مشکلات جذب سرمایه‌گذاری خارجی در بورس
موضوع حضور خارجی‌ها در اقتصاد ایران همواره مورد توجه دولتمردان و همچنین بخش خصوصی کشور بوده است. با این حال بعد از کش و قوس‌های فراوان طی سال‌های تنگ‌تر شدن حلقه تحریم‌ها از اواخر سال 94 و همزمان با اجرایی شدن برجام این موضوع جدی‌تر از گذشته مطرح شد. تکاپوی تمام بخش‌های اقتصادی کشور بعد از برجام تا حدی توانست جذابیت ایران برای سرمایه‌گذاری را نزد خارجی‌ها افزایش دهد. آمارها نیز گواه این گفته است که حضور خارجی‌ها طی این مدت ملموس‌تر از گذشته در اقتصاد و به خصوص بازار سرمایه بوده است. در همین راستا میزگردی با موضوع جذب سرمایه‌گذاری خارجی در بورس، موانع و راهکارها برگزار شد که در ابتدا بهادر بیژنی جانشین رییس سازمان بورس در امور بین‌الملل گزارشی از عملکرد سازمان بورس و اوراق بهادار در زمینه بین‌المللی شدن و جذب سرمایه‌گذار خارجی ارائه داد. وی در ابتدا با اشاره به تدوین برنامه بین‌المللی شدن در سازمان بورس و اوراق بهادار بیان کرد: یکی از فعالیت‌هایی که طی یک‌سال گذشته در سازمان صورت گرفته، تدوین برنامه بین‌المللی شدن بازار سرمایه است. بیژنی در ادامه افزود: این برنامه با همکاری دوستانی که هم در حوزه فاینانس و هم در حوزه بورس فعالیت داشته تنظیم شده است. یکی از نکات بسیار مهم در این برنامه وجود یک رهیافت فعالانه به جای یک رهیافت عکس‌العملی است. به گزارش سنا، وی در توضیح موارد فوق گفت: به عنوان مثال اگر احساس کنیم که باید با نهاد ناظری ارتباط داشته باشیم، بهتر است خودمان سراغ آنها برویم. منتظر نباشیم آنها ارتباط را برقرار کنند. یا اگر فکر می‌کنیم بعضی از بازیگران بازار سرمایه مورد نظر و جزو اهداف ما هستند، خودمان فعالانه برویم، به جای اینکه منتظر بمانیم آنها سراغ ما بیایند. به نحوی تلاش شود که دید مارکتینگ را توسعه دهیم.
50درصد حجم سرمایه‌گذاری در ایران متعلق به آلمان
جانشین رییس سازمان بورس و اوراق بهادار با اشاره به ارتباط نهاد ناظر با فعالان بازار سرمایه در زمینه بین‌المللی شدن بیان کرد: در این خصوص چند فعالیت مهم صورت گرفته است. مورد اول در صنعت نهادهای ناظر است که توانستیم با چند نهاد ناظر ارتباط عمیق، درازمدت و سازنده برقرار کنیم. وی در این زمینه ادامه داد: سازمان بورس تلاش کرد به جای اینکه با تعداد بسیار زیادی نهاد ناظر ارتباط سطحی و کم عمقی داشته باشد، با چند نهاد به تعاملات جدی برسد. یکی از این ارتباطات موفق با نهاد ناظر آلمان (بافین) است که با همکاری آنها در ایران ورک‌شاپ برگزار شد. همچنین در این مدت ایران هم در آلمان حضور پررنگی داشت و از زمانی که موافقتنامه میان طرفین امضا شد، جلسات متعددی بین دو کشور برگزار شد. بیژنی همچنین افزود: آلمانی‌ها در بحث آیسکو حمایت جدی‌ای از ایران داشتند. علاوه بر آن بیش از 50درصد حجم سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه ایران متعلق به آلمانی‌هاست.
