راستی‌آزمایی ادعای نفتی ترامپ

گروه انرژی  نادی صبوری- علیرضا کیانی

کاخ سفید روز دوشنبه در بیانیه‌یی عنوان کرد که عرضه جهانی نفت خام به قدری کافی است که مقدار قابل توجهی از کاهش عرضه نفت توسط ایران را تاب بیاورد. در مجموعه پیش رو به این پرسش پاسخ داده‌ایم که براساس منطق بازار تا چه اندازه این ادعا صحت دارد؟

عصر روز دوشنبه گزارش سازمان کشورهای صادرکننده نفت خام منتشر شد. گزارشی که حاوی آخرین اطلاعات تولید نفت خام کشورهای این سازمان ازجمله ایران است؛ هر چند این گزارش آماری را درخصوص حجم «صادرات» نفت خام منتشر نمی‌کند اما قیاس تولید نفت خام ایران با میزان تولید نفت خام جهانی نیز شمایی کلی از میزانی که تقاضای طلای سیاه در دنیا به ایران اتکا دارد، ترسیم می‌کند.

کاخ سفید حدود یک هفته پس از آنکه دونالد ترامپ اعلام کرد از برجام خارج می‌شود، بیانیه‌یی را منتشر کرده که تحریم‌های نفتی ایران را هدف گرفته است. این بیانیه از قول دونالد ترامپ خطاب به 3وزیر کابینه‌اش نوشته شده و در آن عنوان شده است: «مطابق اختیاراتی که براساس قانون اساسی و قوانین ایالات متحده به من داده شده است پس از بررسی دقیق گزارش‌های اداره اطلاعات انرژی به کنگره ازجمله گزارش ارائه شده در آوریل 2018و سایر فاکتورهای مرتبط ازجمله وضعیت اقتصاد جهانی، افزایش تولید نفت برخی کشورهای خاص، سطح جهانی ظرفیت اضافی تولید نفت و در دسترس بودن ذخایر راهبردی، من مطابق بند 1245 (د) (4) (ب) و (ج) قانون اختیارات دفاع ملی سال مالی 2012، قانون عمومی 81-112 و مطابق تصمیمات قبلی اعلام می‌کنم که نفت و محصولات نفتی کشورها غیر از ایران به قدر کافی عرضه می‌شود و این امکان را می‌دهد تا حجم خرید نفت و تولیدات نفتی از ایران توسط یا از طریق موسسه‌های مالی خارجی به طرز چشمگیری کاهش یابد».

 6 سال پیش؛ نطفه تحریم نفتی

اشاره دونالد ترامپ به «قانون اختیارات دفاع ملی سال 2012» به این بازمی‌گردد که 12مه ‌2012 تحریم‌های نفتی امریکا با استناد به همین قانون علیه ایران وضع شد. تحریم‌هایی که بانک‌های همکار با بانک مرکزی ایران در حصول پول فروش نفت را هدف گرفته و باعث شد، تولید نفت خام ایران در زمانی چند ماه به میزانی قابل توجه کاهش یابد. طبق اطلاعات موجود در اوپک و eia ایران در ماه مه ‌سال 2012میلادی روزانه 3میلیون و 138هزار بشکه نفت خام تولید می‌کرد تا پیش از وضع تحریم‌ها و در سال 2011 معادل 2میلیون و 500 هزار بشکه از این تولید صرف صادرات می‌شد. با وضع تحریم‌ها اما هر چند تولید نفت خام ایران در سال 2013 نسبت به سال قبل تغییر نکرد اما حجم صادرات به یک میلیون بشکه در روز کاهش یافت.

با اعلام تصمیم ترامپ برای خروج از برجام واضح بود که تحریم 12مه ‌این‌ بار مانند سال گذشته تعلیق نشده و تصمیمی جدید درخصوص آن گرفته خواهد شد. پیش از این بی‌بی‌سی نوشته بود در صورتی که ترامپ در ۱۲مه این تحریم را معلق نگه ندارد دو روز بعد در تاریخ ۱۴مه باید گزارشی از وضع بازار نفت منتشر کرده و در صورت صلاحدید(وجود نفت کافی در بازار) این تحریم را اجرایی کند.  بدین‌ترتیب مشخص است که بیانیه کاخ سفید منتشره در روز دوشنبه 14مه  بخشی از سازوکاری است که در گذشته تحریم نفت ایران را هدف می‌گرفت. هر چند تحریم‌های سال 2012 با پشتیبانی جامعه جهانی و شورای امنیت سازمان ملل بود.

