واکنش مثبت بازار پلیمرها به ارز تک‌نرخی
گروه انرژی نادی صبوری
عباس شعری‌مقدم مدیرعامل اسبق شرکت ملی صنایع پتروشیمی طبق گفته خود، زمانی که سکان این شرکت را در دست گرفت، یکی از مهم‌ترین اهداف خود را بررسی وضعیت پایین‌دستی‌های پتروشیمی تعیین کرد. او اردیبهشت ماه امسال در میزگردی مطرح کرد که فعالان صنایع تکمیلی پتروشیمی « دوگانه بودن نرخ ارز و احتساب واردات با نرخ ارز مبادله‌یی» را یکی از 24 مانع توسعه این صنعت در ایران عنوان کرده‌اند. اکنون و با صحبت از «تک‌نرخی شدن ارز» وضع این صنایع چه تغییری خواهد کرد؟ واکنش اولیه مواد پلیمری به تک‌نرخی شدن ارز کاهش قیمت‌ها بود که در بعضی گرید‌ها تا 14درصد نیز مشاهده شد. در روز دوم بعد از اعلام شدن ارز تک‌نرخی یعنی دیروز چهارشنبه نیز قیمت مواد اولیه با کاهش روبه‌رو شد که واکنش مثبت فعالان این حوزه را به‌دنبال داشت. آیا می‌توان گفت که ارز تک‌نرخی نخستین اثر کوتاه‌مدت مثبت خود را بر «صنایع تکمیلی و پایین‌دستی پتروشیمی» گذاشته است؟ این پرسشی است که در این گزارش و با گفت‌وگو با سعید ترکمان رییس کمیسیون صادرات انجمن ملی پلاستیک مطرح کرده‌ایم.
« تنها حدود 20درصد از ظرفیت مجموع صنایع پلاستیک و پلیمر کشور فعال است و بسیاری از فعالان این حوزه هم به‌دنبال آن هستند تا سرمایه‌های خود را از کشور خارج کرده و در کشورهایی مانند ترکیه، کارخانه‌های خود را راه‌اندازی کنند.» این بخشی از اظهارات اعضای هیات‌مدیره انجمن ملی پلاستیک ایران در بهمن ماه سال گذشته است. اظهاراتی که در واقع در اعتراض به سیاست‌های دولت در قبال صنایع تکمیلی و پایین‌دستی پتروشیمی بیان شده و لب کلام آن یک جمله بود: «چرا امتیازهای در اختیار بالادست پتروشیمی‌ها به پایین‌دست منتقل نمی‌شود؟»
بالادستی‌های پتروشیمی به ویژه در نرخ خوراک امتیاز ویژه‌یی را از دولت دریافت کردند که به خصوص در تولیدکنندگان اتیلن سود هنگفتی را ایجاد کرد، در عوض اما پایین‌دستی‌ها مواد اولیه را از تولیدکنندگان بالادست بدون تخفیف دریافت می‌کنند.
دوگانه بودن نرخ ارز وضعیت این تولیدکنندگان را تشدید کرده و باعث شده بود در التهابات چند روزه دلار عملا بسیاری موتور کار خود را خاموش کنند. اما شاید نخستین گروه از فعالان اقتصادی که واکنش‌های مثبتی را به اعلام شبانه خبر تک‌نرخی شدن ارز توسط اسحاق جهانگیری معاون اول رییس‌جمهور نشان دادند، همین گروه بودند.
روز سه‌شنبه و با نخستین کشف قیمت مواد اولیه پلیمری مشخص شد که این واکنش‌های مثبت و امیدواری بیهوده نبوده است. تقریبا تمام گریدهای مواد پلیمری با درصدهای متفاوت با کاهش قیمت روبه‌رو شدند. روندی که در روز چهارشنبه 22 فروردین نیز ادامه پیدا کرده و موجب شد که نخستین آثار دلار تک‌نرخی در بازار مواد اولیه محصولات پلیمری تاحدودی تثبیت شود.
اما تا چه اندازه باید به عمق این تاثیر روی بهبود وضعیت کسب و کار بنگاه‌هایی که طبق مدعای فعالانش در آستانه تعطیلی قرار داشتند، امیدوار بود؟ سعید ترکمان یکی از همین فعالان و رییس کمیسیون صادرات انجمن ملی پلاستیک به «تعادل» می‌گوید: «هنوز زود است که بتوانیم به‌طور قطعی درباره تاثیر ارز تک‌نرخی روی فعالیت این حوزه اظهارنظر کنیم. باید گفت که با تک‌نرخی شدن ارز انتظار کاهش 14 تا 15درصدی قیمت مواد اولیه که با افزایش قیمت کاذبی همراه بودند، وجود دارد که تا آنجا کاهش بیش از 7 درصد دیده نمی‌شود.»
