پاییز؛ بهترین زمان ارزیابی طرح جدید ترافیک

گروه راه و شهرسازی| آزاده کاری|

طرح جدید ترافیک تهران از آن دست طرح‌هایی است که به دلیل فراگیری گسترده آن، بازتاب بسیاری بین کارشناسان و شهروندان داشته و هنوز هم انتقادهای زیادی به این طرح وارد است. بیش از 40سال بود که شهروندان تهرانی به یک شیوه ترافیکی خو گرفته و آن را پذیرفته بودند تا اینکه محسن پورسیدآقایی معاون حمل و نقل شهرداری تهران زمستان سال گذشته زمزمه‌های تغییر طرح را آغاز کرد. بسیاری این طرح را نه طرح کارشناسان بلکه طرح شخصی پورسیدآقایی می‌دانند که سابقه یک طرح شکست خورده را نیز در کارنامه خود دارد.

به گزارش «تعادل» تهران سال‌هاست که ازمعضل ترافیک رنج می‌برد و تاکنون در هیچ دوره‌یی تدبیر خاصی برای کاهش این معضل صورت نگرفته است. اما معاون کنونی شهردار تهران با هدف کاهش ترافیک این طرح را با وجود مخالفت‌ها و انتقادهای فراوان اجرایی کرد. علاوه بر این مدیران شهری انگیزه خود را برقراری عدالت اجتماعی عنوان و تاکید می‌کنند که همه شهروندان باید به طور یکسان حق استفاده از امکانات شهر را داشته باشند. هر چند این ایده فی‌نفسه درست است اما مسوولیت مدیریت شهری در شهری نظیر تهران این است که تمام دغدغه خود را صرف مهار ترافیک و آلودگی هوا کند. این درحالی است که محتوای نسخه اصلاح شده طرح ترافیک به شکل فعلی که مدنظر مدیریت شهری است به منزله نصب قفل‌ دستی برجریان ترافیک خواهد بود.

همانطور که عنوان شد این طرح از همان ابتدا مخالفانی داشت که یکی از آنها پلیس تهران بود و سردار محمدرضا مهماندار، رییس پلیس راهور تهران انتقادات تندی به این موضوع وارد کرد. از سوی دیگر، از زمان طرح این موضوع تا اجرای آن مدت زیادی نگذشت و در نتیجه یکی از انتقادها اجرای با عجله و زودهنگام طرح بود. بسیاری از کارشناسان ترافیک معتقد بودند با توجه به اهمیت و تاثیرگذاری طرح بهتر است بعد از انجام تحقیقات و بررسی‌های گوناگون و سر فرصت انجام شود اما معاونت حمل و نقل بر اجرای آن اصرار ورزید و بالاخره از 15 اردیبهشت سال جاری اجرای آن آغاز شد.

 اختلاف بر سر نتایج طرح ترافیک جدید

سه‌شنبه این هفته بعد از گذشت 3هفته از اجرای طرح جدید ترافیک، پورسیدآقایی با حضور در صحن شورای شهر به ارائه گزارشی درخصوص نتایج اجرای این طرح پرداخت. قبل از هر چیز باید گفت، ارائه گزارش یک ماهه آن هم برای چنین طرحی چندان منطقی به نظر نمی‌رسد و حداقل 3ماه زمان نیاز دارد که بتوان نتایج اجرای این طرح را ارزیابی کرد. همانطور که محسن هاشمی رییس شورای شهر نیز عنوان کرد در مهر ماه می‌توان نتایج آن را مورد بررسی قرار داد.

