اروپا برجام را نجات می‌دهد؟
گروه ایران
اگر داستان بر سر سود اقتصادی بود، شاید خیلی وقت پیش اروپا در برابر فشارهای ترامپ تسلیم شده و با او در خروج از برجام همراهی می‌کرد؛ اما نگرانی اروپایی‌ها از نابودی توافق هسته‌یی چیزی فراتر از اینهاست. این را می‌شود از لابه‌لای بحث کارشناسان غربی که در نشست موسسه سوئدی «سیپری» ابراز کرده‌اند، دریافت. موسسه پژوهش صلح بین‌الملل استکهلم، در زمان باقیمانده تا ضرب‌الاجل تایید برجام توسط ترامپ در نشستی با حضور وزیرخارجه اسبق سوئد و معاون پیشین دبیرکل سازمان ملل و تنی چند از کارشناسان غربی این پرسش را مورد بررسی قرار داد که « آیا اروپا می‌تواند برجام را نجات دهد؟» این موسسه پاسخ به این پرسش را «هنر نگهداری یک توافق» خواند که به گفته «یان الیاسون» رییس هیات‌مدیره آن، این کار « تکلیف بزرگ اروپا» است. الیاسون که سخنران ابتدایی نشست بود، گریزی هم به سناریو جدید سه کشور اروپایی زد؛ آنجا که برخی رسانه‌ها گزارش دادند فرانسه، انگلیس و آلمان به دنبال اعمال تحریم‌هایی جدید علیه ایران به بهانه اقدامات موشکی و سیاست‌های منطقه‌یی هستند تا به زعم خود امریکا را به ماندن در برجام وادار کنند. اما وزیر خارجه پیشین سوئد این را بدترین انتخاب ممکن از سوی اروپایی‌ها دانست و گفت که «این مهم است، اروپا آرام باشد، تحریک نشود و از سناریوهای بد یا بدتر جلوگیری کند.» دان اسمیت مدیرکل موسسه سیپری هم با اشاره به اینکه در حال حاضر برجام با مشکل روبه‌رو شده است، موضوع امروز اروپا را نه چگونگی رسیدن یا ساختن یک توافق بلکه هنر نگهداری آن دانست. به گفته اسمیت، پرسش اساسی این است در شرایطی که این توافق به دست آمده، در برابر ادعای یک طرف که می‌گوید این توافق به نفع من نیست، چه کاری باید کرد و چه برخوردی باید صورت گیرد؟ اسمیت سپس به سیاست‌های امریکا در یک‌ساله حضور ترامپ اشاره کرد که به اعتقاد او مبتنی بر برتری خود در مقابل قواعد و سیستم بین‌المللی است که این سیاست به یک چالش جدی برای جهان تبدیل شده است.