ارتباط با سایر کشور‌ها
وی با اعلام خبر همکاری بازار سرمایه ایران و چین بیان کرد: همچنین سازمان بورس و اوراق بهادار طی مدت اخیر ارتباط بسیار خوبی با نهاد ناظر بورس هنگ‌کنگ، عمان و یونان داشته است. آخرین خبری که در این خصوص مطرح است، همکاری‌های مشترک ایران با نهاد ناظر بازار سرمایه چین است. طی مذاکراتی که صورت گرفت، توانستیم یک موافقتنامه امضا و پروژه‌های مختلفی را تعریف کنیم. بیژنی بخش دوم فعالیت‌های بین‌المللی شدن را در سطح نهادهای منطقه‌یی یا نهادها و سازمان‌های ویژه بیان کرد و گفت: ارتباط ما با کامسک «کمیته دایمی همکاری‌های اقتصادی سازمان همکاری اسلامی»، مثالی از ارتباط ما در سطح نهادهای منطقه‌یی است. در این زمینه ما توانستیم رییس یکی از بخش‌های این کمیته باشیم و در بخش دیگر نایب‌رییس هستیم. همچنین در IFSP که در واقع آیسکو اسلامی است، فعالیت ما جدی‌تر شده است. در زمینه قانونگذاری این کمیته حضور ایران جدی است به‌طوری که در این جلسات معاون حقوقی سازمان بورس ایران نیز حضور دارد. جانشین رییس سازمان بورس در امور بین‌الملل در بخش دیگری از اظهاراتش با اشاره به حضور ایران در آیسکو بیان کرد: در سطح نهادهای بین‌المللی مهم‌ترین فعالیت ایران عضویت در IOSCO است. بیش از یک‌سال است که سازمان بورس عضو پیوسته آیسکو شده و در تلاش است به عضو عادی تبدیل شود. تا امروز چند مرحله از تصویب عضویت عادی ایران در این نهاد طی رایزنی‌های بسیار زیادی انجام شده است. در این زمینه ما با نهاد ناظر سوییس یا همان فینما و نهاد ناظر آلمان جلسه حضوری داشته‌ایم و حمایت آنها را جلب کرده‌ایم. وی در ادامه افزود: در بحث گفت‌وگوی مالی مذاکرات مشترک سازمان بورس، بانک مرکزی و طرف‌های سوییسی را در دستور کار داشته‌ایم. در این زمینه سوییسی‌ها به حمایت از عضویت عادی ما در IOSCO اشاره کرده‌اند. در مرحله اول پرونده ما در تیم ارزیابی با حضور کشورهایی چون انگلیس، آفریقای‌جنوبی، کره‌جنوبی، نهاد ناظر کبک و یونان بررسی شد و اعلام کردند که ما استانداردهای لازم برای همکاری با IOSCO به صورت عضو عادی را دارا هستیم. بعد از حصول این موافقت که یکی از مراحل بسیار مهم عضویت عادی ما در آیسکو است، پرونده ما به تیم ناظر ارسال شد که در حدود 30 نهاد ناظر از کشورهای مهم دنیا در آن عضو هستند.
