افق روشن حفظ حریم خصوصی با تصویب قوانین حمایتی

حق انسان برای داشتن حریم خصوصی دور از نظارت و مداخله‌های خودسرانه دیگران، مسوولان را برآن داشته تا با تصویب قانون حمایت از حریم خصوصی کاربران فضای مجازی، به این حق شهروندی جامه عمل بپوشانند و دست سودجویان و متعرضان به این حریم را کوتاه کنند.

حریم خصوصی به بستری گفته می‌شود که داده‌ها و اطلاعات شخصی افراد در آن گنجانده شده است و در صورت فاش شدن این اطلاعات، آسیب‌های مالی، جسمی و روحی فراوانی به شخص وارد می‌شود. براساس این تعریف می‌توان گفت: حریم خصوصی از جمله بسترهای جرم‌خیز در دنیای مجازی به شمار می‌رود که باید با قوانین بازدارنده در برابر نقض این حریم از کاربران حمایت شود.

ایرنا در گزارشی تحلیلی با بیان این مطلب افزود: در بسیاری از کشورهای جهان، برای حفظ حریم خصوصی افراد، قوانین سخت گیرانه‌یی وضع شده است اما در ایران قانون خاصی در این مورد تعریف نشده و تنها قوانین صیانت از این حریم، قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات است که درخصوص تعریف اطلاعات شخصی و مجازات افشای آن توضیحی ارائه داده است. حال با گذشت چندین سال از وجود کاربران فضای مجازی، دیتاهای الکترونیکی و اعلام شکایات بسیاری از نقض حریم خصوصی، رسول سراییان معاون وزیر ارتباطات، در واپسین روز اردیبهشت ماه، از تصویب قانون حمایت از حریم خصوصی کاربران در فضای مجازی تا سه ماه آینده خبر داد. به گفته‌ سراییان، موضوع اعتمادسازی کاربران و جلوگیری از سوءاستفاده از دیتای کاربران فضای مجازی و نیز امکان پیگیری تخلفاتی که در این فضا رخ می‌دهد، از جمله محورهایی است که در این لایحه برای آن سازوکار در نظر گرفته شده است. پیش‌نویس این لایحه با همکاری مرکز ملی فضای مجازی، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، پژوهشگاه قوه قضاییه و نیز سازمان فناوری اطلاعات ایران در حال نهایی‌سازی است.

 پیامک‌هایی که راز نقض حریم خصوصی را فاش می‌کند

بارها اتفاق افتاده که کاربران، پیامکی از فروشگاه یا سازمان یا حتی انجمنی خاص دریافت کرده‌اند که برای نخستین‌بار اسم آن را شنیده‌اند و حتی گذرشان از این جاها نگذشته است. کاربری پشت کنکوری است یا برای شرکت در آزمونی ثبت‌نام کرده است و از همه جا بی‌خبر پیامکی مبنی بر کلاس‌های آمادگی تحصیلی و آزمونی خاص دریافت می‌کند. کاربری دیگر که با تهیه بلیت، قصد سفر به نقطه‌یی از کشور را دارد و به محض ورود به مقصد، پیامک‌هایی در راستای معرفی مکان‌های دیدنی یا تاریخی و غیره آن خطه را دریافت می‌کند. با تعجب پیامک‌ها را از گوشی حذف می‌کنند غافل از اینکه حریم خصوصی و داده‌های شخصی آنها درز پیدا کرده و به سادگی در دسترس دیگران قرار گرفته است. موضوعی که بیشتر از طریق داد وستد اپراتورها با برخی شرکت‌های تبلیغاتی (دیجیتال مارکتینگ) سر می‌زند. شاید در نگاه نخست، این یک مساله ساده به نظر برسد اما زمانی که حساب کاربر مسدود یا هک شد یا از سوی سوءاستفاده گران، هویت‌های جعلی به نام کاربر ساخته شد، انگشت تقصیر به سمت کاربر نشانه می‌رود، قانونی از وی حمایت نمی‌کند و تنها چاره کار، محتاطانه عمل کردن در حفظ داده‌ها و اطلاعات شخصی می‌شود.