خسارت خروج از برجام
نماینده سابق فنلاند در پارلمان اروپا هم به عنوان سومین سخنران برای آنکه بگوید سیاست اروپا باید در قبال ایران چگونه باشد به اقدامات خصمانه امریکا علیه ایران در دوران جرج بوش اشاره کرد که امریکا به شدت مخالف مذاکره اتحادیه اروپا با ایران بود، در حالی که اروپا در سال‌های بعد از جنگ عراق معتقد به مذاکره با ایران و جلوگیری از جنگ و سیاست انزوای ایران بود. به اعتقاد خانم تریا کرونبرگ سیاست جدید امریکا دو خسارت عمده ایجاد می‌کند: «نخست، استراتژی جهانی اروپا بر پایه چندجانبه‌گرایی را با چالش مواجه می‌کند. در حال حاضر اروپا بر سر دو راهی مانده که آیا سیاست چندجانبه‌گرایی که مورد حمایت چین و روسیه هم هست را دنبال کند یا به پیوندهای ترانس آتلانتیک وفادار بماند. خسارت دوم این است که دیپلماسی عدم اشاعه با مشکل مواجه می‌شود. » کرونبرگ در عین حال که سیاست حمایتی اروپا از برجام را ستود، به عنوان راهکار تاکید کرد که اروپا با وجود پذیرش خروج امریکا از شرکت‌های اروپایی برای مبادلات اقتصادی با ایران حمایت جدی کند. اما چرا نماینده سابق فنلاند در پارلمان اروپا چنین پیشنهادی می‌دهد؟ او در ادامه سخنانش بخشی از دل‌نگرانی این روزهای اروپایی‌ها را به میان کشید؛ اینکه اگر اروپا اکنون در برابر سیاست‌های ترامپ نایستد، همانند سال 2005 که در برابر فشار امریکا برای ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت تسلیم شد، استقلال استراتژیک خود را از دست خواهد داد و این روال مرتبا تکرار می‌شود؛ از این‌رو «اروپا باید یک استراتژی استقلال سیاسی داشته باشد. »
آیا با خروج امریکا از برجام اعتماد کشورها به توافقات بین‌المللی سقوط خواهد کرد؟ این پرسش را به شکلی «سوزان دی ماجیو» از موسسه «نیو امریکا» مطرح کرد. به اعتقاد او با این کار، اعتمادی نیست که ترامپ هرگونه توافق جدیدی را نیز پاره نکند. «دی‌ماجیو» تاثیر منفی دیگر این اقدام امریکا را بر بحران هسته‌یی کره‌شمالی دانست. به گفته او حال برای پیونگ یانگ این سوال پیش می‌آید که چرا باید با دولتی توافق کند که اطمینانی به رعایت آن نیست. از این جهت، دورشدن از برجام مساله عدم اشاعه را کاملا زیر سوال می‌برد.
نگهداری از برجام، تنها گزینه اروپا
آنچه از سخنان دیگر کارشناسان این نشست بر می‌آید، تنها گزینه پیش روی اروپا در قبال برجام حمایت از حیات این توافق است؛ آنچنان که عدنان طباطبایی مدیر موسسه آلمانی پژوهش کاربردی شرق دیگر سخنران نشست گفت که اگر امریکا از توافق برجام بیرون برود، اتحادیه اروپا باید مشوق‌هایی به ایران ارائه دهد تا ایران در توافق باقی بماند و در آن صورت برای اتحادیه اروپا راه‌هایی برای حفظ این دستاورد دیپلماسی چندجانبه وجود خواهد داشت. به اعتقاد این پژوهشگر «اروپا باید سعی کند که ایرانی‌ها منافع لازم را از این سند بگیرند، چرا که اگر ایران به اهداف برجام نرسد، یک خبر بد برای منطقه و اروپاست و این اتفاق باعث خواهد شد ایران هرگز حاضر به گفت‌وگو در مسائل دیگر نشود. » اما تیه ری کوویل از موسسه فرانسوی اموربین‌الملل و استراتژیک اعتقاد دارد اروپا باید دو برنامه را در دستور کار قرار دهد؛ ابتدا آنکه امریکا را قانع کند که در برجام باقی بماند، از سوی دیگر اگر موفق به چنین کاری نشد، یک برنامه جایگزین را اجرایی کند که در صورت اعمال تحریم‌های تازه‌یی از سوی امریکا، از سیاست‌های خود در مورد ایران دفاع کند. سیاستی که به اعتقاد این کارشناس ارشد مسائل بین‌الملل به مقابله بین اروپا و امریکا ختم می‌شود.
سخنان کارشناسان این نشست که بعضا از مقامات سابق اروپایی بودند، نشان می‌دهد پشت سکوت و سخنان ابهام‌آلود مقامات اروپایی درباره برجام، دل‌نگرانی‌های جدی درباره آینده برجام وجود دارد. اینکه اروپا با خروج احتمالی امریکا چه اقداماتی را در پیش گیرد که اعتبارش بیش از پیش نزد جامعه بین‌الملل کاهش نیابد.