موضوع جدی عضویت در آیسکو
بیژنی در ادامه توضیح داد: تا به حال چندین جلسه برگزار شده است. در این زمینه طی چند روز گذشته نیز مشغول تعامل با IOSCO و پاسخگویی به سوالات آنان بودیم. با وجود اینکه در بسیاری از نهادهای بین‌المللی عضو هستیم، اما عضویت در آیسکو ماهیت دیگری دارد. به جرات می‌توان گفت که عضویت عادی ما در این نهاد، موضوع بسیار جالب، جذاب و جدی است. جانشین رییس سازمان بورس، بین‌المللی شدن بورس را مسیری برای جذب سرمایه‌گذار خارجی دانست و گفت: تصوری که از بین‌المللی شدن بازار سرمایه وجود دارد، مربوط به افزایش میزان جذب سرمایه‌گذار خارجی است. این نکته مقبول است که هر قدر سرمایه‌گذاری خارجی بیشتری جذب شود، فضای بازار سرمایه مطلوب‌تر می‌شود، اما واقعیت این است که بین‌المللی شدن بازار سرمایه را نباید نادیده گرفت. وی در تشریح این موضوع بیان کرد: یکی از مهم‌ترین تاثیرات بین‌المللی شدن بازار سرمایه بالا رفتن استانداردها در بازار داخلی است. این نکته قابل قبول است که حجم سرمایه‌گذاری خارجی هنوز در شأن بازار سرمایه نیست. برای همین بیشترین و مهم‌ترین تاثیر بین‌المللی شدن را در افزایش استانداردهای بازار سرمایه می‌بینم. به عنوان مثال بسیاری از قوانین کنونی بازار مانند قانون توسعه و قانون بازار به دلیل الزاماتی بود که برای عضویت در نهادهایی مانند WFE و IOSCO باید تصویب می‌شد. بهادر بیژنی افزود: هدف اصلی آیسکو حمایت از سرمایه‌گذاری و سرمایه‌گذاران است، مسلما با عضویت عادی در این نهاد بیشترین فایده متوجه سرمایه‌گذاران داخلی ما خواهد شد. بعد از اجرایی شدن برجام میزان حضور سرمایه‌گذاران خارجی بیش از سه‌برابر شده است. آلمانی‌ها حجم بسیار عمده‌یی را از سرمایه‌گذاری خارجی در ایران داشتند و ما ارتباط‌مان را با نهاد ناظر سرمایه‌گذاری آلمان به دقت ادامه می‌دهیم تا اعتمادی که سرمایه‌گذاران آلمانی به بازار، نهاد ناظر، بورس‌ها و کلیه فعالان بازار سرمایه داخلی کردند را حفظ کنیم. بیژنی در بخش دیگری از ارائه گزارش فعالیت‌های سازمان بورس در زمینه بین‌المللی شدن به IFRS اشاره کرد و گفت: یکی از بحث‌های مهم ما طی مدت اخیر IFRS بوده است که الزاماتی در این حوزه وجود دارد.
یکی از اهداف مهم اجرایی کردن IFRS ایجاد زبان مشترکی بین ما و فعالان خارجی بازار سرمایه است. در این زمینه یکی از پروژه‌هایی که سپرده‌گذاری به صورت جدی پیگیری می‌کند، پروژه XNET است که اگر این پروژه اجرایی شود ما به بیش از 20 بازار دنیا متصل می‌شویم و می‌تواند تاثیر بسیار زیادی را در بین‌المللی شدن بازار سرمایه داشته باشد.
مدل قابل اجرا
وی در ادامه به همکاری‌های مشترک بورس تهران و استانبول اشاره کرد و گفت: بورس تهران با بورس استانبول جلسات و مکاتبات زیادی داشته است. یکی از اختلافات بین این دو بورس در زمینه بحث گزارشگیری و ساعات معاملاتی بود که در نهایت به یک مدل قابل اجرا رسیدند. از سوی دیگر فرابورس فعالیت‌های بین‌المللی خود را به‌صورت جدی در حوزه‌های مختلف ادامه می‌دهد و شاهد تحولاتی در فعالیت‌های بین‌المللی آن هستیم. در آخرین اقدام همکاری با بازار سرمایه عراق را آغاز کردند و اخیرا جلسه‌یی با رییس بورس بغداد داشتند. در نهایت آخرین تحولی که در حوزه فعالیت‌های بین‌المللی انجام شد، تعامل بورس کالا و بحث سکوی مشترک معاملاتی بین این بازار و بورس ملی کالای هند است. در این زمینه پلتفرم و مسائل اجرایی آن آماده شده و در آینده نزدیک امیدواریم که اجرایی شود.
