پوشش بیمه شخص ثالث در صنعت هوانوردی
میلاد صادقی پژوهشگر حقوق هوافضا
در جریان سانحه پرواز شماره 3704 شرکت هواپیمایی آسمان اظهارات مختلفی پیرامون بیمه هواپیمای سانحه دیده مطرح شد. این اظهارات نه در باب جزئیات مساله، بلکه درباره سادهترین و ابتداییترین جنبه مساله بود: آیا این هواپیما تحت پوشش بیمه بود؟ با انتشار تصویر بیمهنامه هواپیمای سانحه دیده، تردیدها از میان رفت، ولی مندرجات و شرایط بیمهنامه آنچنان مورد توجه قرار نگرفت. یکی از این مندرجات مربوط به سقف پوشش بیمه خسارت اشخاص ثالث است. یعنی حداکثر میزانی که شرکت بیمه در قبال اشخاص ثالث، متعهد به پرداخت آن است. منظور از اشخاص ثالث، کسانی هستند که رابطه قراردادی با متصدی حمل و نقل هوایی ندارند، این دسته اشخاص ممکن است خارج از هواپیما بر اثر سانحه هوایی، دچار خسارت بدنی یا مالی شوند. اما چه میزان پوشش بیمهیی در این خصوص باید تهیه شود؟ آیا هر متصدی حمل و نقل هوایی یا بهره‌بردار هواپیما، در تعیین میزان پوشش بیمه خسارت اشخاص ثالث به میل و اختیار خود عمل میکند و از آزادی مطلق برخوردار است؟
باید گفت، بر پایه مقرره شماره 785 پارلمان و شورای اروپا که در سایر کشورها نیز مقررات آن مقرره مورد الهام و اقتباس قرار گرفته است، اولا میزان پوشش بیمه خسارت اشخاص ثالث بر مدار «حداکثر وزن برخاست هواپیما»
(Maximum Take Off Mass/weight) که در 10 دسته وزنی طبقهبندی شده‌اند، مشخص میشود. ثانیا این میزان، حداقل مقداری است که باید تهیه شود. در نتیجه، دو هواپیمای با وزن یکسان یا دسته وزنی مشابه، باید از حداقل میزان پوشش بیمه خسارت اشخاص ثالث یکسانی برخوردار باشند. برای مثال، اگر دو یا چند هواپیمای «ایتیآر 72-212» در قلمرو اتحادیه اروپا مشغول به فعالیت باشند، متصدیان یا بهره‌برداران این هواپیماها باید حداقل به میزان «000/000/80 حق برداشت ویژه» که معادل مبلغی به میزان 000/000/116 دلار است، پوشش بیمه برای خسارت اشخاص ثالث خریداری کنند، زیرا این هواپیما از نظر وزنی در دسته هواپیماهای با وزن 000/12 تا کمتر از 000/25 کیلوگرم حداکثر وزن برخاست قرار میگیرد. این درحالی است که سقف پوشش بیمه خسارت اشخاص ثالث در بیمهنامه هواپیمای سانحه‌دیده شرکت هواپیمایی آسمان، برابر با 000/000/20 دلار قید شده است که به مراتب کمتر از میزان پوشش بیمه همان نوع هواپیما در کشورهای دیگر است. گذشته از پایین بودن سقف مذکور، مساله دیگر آن است که آیا در ایران نیز همانند سایر کشورهای اروپایی، هواپیماهای با وزن یکسان یا دسته وزنی مشابه، از حداقل میزان پوشش بیمه خسارت اشخاص ثالث یکسان و برابری برخوردارند؟ یا آنکه این امر به مصلحت و صلاحدید متصدیان حمل و نقل هوایی و بهره‌برداران هواپیما وابسته است؟ پرواضح است که در فضای اجبار متصدیان حمل و نقل هوایی و بهره‌برداران هواپیما به تهیه پوشش بیمه، صلاحدید و مصلحت آنان در تعیین حداقل میزان پوشش بیمه خسارت اشخاص ثالث، امری مطلوب و قابل تایید نمیباشد، زیرا این صلاحدید و مصلحت میتواند تا بدان جا پیش رود که هدف بیمه اجباری را نقض کند، چندان که یک متصدی یا بهره‌بردار برای هواپیمای
«ایتیآر 72-212» خود به میزان 000/000/1 دلار یا حتی کمتر از آن، بیمه خسارت اشخاص ثالث خریداری کند. به نظر میرسد که در ایران، هارمونی در این باره وجود ندارد و مساله تابع صلاحدید و مصلحت متصدیان حمل و نقل هوایی و بهره‌برداران هواپیما است؛ ولی اگر سازمان هواپیمایی کشوری یا اشخاص دیگر مساله را تابع نظم و نظام از پیش تعیین شده میدانند و بر این باورند که در ایران نیز وضعیت همانند حقوق اتحادیه اروپاست و تبعیض میان هواپیماهای با وزن یا دسته وزنی مشابه، وجود ندارد، لازم است برای رفع ابهام و شفافیت، ما را از حقیقت مطلب باخبر کنند.
