راهکارهای اروپایی برای حفظ برجام

تحریم ایران به بهانه مسائل موشکی و منطقه‌ای نقض توافق هسته‌ای است؟

«تحریم جدید علیه ایران به بهای ادامه حیات برجام» تصمیمی است که سه کشور اروپایی گرفته‌اند تا توافق هسته‌یی را نجات دهند. این خبر را یک روزنامه آلمانی منتشر کرده و نوشته که طبق این توافق جدید اروپا و امریکا تصمیم گرفتند که به جای تغییر برجام، ایران را به خاطر آزمایش‌های موشکی و سیاست منطقه‌یی‌اش هدف تحریم‌های جدید قرار دهند. هرچند روزنامه «وددویچه سایتونگ» به نقل از دیپلمات‌ها تاکید کرده که «مذاکرات هنوز تمام نشده است». اما پیش از این‌ بارها از این سیاست اروپا در قبال حفظ برجام سخن به میان آمده بود. حتی اروپایی‌ها چندی پیش در پی فراهم کردن مقدمات اجرای این تصمیم بودند. آنجا که بر اساس گزارش رسانه‌های غربی، نمایندگان کشورهای بریتانیا، فرانسه و آلمان در نشست نمایندگان کشورهای عضو اتحادیه اروپا کوشیدند، دیگر اعضای اتحادیه اروپا را متقاعد کنند که تحریم‌هایی در ماه آوریل سال جاری علیه ایران برقرار شود. تلاشی که با مقاومت تعدادی از کشورهای اروپایی مواجه شد. بر اساس گزارش‌ها ایتالیا، اسپانیا و اتریش در مقابل این تحریم‌ها ایستادگی کردند. تحریم‌هایی که شامل ممنوعیت سفر چند شهروند ایرانی به اتحادیه اروپا و مسدود شدن حساب‌های مالی ۱۵فرد حقیقی و حقوقی، شرکت و گروه می‌شود که در برنامه‌های هسته‌یی ایران و همچنین نقش جمهوری اسلامی در سوریه سهیم هستند. مخالفت این کشورها با این استدلال بوده که اعمال تحریم‌های جدید می‌تواند روابط اقتصادی با ایران را که به تازگی آغاز شده به خطر ‌اندازد و برقراری چنین تحریم‌هایی تضمینی برای خارج نشدن دونالد ترامپ رییس‌جمهوری امریکا از برجام در ماه مه ۲۰۱۸ نخواهد بود. از سوی دیگر اسپانیا در موضعی جداگانه خطاب به سه کشور مطرح‌کننده پیشنهاد تحریم ایران، پیامدهای احتمالی این تحریم‌ها را گوشزد کرده بود. پیامدی که می‌تواند خروج ایران از برجام باشد؛ اگر تحریم‌های جدید نقض توافق هسته‌یی به شمار‌ آید.

