طرح تحول سلامت و بیماران روانی
18سال از تصویب قانون اختصاص
10 درصد تخت‌های بیمارستانی به بیماران روانی می‌گذرد اما همچنان این قانون در محاق مانده و مسوولان با بی‌توجهی از کنار آن عبور می‌کنند، این وضعیت در حالی است که آمارهای منتشر شده از سوی دفتر مدیریت عملکرد سازمان بهزیستی کشور حکایت از آن دارد که به ازای هر 4 نفر یک نفر دارای اختلال روانی بوده و 6 میلیون نفر مبتلا به افسردگی در ایران زندگی می‌کنند.
بطور متوسط 23.4درصد از جمعیت بالغین کشور دچار یک اختلال روانپزشکی در طول یک سال بوده‌اند. این میزان در زنان ۲۷. ۶ درصد و در مردان 19.4درصد است؛ یعنی از هر چهار نفر در گروه سنی بالای ۱۵ سال، یک نفر از اختلال روانپزشکی ضعیف تا متوسط و در موارد کمتری شدید رنج می‌برد. شیوع اختلالات روانپزشکی در طول یک سال در استان‌های مختلف کشور از بین 12.8 درصد تا 36.3 درصد متغیر بوده است. در تهران این میزان 30.2 درصد بوده است. یعنی تقریبا یک نفر از هر سه نفر. با این حال با وجود هشدار جدی وزارت بهداشت در مورد افزایش میزان ابتلا به افسردگی و بیماری‌های روانی در کشور، کمبود ۴۰هزار تخت در بخش اعصاب و روان در بیمارستان‌های دولتی موضوعی است که خودنمایی می‌کند، براساس آمارهای موجود ۹هزار و ۵۲۷ تخت برای بیماران روانپزشکی در کشور وجود دارد که شامل هفت‌هزار و ۵۶۶ تخت دولتی و هزار و ۹۶۱ تخت بخش خصوصی می‌شود اما در مقابل در حال حاضر ۴۰هزار بیمار اعصاب و روان در کشور وجود دارد که امکان بستری برای کمتر از ۱۰هزار نفراز آنها فراهم است.
عقب‌ماندن از استاندارد جهانی
برخی مسوولان معتقدند کمبود تخت بیمارستانی تنها شامل بیماران روانی نمی‌شود، بلکه بطور کلی در تمامی بخش‌ها این مشکل به چشم می‌خورد، حال آنکه در راستای اجرای طرح تحول سلامت قرار بود این موضوع با بهینه‌سازی استفاده از تخت‌های بیمارستای، حل شود، موضوعی که احمد همتی، سخنگوی کمیسیون بهداشت، و درمان مجلس شورای اسلامی به آن اشاره کرده و می‌گوید: «هر چند در طرح تحول سلامت جهش مناسبی در تعداد و کیفیت تخت‌ها انجام شد اما هنوز نسبت به نرم جهانی عقب‌تر هستیم. برای افزایش تخت‌های بیمارستانی و به تبع آن اختصاص ۱۰ درصد تخت‌ها به بیماران روانی باید با استفاده از ظرفیت بخش خصوصی این کمبودها را جبران کرد. همچنین برای رفع کمبود تخت بیمارستانی بهتر است از تخت‌ها استفاده بهینه داشته باشیم و بهره‌وری را بالا برد از سویی با اجرای پزشک خانواده، سیستم ارجاع و پرونده الکترونیک نیز می‌توان از اشغال تخت‌ها توسط بیمارانی که نیاز به بستری ندارند جلوگیری کرد.» با این حال اگرچه مسوولان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، رسیدگی به وضعیت بیماران روانی را اولویت برنامه‌های خود برای سال 1397 اعلام کرده‌اند اما هنوز هم خبری از اجرای قانون 18 ساله‌یی که تعیین می‌کند، 10 درصد از تخت‌های بیمارستانی باید برای بیماران روانی اختصاص داده شود، نیست. این موضوع سبب شد تا روز گذشته، محمدحسین قربانی، عضو کمیسیون، بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی، نسبت به آن واکنش نشان داده و بیان کرد: «عدم تحقق اختصاص 10 درصد تخت‌های بیمارستانی به مبتلایان بیماری‌های روحی-روانی در تمام مراکز درمانی به عدم تخصیص منابعی که دولت باید در اختیار مراکز درمانی قرار دهد، برمی‌گردد و این در حالی است که تمام تلاش مجلس این بوده که 10 درصد از هدفمندی یارانه‌ها به حوزه سلامت اختصاص پیدا کند، کما اینکه در قانون بودجه 94نیز بدان تاکید شده بود، از سوی دیگر وزارت بهداشت هم باید از این تمرکززدایی خارج شود، چرا که اغلب بیمارستان‌های چه دولتی و چه خصوصی دارای امکانات لازم در این زمینه در شمال تهران بزرگ قرار دارند.»
