انگیزه قاچاقچیان طلا

گروه صنعت ‌| مجتبی عبدی|

قاچاقچیان طلا چه میزان طلا وارد کشور کرده‌اند؟ براساس آمار اعلام شده، میزان کشفیات قاچاق مصنوعات طلا در سال 96 برابر 162 هزار و 910گرم (162 کیلو و 910 گرم) و میزان کشفیات قاچاق شمش طلا نیز برابر 49 هزار و 987 گرم (49کیلو و 987گرم) بوده است. از این رو، مطابق آمارها، قاچاقچیان طلا توانسته‌اند در سال 1396، معادل 212هزار و 897 گرم برابر (212 کیلو و 897گرم) طلا از راه‌های غیررسمی وارد کشور کنند. البته براساس آمارها، میزان کشفیات قاچاق شمش و مصنوعات طلا در سال 95 بیش از 300 کیلوگرم بوده است. البته آمار ورودی قاچاق طلا به کشور قطعا بسیار بیش از این میزان است، اما از آنجا که آمار رسمی و دقیقی از حجم طلایی که به کشور وارد یا خارج می‌شود، وجود ندارد، شواهد نشان می‌دهد که نوسانات و مشکلات فعلی در بازار باعث چنین اتفاقاتی شده است. اگرچه نگاه غالب بر این است که طلای قاچاق به‌صورت مسافری جابه‌جا می‌شود، اما به‌ گفته رییس اتحادیه طلا و جواهر تهران، قاچاق مسافری به دلیل نظارت شدید گمرک در سال گذشته، بسیار کاهش یافته است. به‌طوری‌که بنا به اظهارات او، مسافران تنها 150 گرم می‌توانند طلا وارد کند. اما از آن سو، افرادی که اقدام به خروج طلا به صورت پنهانی از کشور می‌کنند، بیشتر به صورت طلای آب شده است. اما از سوی دیگر، این پرسش مطرح است که قاچاقچیان چرا اقدام به خروج طلا از کشور می‌کنند؟ به گفته فعالان حوزه طلا، زمانی که طلا در کشور ارزان‌تر از سایر کشورها باشد، قاچاقچیان با خروج طلا از کشور، ارزی که از این طریق به دست می‌آورند در بازار غیررسمی به قیمت بالاتری به فروش می‌رسانند و از این طریق کسب سود می‌کنند. در همین زمینه نیز، دبیر انجمن طلا و جواهر، با اشاره به ارز تک نرخی در بازار و شکل گرفتن بازار موازی، می‌گوید: این روند موجب می‌شود که قاچاقچیان طلا سود زیادی از ارز حاصل از فروش طلا کسب کنند و همین امر انگیزه خروج طلا از کشور را افزایش می‌دهد. با این حال، به نظر می‌رسد، نیاز کشور به طلا بیش از میزان تولید این فلز گرانبها در داخل باشد که این ظرفیت خالی از طریق قاچاق تامین می‌شود.

در گذشته هر بار قیمت طلا در داخل و خارج به وضعیت تعادل رسیده بود، قاچاق طلا هم کاهش می‌یافت. اگرچه ورود و خروج طلا بدون کسب مجوز از بانک مرکزی کشور ممنوع شده و براساس قوانین، فقط مسافران زن می‌توانند تا 150 گرم زیورآلات طلا با خود همراه داشته باشند و بدون مجوز بانک مرکزی آنها را از کشور خارج کنند، اما خروج سکه از کشور به هیچ وجه به عنوان کالای همراه مسافر امکان‌پذیر نیست. صادرات مصنوعات طلا هم‌ در حال حاضر فقط با اجازه بانک مرکزی انجام می‌شود. اما از دیگر سو مسوولان از توان پایین تولید طلا در کشور خبر می‌دهند. معاون امور معادن و صنایع معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت چندی پیش درخصوص میزان تولید طلا در کشور گفته بود: سال 96 برای نخستین‌بار تولید شمش طلا در کشور به رکورد ۶ تن رسید. از دیگر سو، افق ترسیم شده تا پایان برنامه ششم توسعه (۱۴۰۰-‌ ۱۳۹۶) رسیدن به رقم تولید ۱۰ تن طلا در سال است.

این در حالی است که نیاز کشور به طلا بیش از میزان تولید این فلز گرانبها در داخل است که این ظرفیت خالی از طریق قاچاق تامین می‌شود. همچنین بنا به اظهارات غلامحسین دوانی مشاور مالیاتی اتاق بازرگانی ایران، در شرایط رونق اقتصادی روزانه یک و نیم تا دو تن مصرف طلا در کشور است که با احتساب 300 روز کاری در 12 ماه سال، حداکثر باید 600 تن طلا به کشور وارد شود اما آمار گمرک چنین موضوعی را تایید نمی‌کند؛ زیرا بخش عمده‌یی از این کالا به صورت قاچاق وارد و اقتصاد ایران از این درآمد محروم می‌شود. یعنی سالانه

300 تا 500 تن طلا به کشور وارد می‌شود که درباره واردات قاچاق این کالا آمار متفاوتی

ارائه می‌شود.