 نقض‌کننده‌های برجام

بر اساس توافق برجام همه تحریم‌هایی که به بهانه فعالیت هسته‌یی علیه ایران اعمال شده بود، باید برداشته شود. تحریم‌هایی که به پشتوانه 6 قطعنامه سازمان ملل بود و محدودیت‌های شدیدی را علیه ایران اعمال می‌کرد. به گونه‌یی که اروپا «نقل و انتقالات مالی از مبدا ایران یا به مقصد ایران»، «ارتباطات بانکی»، «سوییفت»، «بیمه»، «واردات نفت و گاز»، «واردات محصولات پتروشیمی»، «سرمایه‌گذاری در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی» و بسیاری دیگر از مراودات تجاری با ایران را تحریم کرده بود. از سوی دیگر تحریم‌های امریکا منجر به ممنوعیت فروش نفت، محدودیت علیه درآمدهای ایران در خارج از کشور از جمله نقل و انتقال این منابع و درآمدها از سیستم‌های مالی و بانکی، ممنوعیت خرید و فروش اوراق بانکی و اوراق دولتی ایران، سوییفت، محدودیت در ارائه خدمات درخصوص نقل و انتقال ریال، خرید و فروش و چاپ اسکناس، نقل و انتقال دارایی‌های ایران در خارج از کشور و... شده بود. اما این تحریم‌ها همگی بر اساس توافق هسته‌یی لغو یا متوقف شدند و به اعتقاد مقامات ایرانی به هیچ ‌وجه امکان بازگشت‌شان به بهانه‌های دیگر وجود ندارد. این را ایران در همان ابتدای تصویب برجام در بیانیه‌یی اعلام کرد. در این بیانیه که وزارت خارجه آن را منتشر کرد، به صراحت تاکید شد که «در برجام به وضوح تصریح شده است، اتحادیه اروپا و امریکا هر دو از بازگرداندن یا تحمیل مجدد تحریم‌ها و اقدامات محدودیت‌ساز که منطبق با برجام رفع شده‌اند، خودداری خواهند ورزید.» به اعتقاد دستگاه دیپلماسی ایران، تفاهم بر آن است که بازگرداندن یا تحمیل مجدد تحریم‌ها و اقدامات محدودیت‌ساز از جمله از طریق تمدید به مثابه عدم پایبندی اساسی خواهند بود که ایران را از تعهداتش به‌طور جزئی یا کلی معاف خواهد کرد. به اعتقاد ایران در صورتی که آثار لغو تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد یا تحریم‌ها یا اقدامات محدودیت‌ساز مرتبط با هسته‌یی اتحادیه اروپایی و ایالات متحده به وسیله تداوم اعمال یا تحمیل تحریم‌های جدید با ماهیت و گستره همسان یا مشابه تحریم‌هایی که قبل از روز اجرا برقرار بودند، مخدوش شود، جمهوری اسلامی ایران اختیار خواهد داشت تعهدات خود وفق برجام را مورد تجدیدنظر قرار دهد؛ فارغ از اینکه چنین تحریم‌های جدیدی بنا به دلایل مرتبط هسته‌یی یا دیگر دلایل وضع شوند.

هرچند یک جمله شرطی در انتهای این هشدار ایران موضع جمهوری اسلامی را در این باره روشن‌تر می‌کند؛ آنجا که خودداری از اقدام متقابل از سوی ایران مشروط به حل مسائل و اصلاح طی یک دوره زمانی کوتاه و معقول شده است.

از سوی دیگر مقامات ارشد ایران طی ماه‌های اخیر درباره احتمال اعمال تحریم‌های جدید از سوی اروپا به بهانه حفظ امریکا در برجام هشدار داده و آن را به باج دادن به ایالات متحده تعبیر کرده بودند. در همین ارتباط علی شمخانی دبیر شورای امنیت ملی از تلاش اتحادیه اروپا به عنوان یکی از طرف‌های مذاکره‌کننده در برجام، حفظ این قرارداد بین‌المللی را اقدام حرفه‌یی در دفاع از مسیر دیپلماسی و منطق گفت‌وگو دانسته اما متذکر شده، «اگر اروپا با اشتباه راهبردی، تسلیم باج‌خواهی امریکا شده و برای جلب نظر ترامپ وارد حوزه‌های خطوط قرمز ایران شود به‌طور قطع بازنده اصلی این روند خواهد بود.» به اعتقاد شمخانی برجام یک قرارداد یکپارچه است و هر گونه تغییر و اصلاح آن یا عدم اجرای کامل تعهدات به معنی فروپاشی ارکان آن بوده و با نابودی برجام تفاوتی ندارد.

با این حال به نظر می‌رسد، تصمیم ایران در صورت اعمال تحریم‌هایی از سوی اتحادیه اروپا به دلیل فعالیت‌های موشکی و مسائل منطقه‌یی با تامل همراه باشد؛ همان‌طور که وزارت خارجه در روزهای آغازین پس از امضای برجام در بیانیه خود بر آن تاکید کرد و واکنش متقابل ایران به تصمیم‌های احتمالی غرب در تحریم جمهوری اسلامی را مشروط به عدم حل مساله در زمانی کوتاه عنوان کرد.