندارد.

او در عین حال این سیاست‌گذاری را مثبت ارزیابی کرد و گفت: به دلایلی چون تحت تاثیر قرار گرفتن جو روانی بازار و رونق سایر ارزها در تعاملات تجاری، این تصمیم را مثبت می‌دانم. در حال حاضر ما با روسیه با یورو و امارات با درهم معامله می‌کنیم و بود و نبود دلار به عنوان واحد ارزی مبادله نقش چندانی در حجم و سرعت و ارزش مبادلات ایفا نمی‌کند؛ البته درست است که خیلی از ذخایر ما تبدیل به دلار می‌شوند و قیمت‌گذاری منابع معدنی و نفت که بزرگ‌ترین محصول صادراتی ماست، بر اساس دلار انجام می‌شود و این ارز ملاک اقتصاد ما محسوب می‌شود اما در عین حال وقتی می‌خواهیم اما ذخایرمان را بگیریم مجبوریم با ارزهای ملی آن کشورها بگیریم در نتیجه به نظر می‌رسد که ما نیازمند این نباشیم که برای خرید کالاهایمان از خارج، با یک ارز تحت تحریم معامله کنیم و این نیاز امروز اقتصاد کشور است.

قیافه در مورد نقد برخی از فعالان اقتصادی با این محتوا که ممنوعیت ثبت سفارش با دلار به دلیل افزوده شدن هزینه مبادله منجر به افزایش قیمت تمام شده خواهد، گفت: هزینه تبدیل، یک واقعیت است اما از آنجای یکه نرخ تبدیل ارزها به یکدیگر در بازار جهانی مشخص است بعید است تاثیر چندانی بر مبادلات و نرخ تمام شده آن داشته باشد، به عنوان مثال این ارزها با یک یا دو صدم درصد می‌توانند جابه‌جا شوند؛ ضمن اینکه فروشندگان کالا اگر مبنای فروششان دلار باشد و با ارز دیگری ال سی یا حواله دریافت کنند یا به صورت مدت‌دار کالای شان را فروخته باشند در همان ابتدای کار اقدام به هج ارزی می‌کنند و با قرار گرفتن در حاشیه امن، روزی که قرار است ارزشان را بگیرند آن ارز را بر اساس مبنا می‌فروشند؛ عملا هجینگ جلو تحمیل هزینه را خواهدگرفت.

او همچنین با تاکید بر این مهم که هجینگ جلوی تحمیل هزینه‌ها را خواهد گرفت، گفت: اگر ما ثبت‌سفارش را با «یورو» انجام داده و خریدمان را با فروشنده بر اساس دلار بسته باشیم، امروز که قرار است معامله اتفاق افتاده و «ال‌سی» مبادله شود در صورتی که نرخ برابری دلار با یورو کاهشی بوده باشد، ارزش دلار کم می‌شود و این به نفع من خریدار است و قیمت تمام شده کاهش می‌یابد.