 موضع اوپک چیست؟

اما همزمانی انتشار بیانیه کاخ سفید با انتشار گزارش ماهانه سازمان کشورهای صادرکننده نفت خام فرصتی خوب را برای «راستی‌آزمایی» ادعای کاخ سفید درخصوص حذف‌پذیری نفت خام ایران از بازار براساس داده‌های اوپک فراهم کرد.

طبق آخرین اطلاعات موجود در این گزارش، ایران در ماه آوریل روزانه 3میلیون و 823 هزار بشکه نفت خام تولید کرده است. این آمار تقریبا 12درصد تولید نفت خام کل اوپک را شامل می‌شود. اوپک خود سهمی 32.6درصدی از تولید نفت خام در جهان دارد. از سویی طبق اظهارنظر مسوولان وزارت نفت ایران، این کشور در ماه آوریل به رکورد صادرات روزانه 2میلیون و 600 هزار بشکه‌یی دست پیدا کرد.

در اینجا نگاهی به برآورد اوپک از تقاضا و عرضه جهانی نفت خام کمک‌کننده خواهد بود. اوپک در این گزارش برآورد از تقاضا برای نفت خام در سال جاری میلادی را 98میلیون و 850 هزار بشکه در روز اعلام کرده است. از سویی داده‌های اولیه این سازمان حاکی از این است که عرضه نفت خام در ماه آوریل معادل 97میلیون و 890هزار بشکه در روز بوده است. هر چند داده مربوط به تقاضا داده‌یی برآوردی محسوب می‌شود اما بیانگر فاصله‌یی یک میلیون بشکه‌یی با عرضه نفت خام در آخرین ماه مورد بررسی اوپک است.  این وضعیت نشان می‌دهد که اجرای طرح کاهش تولید نفت خام که از ابتدای سال 2017 تاکنون روزانه یک میلیون و 800 هزار بشکه نفت را از بازار جمع کرده، باعث شده است برآورد متوسط تقاضا از عرضه در یک ماه مشخص پیشی بگیرد. شاید مدیران ارشد نفتی ایران با اتکا به همین وضعیت ادعا دارند که ایران از بازار انرژی جهان حذف ‌شدنی نیست. اما اشاره کاخ سفید به عرضه «کافی» نفت و فرآورده نفتی از سوی دیگر کشورها ممکن است به جایگزینی نفت خام ایران با میزانی از نفت خام داشته باشد که از سال 2017 تاکنون و از سوی کشورهایی که ایران شامل آنها نبود، اعمال شده است.

در این صورت اگر صادرات 2میلیون و 600 هزار بشکه‌یی ایران مبنا قرار بگیرد احتمالا یک میلیون و 800 هزار بشکه آن با مقداری از نفت خام که در قالب طرح کاهش تولید از بازار حذف شد، قابل جایگزینی خواهد بود البته به شرطی که به بازار نفت بسیار ساده نگاه کرده و در نظر نگیریم که پالایشگاه‌های مختلف نمی‌توانند هر نفت خامی را با نوعی دیگر جایگزین کنند و اشکال این محصولات باید به یکدیگر نزدیک باشد. در اینجا به طور قطع چشم‌پوشی از اثر قیمتی چنین سازوکاری غیرممکن است اما برای پرداختن دقیق به آن باید مشخص شود که امریکا چه راه و روشی را برای اعمال تحریم‌های نفتی خود در سر دارد.

  گزارش آرام اوپک

اما اگر مشتاق این هستید که بیش از چند جمع و تفریق از اوضاع فعلی بازار نفت و نقشی که ایران در آن دارد مطلع شوید، بخش‌هایی از گزارش ماه مه ‌سازمان کشورهای صادرکننده نفت خام که در ادامه ترجمه و تشریح شده‌اند، کمک‌کننده خواهد بود. اوپک در بخش قیمتی این گزارش نوشت که در ماه آوریل قیمت سبد مرجع اوپک افزایش ماهانه 4.67دلاری معادل 7.3درصد را ثبت کرد تا به متوسط قیمت 68.43 دلار در هر بشکه برسد. قیمت نفت برنت دریای شمال و نفت دوبی هر یک رشدی 9درصدی را تجربه کردند اما وست‌تگزاس‌اینترمدییت تنها 6 درصد رشد کرد. از ابتدای سال تاکنون قیمت سبد مرجع اوپک 13.85دلار یا 26.7درصد نسبت به زمان مشابه در سال گذشته افزایش یافت تا به قیمت 65.67 دلار در هر بشکه برسد.

