اندر مصایب تلگرام

گروه دانش و فن| مرجان محمدی|

چند صباحی است که تلگرام برای کاربران و مسوولان مشکل‌ساز شده است، کاربرانی که یا با این پیام‌رسان امرار معاش می‌کنند یا برخی از مهم‌ترین کارهای روزانه خود را با این پیام‌رسان خارجی انجام می‌دهند، پیام‌رسانی که بیشترین کاربرانش ایرانی هستند و طبق آخرین آمارهای ارائه شده بالغ بر 50 میلیون کاربر در ایران دارد. حال با وجود این تعداد از کاربر، تلگرام در ایران فیلتر شده است و همین فیلتر شدن اختلاف نظر‌هایی را نیز بین مسوولان و دست‌اندرکاران ایجاد کرده است به‌ طوری که شایعاتی مبنی بر استعفای وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات پس از فیلتر شدن تلگرام هم به گوش رسید اما تکذیب شد. در این رابطه وزیر ارتباطات در گفت‌وگو با یک خبرگزاری اعلام کرد، دادن نظر کارشناسانه صرفا به منزله استعفا نیست و بدین‌گونه خبر استعفای خود را تکذیب کرد.

وی گفت: در مورد فیلترینگ ما بارها اعلام کرده‌ایم که فیلترینگ تنها راه‌حل نیست و در مورد چالش‌های آن نیز نظرات را مستدل و مستند به مراجع مربوطه اعلام کرده‌ایم. شواهد حاکی از بروز مشکلاتی در فیلتر تلگرام در روسیه نیز هست و ممکن است اینگونه مشکلات در ایران هم رخ دهد در هر حال به نظر می‌رسد، فراتر از بحث امروز باید سیاست‌گذاری و قانون‌گذاری کشور در مورد رسانه‌های نوین را سریع‌تر به نتیجه رساند تا دیگر شاهد اینگونه چالش‌ها نباشیم درحال حاضر تلگرام در ایران فیلتر است و کاربران می‌توانند با فیلترشکن از این پیام‌رسان استفاده کنند.

 اظهار نظر برخی مسوولان در مورد فیلتر

این درحالی است که هنوز مسوولان درخصوص تلگرام اظهارنظر می‌کنند به گونه‌یی که در آخرین اظهارنظرها حسام‌الدین آشنا، مشاور رییس‌جمهوری و رییس مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست‌جمهوری در مطلبی با عنوان «ملاحظاتی در مورد فیلترینگ بدون لحاظ ابعاد اجتماعی» در کانال تلگرامی خود نوشت: موفقیت فیلترینگ از لحاظ فنی قطعی و دایمی نیست. بار اجتماعی و عکس‌العمل کوتاه‌مدت و میان مدت کاربران فعلی ارزیابی نشده است ولی فیلترینگ از نظر ابعاد سیاسی داخلی و حقوق بشری بین‌المللی تبعات قابل پیش بینی جدی دارد.

فیلترینگ به تنهایی منجر به حذف تلگرام، رشد پیام‌رسان‌های داخلی یا صیانت از داده‌های بزرگ ملی نمی‌شود. احتمال فراگیری بدافزارها یا جاسوس افزارها برای مقابله با فیلترینگ وجود دارد. فیلترینگ در مواجهه با فناوری بلاک چین و اینترنت آزاد کاربرد ندارد.

فیلترینگ تلگرام بدون آماده شدن زمینه اجتماعی و توانمند‌سازی دولت و شرکت‌ها به احتمال زیاد منجر به آماده شدن بازار برای ظهور پیام‌رسان‌های انحصارگر خارجی دیگر و فراگیری فیلترشکن‌ها، بدافزارها و تبعات اجتماعی، سیاسی و ببن‌المللی خواهد شد.

همچنین رییس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس در نامه‌یی به نمایندگان مجلس خواستار دعوت از رییس‌جمهور در یک جلسه غیرعلنی برای توضیح درباره فیلترینگ تلگرام شد و گفت که اگر مجلس از توضیحات قانع نشود، باید به وظیفه قانونی خود عمل کند.