براساس گزارشی که پورسیدآقایی تشریح کرد، از زمان اجرای این طرح در 3هفته گذشته از حجم ترافیک تهران در ساعات پیک ترافیک صبح و عصر کاسته شده است. معاون شهردار در بخشی از گزارش خود اظهار کرد:«این مطالعات برحسب داده‌های نقشه‌های گوگل انجام شده و دریافتیم که میانگین درصد ازدحام اوج صبح از 4.30درصد به 3.32درصد رسیده و در ساعت اوج عصر نیز این عدد از 10.71 به 6.82 رسیده است. تحلیل نمودارها نشان می‌دهد که علاوه بر کاهش زمان سفر با کاهش تغییرات زمان سفر بین بیشترین و کمترین متوسط زمان سفر و همچنین کاهش زمان سفر در بزرگراه‌های مرز زوج و فرد نیز روبه‌رو هستیم. علاوه بر این گزارش‌هایی که مستند به سیستم جی پی اس اتوبوس‌هاست نشان می‌دهد در خطوطی که به هر نحوی در بخشی از محدوده طرح ترافیک تردد دارد، زمان سفر حدود ۳درصد کاهش یافته است و تقاضای سفر افزایش یافته است که در موارد زیادی تقاضا برای اعزام اتوبوس فراتر از زمان‌بندی مقرر هم ثبت شده است.»

پورسیدآقایی در شرایطی این آمار و ارقام را مطرح می‌کند که نظر اعضای شورا مغایر با آن است. به گفته محمد علیخانی، رییس کمیسیون حمل و نقل و ترافیک شورای شهر سازمان بازرسی شهرداری در خصوص اجرای طرح ترافیک جدید گزارشی تهیه کرده که نشان می‌دهد، شهروندان از نحوه اجرای این طرح ناراضی هستند.

البته علیخانی توضیحات بیشتری از گزارش سازمان بازرسی شهرداری ارائه نکرد اما اظهار کرد که ارزیابی از عملکرد 3هفته‌یی این طرح که گفته می‌شود مشکل ترافیک و آلودگی هوا را حل کرده، علمی نیست و شورای عالی ترافیک نیز زمان 6 ماهه را برای ارزیابی این طرح تعیین کرده است زیرا مشخص است یک طرح 3هفته‌یی آثارش مشخص نمی‌شود.

 هجوم موتورسیکلت‌ها به طرح ترافیک

پورسیدآقایی در مصاحبه‌های قبلی خود درباره نگرانی بابت هجوم موتورسیکلت‌ها به داخل محدوده با اجرای طرح جدیدگفته بود: «هیچ ادله‌یی نداریم که با اجرای این طرح ورود موتورسیکلت بیشتر شود چراکه ورود به محدوده طرح جدید، ارزان‌تر و راحت‌تر شده است ضمن اینکه کشش موتور سیکلت بیشتر از شرایط فعلی نیست در عین حال افرادی که در گروه برتر سهمیه بگیرها بودند، موتورسیکلت سوار نیستند و این قشر برترک موتور سوار نمی‌شوند، پس در قشر مردمی هم که پیش از این برای دسترسی به محدوده موتورسیکلت اخذ می‌کردند نیز تقاضا زیاد نمی‌شود چراکه دسترسی بهتری دارند.» صحبت‌های روز سه‌شنبه علیخانی این اظهارنظر را رد کرد.

به گفته علیخانی از زمان اجرای این طرح شاهد تردد بی‌رویه موتورسواران به داخل طرح بوده‌ایم. اما نکته مهم و قابل تامل این است که شهرداری تهران هیچ فکری برای کنترل موتورهای ارزان قیمتی که جریمه آنها بیش از قیمت کارخانه است، نکرده است.

سال گذشته بود که کمیسیون عمران شورای شهر تهران از تایید و آماده شدن لایحه الزام صدور مجوز برای تردد موتورسیکلت‌ها در محدوده طرح ترافیک خبر داد و گفت: با توجه به حجم آلایندگی موتورسیکلت‌ها محدودیت‌هایی برای تردد آنها ایجاد خواهد شد. بر این اساس قرار بود تعرفه صدور مجوز طرح ترافیک برای موتورسیکلت‌های انژکتوری ۱۰درصد و موتورسیکلت‌های کاربراتوری نیز ۲۰درصد مبلغ تعیین‌ شده برای صدور مجوز هر دستگاه خودرو در سال ۹۶ باشد.