نگرانی‌های ژئوپلیتیک، کاهش حجم ذخایر و بالا بودن تقاضا زمینه‌ مناسب برای رشد قیمت‌ها را فراهم کردند. فیوچرهای نفت برنت در ماه آوریل 2 دلار و 4 سنت یا 7.6 درصد افزایش یافت و در قیمت 71.76دلار در هر بشکه معامله شد. در همین حال، فیوچرهای نفت وست‌تگزاس‌اینترمدییت نیز در بازار معاملات تجارتی نیویورک (نایمکس) با افزایش 3.55 دلاری یا 5.7درصدی به قیمت 63.77دلار در هر بشکه رسید. از سال گذشته تا به امروز قیمت فیوچرهای برنت 13.96دلار یا 25.7درصد رشد داشته است و فیوچرهای وست‌‌تگزاس‌اینترمدییت نیز 12.15دلار با 23.5درصد افزایش قیمت را تجربه کرده‌اند. همچنین بازار شاهد این بود که شکاف قیمت میان فیوچرهای دو شاخص اصلی نفت جهان در ماه آوریل عمیق‌تر شده و به 5.44دلار برسد؛ این بیشترین تفاضل قیمت میان برنت و وست‌تگزاس‌اینترمدییت در سال جاری است. با وجود افزایش قیمت فیوچرهای نفت خام، سفته‌بازان کمتری موقعیت خرید اتخاذ کردند. در کل، نسبت اتخاذ موقعیت خرید به فروش نفت برنت افزایش چشمگیری داشت. شکاف قیمت میان نفت ترش و شیرین در اروپا و آسیا افزایش یافت؛ این در حالی بود که تفاوت قیمت این دو گونه نفت در امریکا کمتر بود.

 تقاضای جهانی برای نفت

با وجود ایجاد اصلاحاتی در داده‌های تقاضای کشورهای عضو OECD و دیگر کشورها، ارزیابی ماه گذشته از رشد تقاضای جهانی برای نفت در سال 2017، همچنان پابرجاست و به این دلیل است که برآیند اصلاحات رو به بالا در بعضی کشورها با اصلاحات رو به پایین تقاضا در سایر کشورها برابر بوده است. برآوردها ناظر بر رشد تقاضای جهانی به مقدار 1.65میلیون بشکه در روز در سال 2017 و رسیدن به رقم 97.20میلیون بشکه در روز هستند. پیش‌بینی می‌شود که تقاضا برای نفت در سال 2018 معادل 1.65میلیون بشکه در روز افزایش یابد و به متوسط 98.85میلیون بشکه در روز برسد. رشد تقاضا نسبت به ماه پیش به میزان 25هزار بشکه در روز به سمت بالا اصلاح شد. دلیل این اصلاح در رشد تقاضا، آمار رو به افزایش تقاضای نفت در کشورهای OECD در فصل اول سال 2018 است. تقاضای نفت خام در کشورهای غیر عضو OECD نیز به ‌دلیل داده‌های فراتر از انتظار از کشورهای آسیایی مانند هند و کشورهای امریکای‌لاتین به سمت بالا اصلاح شد.

پیش‌بینی‌ها از پیشتازی چین در رشد تقاضای نفت در سال 2018 خبر می‌دهند. بعد از چین، دیگر کشورهای آسیایی و اعضای امریکای‌لاتین OECD در میان تقاضاکنندگان اعظم نفت در 2018 عنوان شده‌اند.