علی نوبخت در این نامه خطاب به نمایندگان آورده است: آیا در این کشور، مجلس شورای اسلامی منبعث از آرای میلیون‌ها ایرانی با آن همه اختیارات ملهم از قانون اساسی(خون‌بهای هزاران شهید و تلاش همه گروه‌ها) وجود دارد یا خیر؟

وی در ادامه خطاب به نمایندگان آورده است: با توجه به اینکه شما بزرگواران و حقیر در شروع کار نمایندگی برای حفظ منافع ملی سوگند یاد کرده‌ایم پیشنهاد می‌نماید در مورد فیلترینگ تلگرام از جناب رییس‌جمهور به عنوان رییس شورای عالی امنیت ملی در یک جلسه غیرعلنی مجلس دعوت به عمل آید تا توضیحات لازم را بدهند. چنانچه قانع شدیم که برای حفظ منافع ملی ‌باید این حرکت را تایید کنیم که تکلیف روشن است.

نماینده تهران در پایان این نامه آورده است که در غیر این صورت نمایندگان برای حفظ اقتدار قانونی مجلس با رایزنی‌های فشرده به وظیفه قانونی و ملی و عقلی و منطقی خود عمل کنند.

از سوی دیگر معاون قضایی دادستان کل کشور در امور فضای مجازی مطلبی را درخصوص میزان موفقیت فیلتر تلگرام در روسیه به رشته تحریر در آورده است. عبدالصمد خرم آبادی در کانال شخصیش در سروش نوشت: با وجود تبلیغات وسیع رسانه‌های امریکایی و غربی و طرفداران آنها دائر بر ناموفق بودن فیلتر تلگرام در روسیه، فیلتر تلگرام در این کشور موفق بوده و بعد از فیلتر رتبه بازدید تلگرام در این کشور سقوط فاحشی داشته است. بررسی‌های به عمل آمده حاکی از آن است که رتبه بازدید تلگرام قبل از فیلتر شدن در روسیه 105 بوده و ظرف 10روز گذشته از رتبه یکصد وپنجمین پایگاه پر بازدید به رتبه 209 سقوط کرده است. یعنی هر روز بیش از 10پله سقوط داشته است. با توجه به روند پر شتاب مهاجرت مردم با بصیرت ایران اسلامی به پیام‌رسان‌های داخلی و دانش و تجربه جوانان و مهندسان نخبه ایرانی و عزم جزم و هماهنگی بی‌نظیر اکثریت قریب به اتفاق مسوولان در رفع سلطه بیگانگان بر فضای مجازی کشور، ان‌شاءالله جمهوری اسلامی ایران در این موفق‌تر عمل خواهد کرد.

 تاریخچه تلگرام

اما تلگرام چگونه شکل گرفت ؟ این اپلیکیشن توسط دو برادر برنامه‌نویس روس طراحی شد و در سال 2013 به صورت کراس پلتفرم در اختیار کاربران موبایل قرار گرفت و به خاطر امکاناتی منحصر به فرد در مدت زمانی کوتاه توانست به یکی از محبوب‌ترین اپلیکیشن‌های پیام‌رسان در دنیا تبدیل شود. موسس تلگرام در سال 2006 پیش از آنکه تلگرام را بسازد یک شبکه محبوب روسی به نام فونتاکت را راه‌اندازی کرد که به عنوان جایگزینی برای فیسبوک به شمار می‌رفت. دوروف در سال 2014 از کشور خود فرار کرد چراکه دولت روسیه از او درخواست کرده ‌بود داده‌های کاربران اوکراینی فونتاکت را به آنها بدهد؛ او نیز با این کار مخالفت کرده بود.

پاول دوروف معتقد بود دیگر سرویس‌های پیام‌رسانی کارایی ندارند به همین خاطر او و برادرش نیکولای در سال 2013 ساخت تلگرام را آغاز کردند. او در ماه سپتامبر طی مصاحبه‌یی که با تک‌کرانچ داشت، اظهار کرده بود:«مهم نیست چه تعداد سرویس پیام‌رسانی وجود دارد، مهم این است که همه آنها کارایی ندارند.

دوروف در مصاحبه‌یی با سی‌ان‌ان گفته بود:«اگر یک لحظه به دور از احساسات و با منطق به قضیه نگاه کنید، می‌بینید که احتمال اینکه شما یا من در حمله‌یی تروریستی کشته شویم تقریبا صفر است. این درحالی ‌است که احتمال مرگ با تصادف با یک خودرو میلیون‌ها برابر بیشتر است. وی معتقد است فراهم کردن شبکه ارتباطی خصوصی به این هزینه می‌ارزد. درحالی که برخی کشورها تلگرام را عامل اغتشاش اعلام کردند و این پیام رسان خارجی را در راستای ترویج خشونت داعش دخیل دانستند بلافاصله پس از انتشار خبر استفاده داعش از این برنامه، 78کانال مرتبط با داعش که به 12زبان مختلف بوده است، بلاک شد. دوروف اظهار کرده است که برقراری ارتباط شخصی با امنیت بالا از هر چیزی مهم‌تر است. آنها به هیچ‌وجه رمزگذاری را محدود نخواهند کرد. دوروف تلگرام را با هزینه شخصی خودش راه‌اندازی کرده است. تلگرام با سیستم اهدای پول پیش می‌رود.