 اما بررسی این لایحه در صحن شورای شهر بی‌حاشیه نبود، بطوری که به اعتقاد برخی از اعضای شورای شهر این تصمیم نمی‌تواند دردی از موضوع آلودگی هوا و ترافیک تهران حل کند. یکی از دلایل آنها برای این مخالفت این بود که اغلب کسانی که از موتورسیکلت استفاده می‌کنند، از اقشار ضعیف جامعه هستند که موتورسیکلت وسیله کار و امرار معاش آنهاست و نمی‌توان با این کار آنها را تحت فشار گذاشت.

از طرف دیگر این اعمال محدودیت برای موتورسیکلت‌های کاربراتوری کارساز نیست و باید جلوی تولید و شماره‌گذاری آنها گرفته شود و با ارائه تسهیلات زمینه خرید موتورسیکلت‌های برقی و انژکتوری برای افراد فراهم شود. موضوعی که اگرچه مدتی توسط کمیته محیط زیست شورای شهر تهران پیگیری شد به دلایل مختلف اجرایی نشد و این کمیته تنها توانست جلو شماره‌گذاری‌های جدید را بگیرد.

در طرح جدید عوارض ورود به محدوده طرح ترافیک که قرار است دارندگان موتورسیکلت‌ها پرداخت کنند کمتر از روزانه ۸۰۰ تومان تعیین شده و قرار نیست که موتورسواران بهای زیادی را بپردازند. باید گفت که این طرح فقط بحث زیست محیطی و ترافیکی دارد. موتورسوار در این طرح باید معاینه فنی بگیرد و موتورش به سن فرسودگی نرسیده باشد.

درحال حاضر بسیاری از موتورسواران بعد از توقیف موتورسیکلت به علت اینکه میزان جرایم بیش از قیمت موتورسیکلت است برای ترخیص اقدام نمی‌کنند و به جای آن موتورسیکلت جدید می‌خرند. در این شرایط و نبود نظارت کافی بر موتورسیکلت‌ها در شهر، حضورشان در محدوده طرح ترافیک طبیعی به نظر می‌رسد.

همچنین معاون شهردار در هنگام قرائت گزارش خود تاکید داشت که طرح ترافیک جدید با برابر کردن قیمت‌ها بین خودروهای عموم مردم با ارگان‌ها و دستگاه‌های اجرایی یک گام بزرگ بی‌سابقه در راستای ایجاد عدالت اجتماعی و رفع تبعیض‌ها بوده است. اما در واقع بسیاری از سهمیه‌های قبلی در طرح جدید پابرجاست و چندان نمی‌توان به درستی این ادعا را باور کرد.

 تعلیق از کار مدیر مخالف طرح

در طرح اولیه قرار بود محدوده زوج و فرد نیز داخل طرح قرار گیرد. در این طرح محدوده سابق طرح ترافیک به نام «محدوده سبز» نام‌گذاری شده و محدوده زوج و فرد که طرح کاهش در آن اجرا می‌شود نیز «محدوده آبی» نام‌گذاری شده بود.

بر این اساس طرح زوج و فرد حذف شده و کسانی که وارد محدوده آبی می‌شدند باید هزینه آن را پرداخت می‌کردند. اما انتقادها به این قسمت از طرح آنقدر زیاد بود که معاونت حمل و نقل عقب‌نشینی کرد و قرار شد تا سه ماه بعد از اجرای طرح ترافیک جدید، گزارش عملکرد به شورای عالی ترافیک ارائه شود و اگر نتایج طرح از نظر کاهش ترافیک و آلودگی هوا برای شورای عالی ترافیک قانع‌کننده بود، محدوده طرح زوج و فرد هم به اجرای این طرح ترافیک جدید اضافه می‌شود اما در لایحه شورای شهر ارقام عوارض در محدوده زوج و فرد تصویب شده است.