او معتقد است در راستای اجرای طرح تحول سلامت، وضعیت تخت‌های بیمارستای تا حدی بهبود یافته اما کافی نیست. قربانی با تاکید بر این موضوع افزود: «در راستای اجرای طرح تحول سلامت، تخت‌های بیمارستانی برای اختصاص به این مهم به 126هزار ارتقا یافته است و این در حالی است که قبل از اجرای این طرح کمتر از 90هزار تخت برای درمان این بیماران تخصیص یافته بود. البته با وجود ایجاد زیرساخت‌ها شاید برخی بیمارستانها نتوانستند تخصیص این میزان تخت بیمارستانی به مبتلایان بیماری‌های روحی-روانی را لحاظ کنند و این ضعف‌ها وجود دارد، از سوی دیگر مطالبات بیمارستانها و دانشگاه‌های علوم پزشکی و مشکلات متعددی که در حوزه دارو و تجهیزات پزشکی وجود دارد نیز در این مورد مزید بر علت شده است.»
طرح تحول سلامت هم به داد بیماران روانی نرسید
با این حال کارشناسان حوزه روانشناسی و روانپزشکی، درباره این موضوع نظر دیگری دارند، در حالی که مسوولان وزارت بهداشت بر اولویت بودن وضعیت بیماران روانی تاکید دارند، کارشناسان معتقدند، خدمات روانشناسی، از بستر بیمه سلامت حذف شده است و امکانات موجود از جمله تخت‌های بیمارستانی با توجه به آمارهای رو به افزایش بیمارانی روحی و روانی، کافی نیست. مریم رسولیان؛ رییس انجمن علمی روانپزشکان ایران، درباره این موضوع بیان کرد: «در سال‌های اخیر حدود ۲ هزار تخت ایجاد شده، اما در حال حاضر با کمبود ۶ الی ۷ هزار تخت بیمارستانی برای بیماران روانی مواجه هستیم. با اجرای طرح تحول سلامت، اتفاقات بسیار خوبی در رشته روانپزشکی صورت گرفت و اقداماتی مانند کاردرمانی و روان درمانی برای بیماران روانی تحت پوشش بیمه قرار گرفت از طرف دیگر هزینه بستری بسیار کاهش یافت، اما با این وجود همچنان بسیاری از بیماران توانایی مالی برای بستری شدن در بیمارستان و ادامه درمان را ندارند. هزینه بستری بیماران روانی حدود ۲۴ الی ۲۵ درصد کاهش داشته است، متاسفانه در حال حاضر بسیاری از برنامه‌هایی که برای سلامت روان در طرح تحول سلامت آمده بود، توسط بیمه‌ها در حال حذف شدن است و این باعث نگرانی جامعه روانپزشکی کشور شده است. ضمن اینکه امکاناتی مانند تخت‌های بیمارستانی، هنوز به اندازه کافی نیست و بسیاری از بیماران باید در نوبت انتظار برای دریافت خدمات بمانند.»
اظهارات رسولیان در حالی است که نهم اردیبهشت امسال، رییس جامعه متخصصان داخلی ایران ضمن ارائه آمار از وضعیت مبتلایان به بیماری‌های روحی و روانی، بر اختصاص یک سوم بیمارستان‌های کشور به این معضل تاکید کرد. ایرج خسرونیا درباره این موضوع گفت: «طبق آمار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی 22 تا 30 درصد افراد جامعه (از هر 10 نفر سه نفر) به درجاتی از اختلالات روانی مبتلا هستند که بر این اساس باید یک سوم بیمارستان‌های کشور به بیماری‌های روانی اختصاص یابد.»
او افزود: «در تهران آمار وضعیت بدتری دارد؛ به گونه‌یی که 30 تا 36 درصد به اختلالات روانی گرفتار هستند و در این بین زنان سهم 36 درصدی دارند. با این حال توجه به بیماری‌های روانی ناچیز است و اختصاص مراکز درمانی نسبت به شمار مبتلایان به این بیماری‌ها کافی نیست. ارائه این آمارها برای آگاهی مردم عادی نیست بلکه هشداری برای مسوولان و سیاست‌گذاران است که توجه بیشتری به این موارد داشته باشند؛ وقتی 30 درصد افراد جامعه بیماری روانی دارند باید 30 درصد از بیمارستانها نیز به درمان این بیماران اختصاص یابد اما هنوز بعد از این همه سال طرح اختصاص 10 درصد از تخت‌های بیمارستانی به بیماران روانی هم بطور کامل اجرا نشده و روی زمین مانده است.»
