آغاز ساخت میدان جدید توپخانه

بیست‌ونهم اردیبهشت 1303، آسفالت و ساخت میدان توپخانه به‌ شکلی تقریبا مدرن با اعتبار اولیه 17هزار تومان آغاز شد. میدان تاریخی توپخانه ابتدا در سال 1246 شمسی در دوره ناصرالدین‌شاه و به دستور امیرکبیر ساخته شد و ساختمان‌های گرداگرد آن بارها تخریب و نوسازی شده‌اند. میدان توپخانه از گذشته‌های دور مرکز حمل و نقل و ترافیک شهر تهران و همچنین محل گردهمایی‌های اعتراضی و همچنین اعدام برخی محکومان نامی بوده است. این میدان که پس از انقلاب اسلامی به میدان امام خمینی(ره) تغییر نام یافت، هم‌اکنون کانون اداری و تجاری به‌شمار می‌رود.

میدان توپخانه که در دوره رضاخان به آن میدان سپه هم می‌گفتند، در اوایل حکومت او، به مناسبت ورود ملک فیصل اول پادشاه کشور عراق به تهران تمیز و آسفالت شد. آسفالتی که از سردر الماسیه (ساختمان دارایی فعلی) یعنی انتهای خیابان باب‌همایون شروع و به میدان توپخانه و اطراف آن ختم شد.

در گذر زمان ساختمان‌های گوناگونی در این میدان بر پا شده که در جای خود از مهم‌ترین مراکز دولتی به‌شمار می‌رفتند. در آغاز، حصاری از ساختمان‌های دو طبقه طاق ضربی همانند میدان نقش جهان، در چهار گوشه آن برای جای دادن ابزارهای جنگی و نیروهای وابسته به آن بنا شده بود. پس از تخریب این بنای یکنواخت و منظم اولیه، در سمت غرب میدان ساختمان نظمیه و در ضلع شرق آن ساختمان بانک شاهی ایران بر پا شد. سپس در ضلع شمال ساختمان اداره بلدیه (ساختمان شهرداری) ساخته شد و پس از آن در جنوب میدان ساختمان تلگراف‌خانه بنا شد. آن‌گاه نظمیه دوباره تغییر شکل داد و تجدید بنا شد و در ضلع جنوب‌غربی میدان اداره عبور و مرور (راهنمایی و رانندگی) ساخته شد. سپس بانک شاهی تغییر شکل داده شد و به جای بنای نخستین، ساختمان جدید بانک بازرگانی، بانک تجارت کنونی، بر پا شد. ساختمان تلگراف‌خانه نیز تخریب و به جای آن ساختمان بلندمرتبه وزارت پست و تلگراف و تلفن بنا شد. ساختمان بلدیه نیز که به شهرداری تغییر نام داده بود، تخریب و جای آن به پایانه اتوبوسرانی شرکت واحد سپرده شد و سرانجام به جای اداره راهنمایی و رانندگی، ایستگاه مترو امام‌خمینی (توپخانه) ساخته شد.

شواهد تاریخی در تهران نشان می‌دهد که میدان توپخانه سه دوره دگرگونی را پشت‌سر گذاشته است و در هر یک از این سه دوره، ساختمان‌ها و بناهای آن تخریب و ساختمان‌های تازه‌یی به جای آنها بر پا شده است. با وجود این، سیمای تاریخی این میدان با بنای تلگراف‌خانه که معماری آن مشابه میدان حسن‌آباد تهران است، بیش از سیمای دیگر دوره‌ها در یادها مانده است.