او که خطر افزایش صادرات محصولات پلاستیکی ترکیه به ایران را بسیار جدی می‌داند، «تک‌نرخی شدن ارز» را برای کسب و کار این حوزه و اساسا بخش خصوصی گامی رو به جلو می‌داند که باید دید در مسیر اجرا چه روندی را طی خواهد کرد.
رییس کمیسیون صادرات انجمن ملی پلاستیک همچنین درباره میزان اطمینانی که فعالان این حوزه به تصمیم تک‌نرخی شدن ارز و جدیت دولت در آن دارند، عنوان می‌کند: «باید گفت توضیحاتی که در اتاق بازرگانی و دیگر جلسات در خصوص توان و اراده دولت برای این اقدام به بخش خصوصی ارائه شده توضیحاتی حدودا قانع‌کننده است.» او اعتقاد دارد با توجه به حجمی از دلار مبادله‌یی که در سال 96 برای واردات توزیع شده است، اکنون امکان مدیریت تقاضا و تزریق ارز به بازار وجود دارد.
البته برخی بر این باور هستند که مشکل اساسی صنایع تکمیلی پتروشیمی در ایران، دور بودن این صنایع از تکنولوژی روز برای حدود 4دهه است. غلامحسین نجابت مدیرعامل اسبق شرکت ملی صنایع پتروشیمی پیش از این در این باره عنوان کرده بود: «در واحدهای پایین‌دستی محصولات مصرفی است، بنابراین بیشتر دارندگان تکنولوژی این تولیدات خودشان تولید‌کننده هستند. از طرف دیگر به دلیل محدودیت‌های بعد از پیروزی انقلاب بسیاری از تکنولوژی‌ها وارد ایران نشد و در نتیجه می‌توان عدم دسترسی به تکنولوژی‌های پیشرفته را مهم‌ترین عامل در عدم توفیق زیاد در پایین‌دستی پتروشیمی و در نتیجه اشتغال‌زایی آن دانست.»
طبق اظهاراتی که بیوک آقا صحافامین رییس هیات‌مدیره انجمن ملی پلاستیک بهمن‌ماه سال گذشته مطرح کرد، حجم صادرات این بخش در سال 1395 معادل یک‌میلیارد و 50میلیون دلار بوده است، این در حالی است که صنعت پتروشیمی در این سال 14.3میلیارد دلار صادرات داشت. نبود تناسب میان صادرات صنعت پتروشیمی و صادرات صنایع مشتق و پایین‌دست و تکمیلی آن به وضوح در این آمار قابل مشاهده است.
رییس هیات‌مدیره انجمن ملی پلاستیک ایران پیش از این گفته بود: « مشکلاتی که ما داریم به سال 1393 برمی‌گردد؛ در آن زمان قرار بر این شد که تولیدکنندگان داخلی مواد اولیه خود را با ارز آزاد دریافت کنند در صورتی که شرکت‌هایی که در کشورهای همجوار ما قرار دارند و از مواد پتروشیمی ایرانی استفاده می‌کنند، مواد اولیه خود را خیلی ارزان‌تر از ما به دست می‌آورند، چون شرکت‌های پتروشیمی ایران هنگام فروش به خارجی‌ها که رقبای ما هستند، تخفیف‌های ویژه‌یی می‌دهند. این موضوع باعث شده تا بازارهای صادراتی ما از بین رفته و مزیت نسبی ایران در داشتن نفت و گاز کاملا نصیب شرکت‌های خارجی شود. »
همان‌طور که صحافامین عنوان کرده است، تولیدکنندگان پلیمری مواد اولیه خود را با ارزی موسوم به سنا تهیه می‌کردند که با اعلام «تک‌نرخی» شدن ارز، این نرخ که در روز دوشنبه 20 فروردین در حدود 5هزار و 200تومان بود، شکست. هر چند کاهش قیمت مواد اولیه در ابتدا متناسب با افت قیمت از 5 هزار و 200 به 4 هزار و 200 تومان نبوده است اما باز هم نکته‌یی مثبت و امیدوار‌کننده در خصوص تک‌نرخی شدن ارز به نظر می‌رسد.
افت قیمت مواد پلیمری در 2روز اخیر را باید پاسخی به این ذهنیت دانست که بسیاری عدم عرضه دلار 4200 تومانی از سوی صرافی‌ها را نشان از پوشالی بودن تصمیم دولت و واقعی نبودن این قیمت دانستند. تصمیم دولت برای تک‌نرخی شدن ارز شاید در وهله اول بیشترین تاثیر را نه برای مردم در صف بلکه برای تولیدکنندگان به ویژه در حوزه‌هایی مانند حوزه‌های تکمیلی پتروشیمی داشت که برای مدت‌ها معترض سیاست‌هایی بودند که بیش از هر گروهی به نفع صرف صنایع مادر بود.
