خطر زلزله در کمین 10 میلیون ساختمان
گروه راه و شهرسازی
علی بیت‌اللهی، رییس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، در نشست ویژه اعلام نتایج فراخوان طرح‌های اسکان موقت پس از زلزله از وجود 320 گسل در سراسر کشور خبر داد و گفت:
۳۲۰ گسل اصلی در کشور وجود دارد و زلزله سال گذشته کرمانشاه و ۱۹۰۰ پس‌لرزه و زلزله اردیبهشت ۹۷ طالقان و همچنین گسل‌های فراوان تهران و البرز همگی نشان می‌دهد که باید در برابر زلزله آمادگی‌های لازم را ایجاد کنیم. در روستاهای کرمانشاه در بعضی نقاط آسیب‌های ۱۰۰درصد را شاهد بودیم و همین مطلب موید آن است که باید در کشور اسکان اضطراری و موقت در اولویت‌های مسوولان قرار گیرد. اکنون از حدود ۲۲ میلیون واحد مسکونی در سراسر کشور ۱۰میلیون ساختمان خشتی و گلی هستند که باید مقاوم‌سازی شوند. همچنین باید در برابر حریق و دیگر حوادث طبیعی آمادگی‌های لازم را در ساختمان‌های موجود ایجاد کنیم.
بیت‌اللهی با مقایسه زلزله بم و زلزله ژاپن در سال ۸۲ اعلام کرد: دو کشور ایران و ژاپن کشورهای لرزه‌خیزی هستند، اما ژاپن توانست برای این ویژگی کشور خود چاره‌اندیشی کند و زلزله بم و ژاپن در فاصله چند ماه در سال ۸۲ که در ژاپن یک کشته و در ایران ۳۳هزار نفر کشته داد، نشان‌دهنده تفاوت‌های کشور ما با ژاپن در مواجهه با بحران زلزله است.
وضعیت گسل‌های پایتخت
او در ارتباط با گسل‌های پایتخت نیز توضیحاتی ارائه کرد و گفت: لغزش لایه‌های زمین، ساختمان، ابنیه و شهرسازی، لرزه‌خیزی تهران، وجود گسل‌های فعال و شناخته شده آن و نیز گسل‌هایی که در اطراف تهران گسترده شده‌اند، از دیرباز سطح خطر لرزه‌یی پایتخت را در بالاترین حد خود نسبت به پهنه‌های دیگر کشور قرار داده است. حدود 320هزار مترمربع بافت فرسوده در محدوده حریم گسل‌های شهر تهران واقع شده است ضمن آنکه بخش عمده‌یی از پایتخت تحت‌تاثیر این گسل قرار دارد.
به گفته وی، نوار حریم گسل‌های شهر تهران به‌دلیل احتمال وقوع جابه‌جایی لایه‌های زمین هنگام رخداد زلزله، ازجمله زون‌های با خطر بالا نسبت به سایر محدوده‌های شهر تهران به‌شمار می‌رود. این در حالی است که آن قسمت از حریم گسل‌ها که داخل محدوده شهری تهران (مناطق 22گانه) قرار می‌گیرند، دارای مساحت 26 کیلومترمربع است و باتوجه به اینکه ساخت و ساز در حریم گسل، در نقاطی مانند کالیفرنیا از حدود 30 سال پیش ممنوع بوده است، اما ساخت و ساز به هر شکل و از هر نوع در حریم گسل‌های شهر تهران تا قبل از ابلاغ مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری (تابستان سال 1395) ادامه داشته است.
او با بیان اینکه از کل 75 کیلومتر حرایم گسل‌های شهر تهران و حواشی آن حدود 50 کیلومتر آن مربوط به گسل شمال تهران می‌شود، تصریح کرد: گسل ری که از جنوب تهران عبور می‌کند، نقش مهمی در لرزش‌های آتی کلان‌شهر تهران خواهد داشت. منطقه 17 شهرداری در پهنه گسلی باریک حدود 200 متر با طول بیش از 10 کیلومتر قرار گرفته است، ولی بخش عمده شهر تهران تحت‌تاثیر گسل شمال تهران قرار دارد.
به گزارش ایسنا، به گفته این محقق زلزله‌شناسی، گسل شمال تهران گسلی است که از شمال‌غرب تا شمال‌شرق تهران کشیده شده است و از آنجا که یک گسل معکوس به‌شمار می‌رود، پهنای گسلی آن وسیع‌تر می‌شود؛ از این‌رو مساحت زیادی از شهر تهران را دربرگرفته است.
یک‌میلیون و 100 هزار پلاک در تهران
بیت‌اللهی در این خصوص ادامه داد: در کل حریم شهر تهران حدود بیش از 11هزار ساختمان واقع شده و حدود یک‌میلیون و 100هزار پلاک وجود دارد که ساختمان‌های مهمی مانند بیمارستان، مدارس و مرکز مدیریت بحران در حرایم گسل‌ها احداث شده است. به‌طور مثال اگر در حریم گسل‌ها ساختمان‌های مهمی مانند انبار سموم یا مواد آتش‌زا هستند، به‌دلیل بالا بودن ریسک آن باید جابه‌جا شوند، ولی برخی ساختمان‌ها مانند مدارس و بیمارستان‌ها که نمی‌توان آنها را جابه‌جا کرد، در اولویت مقاوم‌سازی قرار می‌گیرند.