البته معاون شهردار آنقدر به صحت و درستی طرح پیشنهادی خود ایمان دارد که یکی از مدیران خود را که مخالف طرح مورد نظر بوده از کار تعلیق کرده است. این مورد را الهام فخاری در صحن شورا نیز تایید کرد و گفت: یک نفر در مجموعه معاونت حمل و نقل شهرداری تهران به علت مخالفت با طرح ترافیک جدید به دستور پورسیدآقایی تعلیق شده است. به گفته این عضو کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران، منتقدان طرح ترافیک جدید در مجموعه معاونت حمل و نقل حذف شده‌اند.

الهام فخاری از منتقدان طرح ترافیک جدید است. او درباره گزارش معاونت حمل و ترافیک درخصوص نتایج طرح ترافیک جدید اظهار کرد: این شیوه ارزیابی مورد انتقاد است و نمی‌توان اینگونه نظرسنجی‌ها و سنجش‌ها را مورد تایید قرار داد. اینگونه ارزیابی‌ها زیر سئوال است و نمی‌توان اقدامات انجام شده از سوی معاونت حمل و نقل ترافیک در اجرای طرح ترافیک را ارزیابی کرد چراکه در اینگونه سنجش‌ها اصول حرفه‌یی رعایت نشده است.

به گفته او، ما نباید بسیاری از کارها را منتسب به خودمان بدانیم و بگوییم با اجرای طرح جدید ترافیک آلودگی هوا و ترافیک کاهش پیدا کرده است چراکه در هفته‌های اخیر شاهد نزولات آسمانی بوده‌ایم و همچنین در این ایام مدارس تعطیل بوده‌اند. اینگونه ارزیابی‌ها در خصوص اقدامات شهرداری به سابقه گذشته بر می‌گردد و به دورانی که مدیریت شهری سابق فعالیت می‌کرد. در این دوره از مدیریت شهری اینگونه ارزیابی‌ها مورد تایید اعضای شورای شهر تهران نیست.

فخاری گفت: در ارزیابی که توسط معاونت حمل و نقل و ترافیک انجام شده است، عنوان شده که همه از طرح راضی هستند و اینگونه به نظر می‌رسد که ظاهرا معاون حمل و نقل و ترافیک اطلاعی از نارضایتی شهروندان از اجرای طرح ندارند. درحالی که معاونت حمل و نقل و ترافیک اعلام می‌کند که سامانه‌یی برای پاسخگویی به شهروندان درخصوص طرح ترافیک طراحی شده باید به این موضوع اشاره شود که کسی در خصوص این سامانه پاسخگو نیست. برای اجرای یک طرح باید زیرساخت‌های آن فراهم شود و ما امیدوار بودیم که با اجرای طرح ترافیک جدید زیرساخت‌های حمل و نقل عمومی در بخش‌های مترو، اتوبوس و تاکسی گسترش پیدا کند.

کامبیز مصطفی پور، کارشناس شهری در گفت‌وگو با تعادل اظهار کرد که یک ماه زمان مناسبی برای ارزیابی طرح جدید نیست. ضمن اینکه این طرح در روزهای تعطیلی مدارس، ‌فصل امتحانات و نیز در ماه رمضان که میزان تردد و رفت و آمدها کاهش می‌یابد اجرایی شده است در واقع بهترین زمان برای ارزیابی این طرح فصل پاییز است و باید تا آن موقع صبر کنیم.

 نبود زیرساخت‌های لازم

مصطفی پور معتقد است هر چند این طرح برای ایجاد عدالت بین شهروندان اجرایی شده تا بتوانند با پرداخت هزینه‌های تعیین شده وارد طرح شوند، اما خود این موضوع را قابل نقد می‌داند.