از سوی دیگر، براساس آمار رسیده به «تعادل»، میزان کشفیات مصنوعات طلای قاچاق در سال 96 برابر با 162 هزار و 910 گرم (162 کیلو و 910گرم) و کشفیات قاچاق شمش طلا نیز برابر 49 هزار و 987 گرم (49 کیلو و 987 گرم) گزارش شده است. از این رو، مطابق آمارها، مجموع کشفیات قاچاق طلا در سال 96 برابر با 212 هزار و 897 گرم (212کیلو و 897گرم) بوده است. این در حالی است که در سال 95 میزان کشفیات شمش و مصنوعات طلای قاچاق در مجموع بیش از 300 کیلوگرم گزارش شده است. براساس آمارهای رسمی، در سال 95 سومین گروه کالایی که بیشترین حجم قاچاق را به خود اختصاص داده، شمش طلا به ارزش یک میلیارد و 143 میلیون دلار گزارش شده است. اما چنانچه بخواهیم دلیل روند قاچاق کالا در کشور را بررسی کنیم، تحلیل‌ها حاکی از این است که نبود نظارت بر بازار، موجب ترغیب قاچاقچیان به ورود با خروج طلا از کشور شدند. موضوع دیگر اما به کمبود نیروی انسانی برای حفاظت از مرزها برمی‌گردد. سومین فاکتور اثرگذار دیگر در این زمینه، فقدان شناخت مردم نسبت به طلاهای خارجی است، چراکه مردم حاضرند برای طلاهای ایتالیایی پول گزافی پرداخت کنند. این درحالی است که همین طلاها به اسم طلای ایتالیایی به فروش می‌رسد، مربوط به کشور ترکیه است. اما از سوی دیگر، طلافروشانی که مجوز فعالیت صنفی در زمینه فروش طلا دارند، به‌دلیل اینکه هیچ جریمه‌یی بابت فروش طلای خارجی از آنها دریافت نمی‌شود و نظارتی هم در این زمینه وجود ندارد، به آسانی و بدون ‌دغدغه طلای خارجی را به فروش می‌رسانند و به خروج میلیاردها تومان ارز از کشور کمک می‌کنند. با این اوصاف، برخی فعالان این حوزه معتقدند «گران بودن قیمت طلا در ایران و همچنین دریافت هزینه بالای اجرت ساخت طلای خارجی در ایران»، باعث شدت گرفتن ورود غیرقانونی طلا می‌شود. البته آنها بر این باورند که این وضعیت همیشه ثابت نمی‌ماند و در مقاطعی چون قیمت طلا متاثر از قیمت ارز است، ممکن است قیمت طلا در ایران پایین‌تر از قیمت جهانی شود و قاچاق طلا برعکس شود. در این حالت مرزهای ترکیه، عراق، روسیه و آب‌های خلیج‌فارس مسیرهای خروج طلای قاچاق از کشور هستند.

 اجناس قاچاق گران‌تر از تولید

از سوی دیگر عضو هیات امنای طلاوجواهر و رییس اسبق اتحادیه طلا و جواهر تهران درخصوص واردات بی‌رویه طلای قاچاق به «تعادل» می‌گوید: سلیقه عموم به سمت محصولات فانتزی رفته و قاچاقچیان از این موضوع سوءاستفاده می‌کنند. آنها اجناس ایتالیایی و ترکیه‌یی را وارد و با دریافت هزینه اجرت بالاتر به فروش می‌رساند. احمد وفادار می‌افزاید: امروز طلای ایرانی را هر گرم 210هزار تومان اما طلای ایتالیایی را هر گرم 250هزار تومان می‌فروشند. درحالی که ارزش هر گرم طلای خالص بدون اجرت 185هزار تومان است. به گفته او واردات طلا به قدری سودآور شده که برخی تولید‌کنندگان نیز به جای تولید به واردات روی آورده‌اند. از طرفی عدم نظارت صحیح و پیگیری مراجع مسوول امر باعث شده تا کسانی که در این زمینه فعالیتی نداشته‌اند به قاچاق این فلز ارزشمند روی بیاورند. هم‌اکنون در ویترین مغازه‌ها طلای خارجی به وفور یافت می‌شود. واردات بی‌رویه طلا باعث شده که بسیاری از فعالان و تولیدکنندگان در سطح ایران تغییر کاربری بدهند و در پی آن بسیاری از کارگران بیکار شوند. به گفته وفادار، هیچ دستگاهی بر بازار طلا نظارت نمی‌کند و این امر موجب تعطیلی کارگاه‌های طلای داخلی و قوی‌تر شدن فعالیت قاچاقچیان شده است. او در ادامه می‌گوید: پیش از این برای جلوگیری از معاملات طلای قاچاق به تولیدکنندگان کد اقتصادی داده بودیم که این کد را روی محصولات خود حک می‌کردند اما درحال حاضر در کشور‌هایی مانند ترکیه برای قاچاقچیان این کد را هم روی محصولات درج می‌کنند و دیگر تشخیص آن با طلای تولیدی کشور مشکل شده است.