به گفته وی، براساس مشاهدات میدانی از میزان حریم گسل‌های شهر تهران، بافت‌های فرسوده و اماکن حساس واقع در گسل‌ها می‌توان گفت تقریبا نیمی از ساختمان‌های موجود در حریم گسل‌های شهر تهران و در بافت‌های ناکارآمد، ساختمان‌های ضعیف و با کیفیت نازل و فاقد سطح مقاومتی لازم در برابر زلزله هستند و از نظر توزیع جغرافیایی (مناطق 22گانه شهری تهران) ساختمان‌های واقع در حریم گسل‌های شهر تهران نیز، منطقه یک با حدود 7600 بنا 65درصد ساختمان‌های موجود در حریم گسل‌ها را دربرگرفته است.
رییس بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات مسکن درخصوص اماکن حساس واقع در حریم گسل‌ها، یادآور شد: براساس پیمایش در حریم گسل‌های شهر تهران، 15 مرکز درمانی روی پهنه‌های گسلی شهر تهران شناسایی شده است، ضمن آنکه 3 ایستگاه آتش‌نشانی نیز که طبق تعریف آیین‌نامه 2800 جزو ساختمان‌های بسیار مهم تلقی می‌شوند، روی حریم گسل واقع شده‌اند.
باید در برابر حوادث خود را آماده کنیم
محمدسعید ایزدی دبیر شورای عالی شهرسازی و معماری ایران که در این نشست حضور داشت نیز گفت: شورای عالی شهرسازی و معماری ایران آمادگی دارد تا از طرح‌ها و راهکارهای اجرایی که منطبق با شرایط فرهنگی و اقلیم‌های متفاوت کشور هستند هم در جایگاه قانون‌گذاری و هم به‌عنوان سیاست اجرایی در بحث اسکان موقت و دایم پس از زلزله حمایت کند و این حمایت‌ها را در بالاترین سطوح دولت به تصویب برساند. وی با تاکید بر اینکه باید در برابر حوادث خود را مجهز و آماده کنیم، ادامه داد: متاسفانه برخلاف رویه‌ها و سنت‌های قدیمی که در نظام شهرسازی داشتیم در سکونتگاه‌های جدید به بحث تاب‌آوری کمتر توجه شده است.
معاون معماری و شهرسازی یادآور شد: برخلاف تصور ما گذشتگان و نیاکان ما نقاطی را برای سکونت انتخاب کردند که بررسی‌های فعلی نشان می‌دهند نقاط امنی از نظر حوادث طبیعی همچون زلزله بودند. شاهد هستیم در تهران منطقه بازار تهران یا قلب تهران هیچ‌گونه گسلی ندارد و برعکس در طول دهه‌های گذشته شهرها در پرمخاطره‌ترین نقاط گسترش یافته‌اند.
وی افزود: در نطنز نیز هسته اولیه شهر در امن‌ترین منطقه ایجاد شد ولی مسکن مهر نطنز درست روی گسل‌های پرخطر در سال‌های اخیر احداث شدند.
ایزدی، شناسایی پهنه‌های گسلی را با همکاری معاونت معماری و شهرسازی، مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی و مدیریت بحران ازجمله اقدامات مهم در سال‌های اخیر برشمرد و گفت: پهنه‌های گسلی سه شهر تهران، کرمان و تبریز مصوب شدند و هم‌اکنون ۵ شهر مصوب را نیز در دستور کار داریم.
وی گفت: در سال‌های اخیر روددره‌ها و رودخانه‌ها تبدیل به فاضلاب، پارکینگ و... شده‌اند و هر کدام از این ساختمان‌ها در مواقع بارندگی‌های فراوان به‌دلیل طبیعت خود به شرایط قبل برمی‌گردند و همین مساله سیل‌ها و ویرانی‌های اخیر را موجب شده است. به همین دلیل تاکید داریم که باید به روش نیاکان خود و با بهره‌مندی از دانش روز خود را در برابر بحران‌ها آماده کنیم.
ایزدی، فراخوان طرح‌های اسکان موقت پس از زلزله را یکی از اقدامات مهم عنوان کرد و افزود: پیش از آن هیچ برنامه مشخصی برای اسکان موقت یا دایم برای زلزله جز کانکس وجود نداشت که همه می‌دانند کانکس چه نقاط ضعفی دارد و در آینده چه صدمات جبران‌ناپذیری به شهرها ازجمله سرپل‌ذهاب وارد می‌آورد به همین دلیل باید همراه با صاحب‌نظران اندیشه کنیم و به راه‌حل‌هایی برسیم تا منطبق با بوم، اقلیم‌ها و شرایط متفاوت فرهنگی مناطق مختلف کشور باشند.