چالش‌ها خارج از اختیارات نهادها
در ادامه این میزگرد و بعد از تشریح فعالیت‌های سازمان بورس درخصوص بین‌المللی شدن و جذب سرمایه‌گذار خارجی، رامین ربیعی مدیرعامل گروه مالی فیروزه به چالش‌های جذب سرمایه‌گذار خارجی در چند سال اخیر اشاره کرد. وی در ابتدا با اشاره به اثر کمرنگ این فعالیت‌ها در زمینه جذب سرمایه‌گذار خارجی گفت: این مساله مهم است که رابطه بین نهادهای ناظر و بورس‌های بین‌المللی مستحکم باشد، اما نیاز به دیده شدن اثر مطلوب آن در بحث جذب سرمایه‌گذار خارجی وجود دارد. وی در ادامه بیان کرد: طبیعتا باید عضو آیسکو شویم و همه شرکت‌ها مانند سپرده‌گذاری، شرکت بورس و فرابورس با همتایان خارجی‌شان رابطه خوبی داشته باشند، اما در بحث عملیاتی که شرکت ما خیلی با آن درگیر بوده، مشکلات متعددی وجود دارد. در این خصوص چالش‌ها را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد؛ بخش اول این چالش‌ها به نحوی است که از حیطه اختیارات همه نهادها خارج است.
بحث کلیدی Custodian
ربیعی در این زمینه توضیح داد: مشکل کاستودین (Custodian) بانک‌های بزرگ بین‌المللی یک بحث کلیدی است. پول با حجم زیاد وارد ایران نخواهد شد، مگر اینکه یکی از بانک‌های بزرگ بین‌المللی قرارداد بلندمدتی با سپرده‌گذاری مرکزی ایران و بانک‌های ایرانی ببندد. در دو یا سه سال آخر فعالیت دولت هشتم که همه بانک‌های بین‌المللی در ایران دفتر داشتند، موضوع کاستودین بسیار جدی بود. شاید بتوان گفت تنها 10 بانک بزرگ در دنیا کاستودین‌های معتبر هستند که از این تعداد 7 الی 8 بانک متعلق به کشور امریکاست که آنها به ایران ورود نمی‌کنند. به همین دلیل تنها از تعداد باقی مانده می‌توان انتظار داشت که به ایران آمده، شعبه بزنند و با بانک‌های ایرانی قرارداد ببندند.
عدم همکاری بانک مرکزی
ربیعی در ادامه با توضیح این موضوع که مسیر طولانی بروکراتیک در بسیاری از موارد جذب سرمایه‌گذار را با مشکل همراه می‌کند، گفت: ما در این مسیر به اجبار باید تیمی را تشکیل دهیم که به‌دنبال سرمایه‌گذار خارجی باشد و با تمام مشکلات بروکراتیکی که دارد، از او وکالت بگیرد تا سود سهام آنها را دریافت کند. در این بخش مشکل اعظم در بانک‌ها و در زمینه قبول این وکالتنامه‌هاست که فرآیند دریافت سود سهامدار خارجی را بسیار به تعویق می‌اندازد. وی ادامه داد: نمونه دیگر این چالش‌ها درخصوص حساب بانکی افراد خارجی در ایران است؛ اگر سرمایه‌گذار خارجی اقدام به خرید اوراق مشارکت کند، به دلیل اینکه نمی‌تواند حساب بانکی ایرانی داشته باشد در زمینه دریافت سود خود با مشکل رو به رو است. این موارد از جمله مشکلات عملیاتی است که سازمان بورس بدون نیاز به بانک مرکزی نمی‌تواند حل کند. مدیرعامل گروه مالی فیروزه همچنین بیان کرد: متاسفانه در بسیاری از موارد بانک مرکزی همکاری‌های لازم را نداشته است. در زمان ورود پول به ایران بانک مرکزی حمایت پررنگی دارد، اما زمان خروج حمایت چندانی نمی‌کند، به‌همین دلیل سازمان بورس باید این راه‌حل‌ها را پیدا کند.