 بزرگ‌ترین مهاجرت ایرانیان

در سال 94 استفاده از شبکه‌های پیام‌رسان موبایلی در میان کاربران ایرانی بسیار جدی‌تر پیگیری شد. کاربران ایرانی که زمانی عنوان بزرگ‌ترین گروه مخاطبان وایبر در دنیا را به خود اختصاص داده بود به اپلیکیشن تلگرام

مهاجرت کردند.

 تا قبل از آن وایبر با ۲۸۰میلیون مشترک در سراسر جهان در میان ۵۰۰ سایت محبوب ایرانی‌ها جای داشت اما با کاهش استفاده از این پیام‌رسان روسی، الکسا به عنوان یکی از معتبرترین مراکز امتیاز دهی به سایت‌های اینترنتی جهان، رتبه وایبر را در میان سایت‌های محبوب ایرانی ۷۶۴ اعلام کرد. چراکه به دلیل اختلالات فنی، وایبر جای خود را به تلگرام داد و محمود واعظی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، در اظهاراتی با اشاره به این موضوع گفت: بزرگ‌ترین مهاجرت تاریخ را ایرانیان رقم زدند که در عرض ۲۴ساعت، چندین میلیون ایرانی از شبکه وایبر به شبکه تلگرام مهاجرت کردند.

اما در واکنش به موضوع کندی وایبر وزارت ارتباطات که متولی اصلی است، گفت: این اپلیکیشن نه فیلتر شده و نه تغییری در سرعت و کیفیت آن رخ داده است.

وزیر ارتباطات وقت نیز تاکید کرد: که مشکل موجود مربوط به خود اپلیکیشن و سرورهای آن است و اختلال احتمالی وایبر از سمت ما نیست. اما تغییرات یک‌باره و سراسری در عملکرد وایبر از آغاز سال 94 این اظهارنظر را با تردید مواجه کرد. وایبر پس از مسدود شدن وی چت پرطرفدارترین نرم‌افزار پیام‌رسان رایگان موبایلی در ایران بود. اما تلگرام توانست با فاصله چشمگیری این آمار را به خود اختصاص دهد.

 سرگذشت فیلترینگ تلگرام

در تاریخ ۱۰دی ماه ۱۳۹۶ به یک‌باره تلگرام در ایران فیلتر شد. علت این فیلتر آموزش برخی کانال‌های تلگرامی به آموزش بمب دست‌ساز اعلام شد. آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات در توییتی از پاول دوروف خواست که این کانال‌ها را مسدود کند. دوروف در پاسخ گفت که در صورتی که این کانال‌ها قوانین تلگرام را نقض کرده باشد، آن را مسدود خواهند کرد و در نهایت کانال مذکور مسدود شد.

در ۳۱دسامبر پس از اینکه این شرکت از بستن برخی کانال‌ها خودداری کرد، دولت ایران اعلام کرد که تلگرام برای «اطمینان از آرامش و امنیت» به ‌طور موقت مسدود شده است.

در پی مسدود شدن تلگرام، کاربران به دنبال استفاده از نرم‌افزارهای فیلترشکن یا استفاده از پیام‌رسان‌های جایگزین رفتند.

با توجه به محدودیت‌هایی که برای تلگرام به وجود آمد، پس از مسدود شدن این پیام‌رسان مدیر تلگرام توئیت کرد که نسخه بعدی تلگرام مجهز به یک فیلترشکن قوی درون برنامه‌یی خواهد بود که در این صورت فیلتر کردن و حتی محدودسازی تلگرام برای مدت کم دیگر امکان‌پذیر نخواهد بود.

پس از رفع فیلتر تلگرام در ۲۳دی ماه سال ۱۳۹۶ سرعت انتقال داده در این پیام‌رسان در ایران به ‌شدت افت کرد.