 قاچاقچیان زیرک!

از دیگر سو به دلیل ممنوعیت واردات طلا به کشور، طلاهای قاچاق توسط قاچاقچیان از مرزهای زمینی و دریایی وارد می‌شود و مدتی است که مانند گذشته مرزها خوب پوشش داده نمی‌شود. وفادار درخصوص روش‌های قاچاق طلا می‌گوید: طلاهایی که از مرز زمینی قاچاق می‌شود، محصول ترکیه است و بخش خیلی کم آن طلای ساخته شده ایتالیاست که با قیمت‌های بالا در بازار به فروش می‌رسد.

به گفته او، طلای قاچاقی که از طریق مسافر وارد می‌شود، سهم کمی از بازار قاچاق را دارد؛ چراکه مسافر تنها 150گرم می‌تواند طلا وارد کند. او بیان می‌کند: قاچاق مسافری به دلیل نظارت گمرک کمتر شده است. از سوی دیگر تمرکز ستاد مبارزه با قاچاق روی کوله‌بران است. درحالی که قاچاقچیان از طریق دیگر اجناس وارداتی و جاسازی در اقلام وارداتی مثل قطعات کامپیوتر تا 50کیلو طلا وارد کشور می‌کنند. عضو هیات امنای طلاوجواهر در ادامه با انتقاد از عدم حمایت از تولیدکنندگان طلا و جواهر می‌گوید: برای تولیدکنندگان و افزایش سطح کیفیت محصولات آنها اقدام موثری نکرده‌ایم. برای همین اکنون شاهد رقابت بین طلای ترک و ایتالیایی هستیم. رییس سابق اتحادیه طلا و جواهر برای جلوگیریی از قاچاق و افزایش توان تولید داخل پیشنهاد می‌کند: تنها کنترل و نظارت بر مرزها موثر نیست بلکه می‌توان با ارائه تسهیلات در ازای وثیقه‌های بالا، توان این بخش را برای تهیه به روزرسانی تجهیزاتشان بالا برد تا بتوانند با نمونه‌های خارجی رقابت کنند.

 خروج طلا در اوج گرانی

از آن سو، دبیر انجمن طلا و جواهر نیز به ایسنا گفته بود: بعد از تک نرخی شدن ارز یک بازار موازی شکل گرفته که از آن غافل مانده‌ایم. به گفته حسین پنداروند، بازاری که دلالان در آن حضور دارند و این بازار رها شده است. اکنون طلا جایگزین ارز شده است و هر عددی که قرار بوده ارز از کشور خارج شود امروز طلا خارج می‌شود که این ضربه بزرگی است. او معتقد است که اگر بازار ارز کنترل می‌شود در کنار آن قیمت‌ها هم باید کنترل شود چون آرامش قیمت مهم است. دولت از بازار طلا غافل است که هر چه زودتر تدبیری اندیشده شود. موضوع ذخایر طلا خیلی مهم است. در شرایط فعلی هر عددی که ارز متقاضی دارد برابر آن طلا خارج می‌شود. اگر طلا در داخل گران‌تر از خارج باشد این روند معکوس می‌شود و طلا وارد می‌شود اما امروز خروج طلا درحال اتفاق افتادن است.

از سوی دیگر، فعالان و دست‌اندرکاران صنعت طلا و جواهر از خروج طلا از ایران در ابعاد گسترده خبر می‌دهند و ضمن اظهار نگرانی از این اتفاق معتقدند که باید تدبیری برای این وضعیت که پس از نوسانات بازار ارز ایجاد شده، اندیشید. ابراهیم محمدولی، رییس اتحادیه طلا و جواهر تهران نیز در این رابطه می‌گوید: احتمال دارد که در نوسانات فعلی بازار، خارج شدن طلا اتفاق بیفتد یعنی در شرایطی که قیمت‌ها سردرگم است و مشکلات در داد و ستد وجود دارد چنین اتفاقاتی رایج است. به گفته او، کسانی که طلا از کشور خارج می‌کنند اصلا از صنف طلا و جواهر نیستند چون طلای آب شده خارج می‌شود و ممکن است کسی پولی داشته باشد و با استفاده از ارتباطاتی که دارد بتواند طلا را خارج کند. به گفته او، اطلاع و آمار دقیقی از حجم طلایی که از کشور خارج می‌شود، وجود ندارد اما ظاهر قضیه نشان می‌دهد که نوسانات و مشکلات فعلی در بازار باعث چنین اتفاقاتی شده است.