او در این باره گفت: همه شهروندان توانایی پرداخت هزینه‌های مربوطه و ورود به محدوده طرح را ندارند و این خود یک تبعیض جدید است زیرا فقط اقشار پر درآمد می‌توانند وارد این طرح شوند. اما باید گفت، تبعیض در شهری مانند تهران اجنتاب‌ناپذیر است و فقط محدود به طرح ترافیک نمی‌شود. ساختار شهر به گونه‌یی است که تبعیض در همه بخش‌ها وجود دارد در شهری که شمال و جنوب آن تفاوت معناداری دارد، نمی‌توان انتظار عدالت همه‌جانبه را داشت. شهرداری برای ایجاد عدالت باید به سمتی برود که در بخش‌های دیگر مانند خدمات و نیز توسعه حمل و نقل عمومی دراین بخش‌ها، توجه بیشتری به مناطق جنوبی شهر داشته باشد.

این کارشناس شهری نبود زیرساخت‌های لازم را از دیگر مشکلات این طرح عنوان کرد و گفت: باید توجه داشت که قبل از اجرای طرح جدید باید زیرساخت‌های آن را فراهم کرد که این تاکنون این اتفاق به طور کامل نیفتاده است. ظرفیت پایین مترو و اتوبوسرانی از مشکلات اساسی است که باید به آن پرداخته شود. چراکه با اجرای طرح قطعا عده‌یی به سمت استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی سوق داده می‌شوند که اکنون گنجایش پاسخگویی به نیاز آنها وجود ندارد. نیاز فوری تهران به تامین 2هزار واگن مترو و دست‌کم 3هزار دستگاه اتوبوس حاکی از این است که هر گونه افزایش تقاضا برای این ناوگان بی‌پاسخ خواهد ماند.

وی ادامه داد: از سوی دیگر به لحاظ شهرسازی یک پراکندگی در سطح شهر داریم و این پراکندگی میزان سفرها را افزایش می‌دهد. بنابراین بهترین نسخه این است که تهران باید به سمت شهر الکترونیک برود تا نیازی به این همه تردد در سطح شهر نباشد و از حجم سفرها کاسته شود.

زهرا صدراعظم نوری، رییس کمیسیون سلامت و محیط زیست شورای شهر تهران از موافقان طرح و گزارش معاونت حمل و نقل است. او در این باره گفت: محل کار خانواده من در محدوده طرح ترافیک است و با وجود اینکه قبل از اجرا به این طرح انتقاداتی داشتند اما اکنون رضایت خودشان را اعلام می‌کنند و می‌گویند ترافیک به میزان زیادی در مرکز شهری کاهش پیدا کرده است. از معاونت حمل و نقل می‌خواهم که به‌ صورت دوره‌یی گزارش‌ها وارزیابی‌های خود را از این طرح به شورا

ارائه دهند.

نوری گفت: کاهش مدت زمان ورود خودرو یعنی کاهش خروج آلاینده از خودرو و در نتیجه کاهش آلودگی هوا که در این طرح محقق شده است.

چند روز پیش نیز دکتر عباس شاهسونی، سرپرست گروه سلامت هوای مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت در گفت‌وگویی اعلام کرد که طرح ترافیک جدید پیوست سلامت ندارد، او تاکید کرد که لازم است مسوولان شهری این موضوع را از طریق یکی از دانشگاه‌های علوم پزشکی مستقر در تهران ارزیابی کنند تا اثرات مثبت و منفی آن بر سلامت مشخص شود.

این درحالی است که در تمام دنیا پیش از اجرای طرح‌های مختلف به خصوص حمل و نقل که تاثیر زیادی بر سلامت شهروندان دارند، پیوست سلامت در نظر گرفته می‌شود. بنابراین باید این طرح در شورای سلامت و امنیت غذایی استان تهران مطرح شود و مسوولان شهری این موضوع را از طریق یکی از دانشگاه‌های علوم پزشکی مستقر در تهران ارزیابی کنند تا اثرات مثبت و منفی آن بر سلامت تعیین شود.