پاول دوروف اعلام کرد که سرعت دسترسی از ایران به تلگرام پس از رفع فیلتر به سرعت آن قبل از فیلتر شدن بازنگشته است و درحال تحلیل ترافیک برای یافتن دلیل آن است. تلگرام تا اسفند 96 همچنان به کار خود ادامه می‌داد که زمزمه‌های فیلترینگ تلگرام از فروردین 97 به گوش رسید. علاء‌الدین بروجردی، رییس کمیسیون امنیت ملی مجلس طی اظهاراتی از فیلترشدن تلگرام تا پایان فروردین ۱۳۹۷ خبر داد. کانال تلگرام پایگاه اطلاع‌رسانی مقام معظم رهبری و معاون اول رییس‌جمهوری نیز در روز ۲۹فروردین ۱۳۹۷ پایان فعالیت خود در این پیام‌رسان را اعلام و از جایگزینی این کانال‌ها با کانال‌هایی در پیام رسان‌های داخلی ایران خبر دادند.

پس از چند روز (دهم اردیبهشت) نهایتا دستور قضایی در خصوص مسدودسازی پیام‌رسان تلگرام از سوی بازپرس شعبه دوم دادسرای فرهنگ و رسانه تهران صادر شد.  در متن پیام آمده است: کلیه ارائه‌دهندگان خدمات دسترسی به اینترنت کشور خصوصا شرکت ارتباطات زیر ساخت و اپراتورهای تلفن و دارندگان پروانه ارائه خدمات ارتباطات ثابت مکلف‌اند از تاریخ10/02/97 نسبت به اعمال مسدودسازی کامل وب سایت و اپلیکیشن شبکه اجتماعی تلگرام اقدام کنند».

همچنین در متن حکم مسدودسازی تلگرام آمده است که «اعمال مسدودسازی باید به‌گونه‌یی باشد که محتوای پیام‌رسان یاد شده با هیچ نرم‌افزاری در کشور قابل دسترس نباشد، تخلف از اجرای این دستور موجب تعقیب کیفری خواهد بود. در ۱۱ اردیبهشت 97 تلگرام به تدریج با اختلالاتی مواجه شد. همزمان آذری جهرمی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در توییتی مخالفت ضمنی خود را با حکم انسداد تلگرام اعلام کرد. وی نوشت: دسترسی شهروندان به منابع اطلاعات، توقف ناپذیر است؛ هرچند استفاده از یک نرم‌افزار متوقف شود. نرم‌افزارهای بدیل، شناسایی و جریان آزاد اطلاعات، مجددا فعال و در گردش خواهد بود. این خاصیت و لازمه دسترسی آزاد به اطلاعات در عصر ارتباطات است. فناوری به خودی خود، نه مجرم است نه مفسد و نه منحرف؛ این بشر است که با استفاده نادرست از آن، جرم یا فساد در فضای زندگی مجازی را ترویج می‌کند؛ چندان که در فضای واقعی نیز چنین می‌کند که امری است، گریزناپذیر و علی‌حده. توسعه فناوری نیز پیوسته و توقف‌ناپذیر است، چراکه مکث در این مسیر پرجنب و جوش لایتناهی، آن هم در روزگار سرعت تکنولوژی، بس سخت و دشوار است و خود تحریمی از دنیای نوین عقب‌ماندگی را به دنبال خواهد داشت. سیاست‌گذاری برای رسانه‌های نوین و به رسمیت شناختن آنها در جهت پاسداشت حقوق شهروندان، نیازمند اقدامی عاجل است که تعارض کشور با شبکه‌های اجتماعی را کاهش و باعث وحدت عمومی و مانع سلب اعتماد خواهد شد. در این میان نباید از نبود استانداردی جهانی برای حفظ حاکمیت کشورها در نرم‌افزارهای فضای مجازی گذشت، این تعارضی است که برای اکثر کشورها وجود دارد. زمانی که مقررات کشورها محترم شمرده نشود، عکس‌العمل حاکمیت‌ها را امری غیرطبیعی و غیرمعقول نمی‌کند. گفتنی است با فیلتر شدن تلگرام برخی کاربران به پیام رسان‌های داخلی مهاجرت کرده‌اند، پیام رسان‌هایی که هنوز نتوانسته‌اند آنگونه که باید و شاید نظر کاربران را جلب کنند. در روزهای پیش رو باید منتظر ماند و دید که تلگرام این پیام‌رسان محبوب خارجی سرانجام رفع فیلتر می‌شود یا خیر؟