 عرضه جهانی نفت

عرضه نفت خام کشورهای غیر اوپک در سال 2017 معادل 10هزار بشکه کمتر از چیزی است که در گزارش پیشین اوپک عنوان شده بود. به این ترتیب غیراوپکی‌ها در سال 2017 معادل 57.89میلیون بشکه در روز نفت خام تولید کردند که 870هزار بشکه بیشتر از تولید آنها در سال 2016 به حساب می‌آید.  دلیل این بازبینی در اطلاعات نگاه دوباره به داده‌های تاریخی تولید نفت غیرمتعارف است که به اصلاح آمارهای تولید به سمت پایین در برزیل و به سمت بالا در کشورهای اروپایی عضو OECD منجر شد.  همچنین اوپک در آمار تولید نفت خام غیراوپک نیز تجدیدنظر کرد، اما اصلاح آمارها به سمت بالا در فصل اول سال در خصوص تولید کشورهای امریکا، آرژانتین، کلمبیا و چین به ‌واسطه اصلاح رو به پایین آمار تولید کانادا، مکزیک، نروژ، بریتانیا و برزیل تا حدی بی‌اثر شد.  این امر باعث شد تا در نهایت برآورد تولید کشورهای غیر عضو اوپک در سال 2018 با اصلاح رو به بالایی به ارزش 100هزار بشکه در روز مواجه شود. حال انتظار بر این است که تولید این کشورها یک‌میلیون و 720هزار بشکه در روز نسبت به سال گذشته افزایش یابد و به میانگین 59میلیون و 620هزار بشکه در روز برسد. در پی اصلاح آمارهای سال 2017 به ‌سمت پایین پیش‌بینی می‌شود، تولید NGL و میعانات غیرمتعارف اوپک در سال 2018 به نسبت سال گذشته معادل 0.18میلیون بشکه در روز افزایش یافته و به میانگین 6.49میلیون بشکه در روز برسد. بر اساس آمار منابع ثانویه، تولید نفت خام اوپک در آوریل سال 2018 معادل 12هزار بشکه در روز افزایش یافت تا به میانگین 31.93میلیون بشکه در روز برسد.

 توازن عرضه و تقاضا

برآوردها از تقاضا برای نفت خام اوپک در سال 2017 از عدد 33میلیون بشکه در روز حکایت می‌کند که 600هزار بشکه در روز بالاتر از آمار مربوط به سال گذشته است. پیش‌بینی از میزان تقاضا برای نفت خام اوپک در سال 2018 چیزی معادل 32.7میلیون بشکه در روز است که 300هزار بشکه در روز کمتر از سطح مربوط به سال 2017 است.

 ایران در گزارش اوپک

آمار اوپک بر مبنای اطلاعات منابع ثانویه نشان داد که تولید نفت ایران در ماه آوریل به 3.823میلیون بشکه در روز رسید که در مقایسه با 3.813میلیون بشکه در روز در مارس، 10هزار بشکه در روز افزایش داشت. میانگین تولید نفت ایران در 3ماهه اول سال میلادی جاری 3.813میلیون بشکه در روز بوده که در مقایسه با 3.822میلیون بشکه در روز در 3ماهه چهارم سال میلادی گذشته کمتر به حساب می‌آید. تولید نفت ایران در سال ۲۰۱۷ به‌طور میانگین 3.811میلیون بشکه در روز بوده است. این آمار حدود 300هزار بشکه بالاتر از متوسط تولید 3 میلیون و 515هزار بشکه‌یی سال 2016 است.  آمار تولید اوپک برمبنای اطلاعاتی که از سوی ایران ارائه شده است، نشان می‌دهد تولید کشور در آوریل 3.804میلیون بشکه در روز بود. قیمت نفت خام «ایران هوی» در آوریل به 66.56دلار در هر بشکه رسید که در مقایسه با 62.15دلار در مارس، 4.41 دلار یا معادل 7.1درصد افزایش داشت. میانگین قیمت ایران هوی از ابتدای سال ۲۰۱۸ تاکنون 64.25دلار در هر بشکه بوده که در مقایسه با میانگین 51.71دلار در مدت مشابه سال ۲۰۱۷ افزایش نشان می‌دهد.

 هشدار اوپک نسبت به رشد جهانی

اوپک اعلام کرد: آمار اخیر در کشورهای صنعتی به ضعیف شدن روند رشد جهانی اشاره دارد. شاخص مدیران خرید در اقتصادهای بزرگ در آوریل عمدتا ضعیف بود. در حالی که انتظار می‌رود از سرعت رشد کاسته شود، آمار در اروپا ضعیف‌تر از حد انتظار بوده است.  در گزارش اوپک آمده است: «در شرایطی که نگرانی نسبت به تاثیر منفی افزایش نرخ‌های بهره به‌خصوص در امریکا بر رشد اقتصادی وجود دارد، سیاست تجاری و تحریم‌های امریکا به ابهامات دامن زده است.»  این گروه به تحریم‌های جدید علیه روسیه، تعرفه‌های امریکا علیه کالاهای چینی و واردات فولاد و آلومینیوم، ادامه مذاکرات تجاری با چین و پیمان نفتا و تصمیم دونالد ترامپ رییس‌جمهور امریکا برای خروج از برجام اشاره کرد و گفت: تاکنون تاثیر این موارد بر اقتصاد جهانی اندک بوده اما نگرانی‌ها در این خصوص افزایش یافته است.»