ضرورت به‌روز رسانی قوانین
در سویی دیگر، شهریار شهمیری مدیرعامل کارگزاری سهم آشنا، با تایید اظهارات ربیعی گفت: فعالیتی که سازمان بورس در حوزه بین‌الملل انجام می‌دهد واقعا قابل ستایش است و همان‌طور که اشاره شد تیم قوی در سازمان این کار را جلو می‌برد. با وجود این برای ورود سرمایه‌گذار خارجی به ساده‌ترین موارد عملیاتی در بازار سرمایه، توجهی نمی‌شود. وی در ادامه بیان کرد: قوانین سرمایه‌گذاری خارجی برای چند دهه پیش است و نیاز به به‌روز رسانی دارد. بحث تعاملات با بانک مرکزی مطرح شد. ساده‌ترین اتفاقی که در حوزه سرمایه‌گذار خارجی باید بیفتد، ایجاد فرم‌های واحد است. این موضوع ناراحت‌کننده است که هنوز یک فرم فارسی تایید شده برای سرمایه‌گذار خارجی نداریم. شهمیری در توضیح این چالش بیان کرد: تصور کنید پس از پشت‌سر گذاشتن یک‌سری مراحل بسیار دشوار، یک قرارداد با سرمایه‌گذار خارجی امضا شود، در این مقطع، موضوع فرم مطرح می‌شود. برای حل این مشکل بهترین راه‌حل تاسیس موسسه‌یی با کارایی مترجم معتمد است. وی پیشنهاد داد: همان‌طور که حسابرس و افراد معتمد در سازمان بورس حضور دارد، موسسه‌یی به‌عنوان مترجم معتمد انتخاب کنیم. در این صورت اگر کشورهای خارجی بخواهند از یک ایرانی مدرک بگیرند، چند دارالترجمه مورد وثوق دارند. وی درخصوص مسائل بانکی در زمینه سرمایه‌گذاری خارجی بیان کرد: بسیاری از چالش‌ها در زمینه سرمایه‌گذاری خارجی با همان تعداد بانکی که ذکر شد، حل شده است و بحث سود سهام شرکت‌ها جدا از بحث مشکلاتی که دارد یکی از موانع جدی پیش رو است. وی همچنین ادامه داد: عرضه‌های سازمان خصوصی‌سازی شرایط مناسبی برای سرمایه‌گذاران خارجی ایجاد کرده است، اما شرایط برای آنها فراهم نیست و باید با سازمان خصوصی‌سازی نقد معامله کند. البته خرید نقدی بهتر از قسط است اما همین شرایط نیز برای آنها فراهم نمی‌شود. ما فرصت بزرگی در بحث سرمایه‌گذاری در کشور داریم که خیلی راحت از دست می‌دهیم و شاید عدم تعامل بانک مرکزی در آن بسیار مشخص است.
شهمیری در ادامه با اشاره به جذابیت بازار بدهی ایران بیان کرد: ما برای معرفی بازار سرمایه به سرمایه‌گذار خارجی وقت زیادی صرف می‌کنیم، اما زمانی که اسناد خزانه یا اوراق مشارکت دولتی معرفی می‌شود، این زمان به حداقل می‌رسد. باتوجه به نرخ جذاب اوراق در ایران و نقدشوندگی مناسب آن تقاضا برای خرید زیاد است، اما روند نقد کردن آن تقریبا میسر است. وی در ادامه بیان کرد: مسیر پول سرمایه‌گذار خارجی در هاله‌یی از ابهام قرار دارد. در ابتدا باید پول از طریق صرافی یک بانک وارد حساب یک کارگزار شود و اسناد خزانه اسلامی خریداری شود. باتوجه به اینکه زمان سررسید این اوراق کاملا مشخص است، این نقدینگی می‌تواند برگردد یا مجددا سرمایه‌گذاری شود.