 امنیت اطلاعات کاربران پاشنه آشیل استارتاپ‌ها

حساسیت نسبت به امنیت اطلاعات و حریم خصوصی کاربران زمانی بیش از بیش مورد توجه قرار گرفت که بنابر آن چه در اخبار منتشر شد، یکی از تاکسی‌یاب‌های آنلاین برای اجرای حکم قوه قضاییه در توقف دسترسی رانندگان این سرویس به مسیریاب مورد نظر قوه قضاییه، به رانندگانی که از این مسیریاب استفاده می‌کردند تذکر می‌داد. تذکری که این شائبه را به وجود آورد که این تاکسی یاب آنلاین با دسترسی غیرمجاز به اطلاعات روی گوشی راننده به حریم خصوصی آنها وارد می‌شود. موضوعی که بارها محمدجواد آذری‌جهرمی وزیر ارتباطات نسبت به آن انتقاد کرد و از شرکت‌های استارتاپی خواست تا نسبت به حریم خصوصی و امنیت کاربران بیشتر توجه کنند. همچنین وی باتوجه به رشد استفاده از سرویس‌های اینترنتی داخلی، دستوری مبنی بر ایجاد سامانه حریم خصوصی کاربران و تصویب قوانین حمایتی در راستای حفظ اطلاعات و داده‌های شخصی افراد با محور پیگیری قضایی متخلفان ارائه داد. کارشناسان هم بر این باورند که تشویق کاربران به استفاده از سرویس پیام‌رسان داخلی، به ایجاد اعتماد و اطمینان لازم به آنان درخصوص حفظ حریم خصوصی و امنیت بستگی دارد.

 اعتمادسازی، اولویت حمایت از حریم خصوصی کاربران

بنابر آن چه اعلام شده، هدف از تدوین قانون حمایت از حریم خصوصی کاربران شامل، جلب اعتماد کاربران برای امنیت اطلاعات آنان در فضای مجازی، جلوگیری از سوءاستفاده از دیتای کاربران فضای مجازی، امکان پیگیری تخلفات در این فضای مجازی می‌شود. این سند شامل 8 اصل محدودیت در جمع‌آوری اطلاعات، کیفیت جمع‌آوری و استفاده از داده‌ها و اطلاعات، مشخص بودن هدف از جمع‌آوری و استفاده از داده‌ها و اطلاعات، محدودیت در استفاده و افشا نشدن (مگر به حکم قانون یا رضایت فرد)، تضمین‌های حفاظت از داده‌ها و اطلاعات، شفافیت اقدامات، ابزارها و ماهیت داده‌های هدف، لزوم جلب مشارکت فردی و پاسخگویی در قبال اجرای سایر اصول است.

در بخشی از این پیش‌نویس آمده است: حفظ حریم خصوصی و حمایت و حفاظت از داده‌ها و اطلاعات شخصی در فضای مجازی دغدغه‌یی است که باید برای رعایت آن و احقاق این حق راه‌حل شفافی ارائه کرد و در نظام مسوولیت حقوق کشور اصول و قواعد پاسخگویی برای صیانت از این حق مهم پیش‌بینی کرد. موضوعی که تنها با تصویب قوانین دست یافتنی نیست و نظارت جدی و برخورد با متخلفان را می‌طلبد. برخوردی که با انتشار در رسانه‌ها، دست و پای مداخله‌گران احتمالی را از ورود به حریم خصوصی افراد در جهت کسب تجارت یا انتقام‌جویی کوتاه می‌کند.

شفاف‌سازی درباره چگونگی حفظ اطلاعات کاربران و نحوه استفاده از این اطلاعات از سوی سرویس‌دهندگان داخلی هم موضوعی است که به جلب اعتماد کمک می‌کند؛ پاسخ به این پرسش مردمی که اگر حساب کاربری در دسترس قرار گیرد چه اتفاقی برای اطلاعات سرویس‌ها رخ می‌دهد.