 نکات منفی طرح فراموش نشود

سعید سادات‌نیا، دیگر کارشناس شهری نیز در گفت‌وگو با «تعادل» در این باره اظهار کرد: در اینکه شیوه قبلی طرح ترافیک اشتباه و بر پایه رانت بود هیچ شکی وجود ندارد و باید تغییر می‌کرد. طرح جدید را هم قبول دارم اما نمی‌توان منکر نکات منفی و کمبودهای این طرح شد. به نظر من گزارش معاون شهردار دور از واقعیت نبود. خود من نیز به این نتیجه رسیدم که ترافیک تهران در نقاط مرکزی تغییر محسوسی یافته و گویی تعادل بیشتری برقرار شده و ترافیک شهر به سمت درستی هدایت می‌شود.

این کارشناس شهری درباره نقاط ضعف این طرح گفت: با گذشت یک ماه از اجرای طرح هنوز برای مردم شفاف نیست و شهروندان نمی‌دانند چگونه باید دراجرای این طرح با شهرداری همراه شوند. مردم باید حس کنند که این روش به نفع آنهاست و در نهایت ترافیک کمتر، ‌هوای پاک‌تر و اتلاف وقت کمتری خواهند داشت. در این صورت مردم همراه شهرداری خواهند شد. از سوی دیگر شهرداری نیز می‌تواند بخشی از هزینه‌های خود را از این راه تامین کند.

سادات نیا با تاکید بر اینکه باید مردم را نسبت به مزایای طرح آگاه کرد، ‌گفت: واقعیت این است که تهران دیگر جایی برای فروش ندارد و نمی‌توان شهر را با فروش تراکم و هولوگرام اداره کرد. بنابراین شهرداری چاره ندارد جز اینکه هزینه شهر را از مردم بگیرد. در واقع کسانی که می‌خواهند وارد محدوده پرترافیک شهر شوند باید هزینه آن را بپردازند همین طور کسانی که قصد ورود به بزرگراه‌ها را دارند نیز باید هزینه آن را پرداخت کنند این روشی است که در دنیا مرسوم است. باید برای مردم نمونه‌های موفق را توضیح داد و نتایج آن را برای آنها برشمرد.

او ادامه داد: علاوه بر این توضیحات باید به شهروندان اطلاع دادکه مالیات و عوارض دریافتی از آنها در کدام بخش‌ها هزینه می‌شود. باید یک بسته کامل از حمل و نقل عمومی داشته باشیم تا مردم حاضر به پذیرش این موضوع شوند. در واقع بهتر آن است که که این موضوع انعطاف‌پذیر شود تا مردم هم بتوانند با آن همراه شوند. سادات‌نیا تاکید کرد: مدیران شهری باید برنامه‌های خود را برای مردم توضیح دهند و بگویند که برای 5 سال آینده تهران چه برنامه‌یی دارند و حتی برآوردی از هزینه‌های زندگی در شهر به مردم ارائه کنند تا کسانی که توانایی مالی زندگی در شهر را ندارد به تدریج بتوانند محل زندگی خود را تغییر داده و به شهرهای کوچک‌تر بروند. چنانچه بی‌برنامگی 15سال اخیر در تهران ادامه پیدا کند آن وقت شاهد فضای به مراتب بدتری از امروز خواهیم بود.

وی ادامه داد: همانطور که عنوان کردم این طرح باید انعطاف‌پذیر شود و مردم بدانندکه مکانیسم‌های اشتباه به نفع حقوق عمومی اصلاح خواهد شد. یعنی تهران از شهر اقتدارگرای فرمایشی به یک شهر مردم‌دار پاسخگو تبدیل می‌شود. در مجموع چنانچه مواردی که به آنها اشاره کردم دراین طرح پیاده شود قطعا آینده خوبی برای شهر و شهروندان خواهد داشت.