5 شوک بر بازار خودرو

2 رویکرد متفاوت خودرویی چین و امریکا

بررسی‌های بازوی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، نشان می‌دهد، بازار خودرویی ایران تحت‌تاثیر 5 شوک از قبیل «توقف ثبت سفارش برای نمایندگی‌های غیررسمی، توقف ثبت سفارش خودرو، ابلاغ دستورالعمل اسقاط خودروهای فرسوده، ابلاغ دستورالعمل جدید واردات خودرو و نوسان نرخ ارز»، قرار گرفته که در سال‌های اخیر در سونامی افزایش قیمت خودروهای وارداتی دخیل بودند. از آن‌سو، حمایت تعرفه‌‌یی بلندمدت از صنعت خودروسازی نیز چالش دیگری است که باعث خروج این صنعت از فضای رقابتی و افزایش قیمت خودرو‌های داخلی و خارجی را در بازار ایران به‌دنبال داشته است. از طرفی، بررسی‌ها نشان می‌دهد که کشور چین طی اقدامی از اول جولای 2018 تعرفه واردات انواع خودرو و قطعات یدکی به این کشور را کاهش خواهد داد و به دنبال چنین تصمیمی، 22 شرکت خودرویی اعلام کردند که قیمت‌های خود را کاهش خواهند داد. اما در مقابل دولت امریکا تعرفه واردات خودرو را به 25درصد افزایش داده که به نظر می‌رسد افزایش تعرفه، تهدیدی برای مبادی عمده واردات خودرو به امریکا به ویژه کشورهای مکزیک و کانادا باشد. اگرچه برخی صاحب‌نظران بر این باورند که ممکن است این کشورها به علت عضویت در پیمان تجارت نفتا، بتوانند از افزایش تعرفه مذکور مصون بمانند، اما پیامدهای منفی افزایش تعرفه واردات خودرو در امریکا، تهدیدی برای صنعت خودرو کشورهای ژاپن و آلمان خواهد بود، چراکه بررسی آمارهای تجارت خودرو در امریکا نشان می‌دهد که طی سال‌های گذشته همواره واردات از صادرات این کشور سبقت گرفته است.

 5 شوک خودرویی

گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، پنج شوک اصلی شامل «توقف ثبت سفارش برای نمایندگی‌های غیررسمی (گری مارکت‌ها) در دی‌ماه سال 1395، توقف ثبت سفارش خودرو در تیرماه سال 1396، ابلاغ دستورالعمل اسقاط خودروهای فرسوده در مردادماه 1396، ابلاغ دستورالعمل جدید واردات خودرو در دی‌ماه 96 و همچنین نوسان نرخ ارز» را می‌توان 5 شوکی دانست که دو سال اخیر بازار خودرویی کشور را دچار التهاب کرده و درنهایت به افزایش قیمت خودروهای وارداتی دامن زده است.

این در حالی است که صنعت خودرو ایران سعی کرد بهترین استفاده‌ها را از برجام ببرد. از این رو توافقنامه‌هایی نیز در این باره با خودروسازان خارجی امضا شد، اما صنعت خودرو ایران، از مشکلاتی درونی رنج می‌برد. کیفیت و ایمنی همیشه حلقه گمشده این صنعت بوده است، ولی «طرح ساماندهی بازار خودرو» قرار است این صنعت را نجات دهد. بر این اساس مرکز پژوهش‌های مجلس به بررسی و تحلیل این طرح پرداخته است. طبق این گزارش، رویکرد کلان این طرح، رقابتی کردن بازار خودرو و به تبع آن افزایش کیفیت و به‌خصوص ایمنی در محصولات صنایع خودروسازی کشور در افق 1404 با روش تدریجی و کاهش پلکانی کاهش تعرفه‌هاست.

از طرفی، موضوع واردات خودروهای سواری همواره دارای حساسیت‌های خاص و ویژه‌یی بوده است. از این رو برخی کارشناسان، واردات این کالا را به‌عنوان واردات کالای لوکس و غیرضروری تلقی کرده و آن را عاملی مخرب برای تولید داخلی و خروج ارز قلمداد می‌کنند و برخی دیگر به این موضوع به عنوان عاملی برای ایجاد رقابت در بازار خودرو و افزایش کیفیت تولید داخل نگاه می‌کنند و آن را یک ضرورت برای پاسخ‌دهی به تقاضای داخلی می‌دانند. به همین دلیل اختلاف‌نظرهایی درخصوص میزان نرخ حقوق ورودی این کالا و اعمال محدودیت‌های مقداری و توقف

ثبت سفارش ورود این کالا همواره وجود داشته است.

طبق این گزارش، نامناسب بودن خدمات پس از فروش خودروهای داخلی، عدم رضایتمندی مصرف‌کنندگان به‌دلیل عدم رعایت حقوق مصرف‌کنندگان داخلی، افزایش قیمت‌های مکرر در طول یک سال، تحمیل هزینه‌های اضافی ناشی از هزینه‌های غیرمرتبط با تولید توسط برخی مدیران صنعت خودروسازی به مردم، وجود نقص فنی و کیفیت پایین در تولید، تاخیر در تحویل به‌موقع خودرو، بالا بودن تعداد قطعات معیوب، مصرف غیراستاندارد سوخت، پایین بودن ایمنی (هیچ‌کدام از خودروهای تولید داخل با قیمت زیر 50میلیون تومان، دارای امنیت بالایی نیستند) (بالاتر از سه ستاره ایمنی)، بالا بودن قیمت در مقایسه با خودروهای مشابه خارجی، عدم پاسخگویی به نیاز بازار و عدم تحول در تکنولوژی تولید به دلیل استفاده از فناوری قدیمی، کنترل نامناسب کیفیت در مراحل مختلف تولید، رقابت انحصاری در بازار به علت تعرفه بالای خودروهای وارداتی، کم بودن دوره گارانتی و... باعث شده واردات خودرو به عنوان بازاری در کنار بازار تولید خودروهای داخلی شکل گیرد. ازسوی دیگر حمایت تعرفه‌یی بلندمدت از صنعت خودروسازی به بروز مشکلاتی در رقابت‌پذیری، افزایش قیمت محصولات بدون کیفیت در مقایسه با محصولات خارجی، افزایش تلفات جاده‌یی منجر به مرگ به دلیل ایمنی پایین برخی محصولات داخلی و... منجر شده است.

 2 رویکرد متفاوت

اما از آن‌سو، بررسی رویکرد متفاوت دو کشور چین و امریکا، دیتاهای متفاوتی را به ما می‌دهد. به‌طوری‌که در 22 مه 2018 وزارت مالی، شورای تعیین تعرفه گمرکی چین اعلام کرد که از اول جولای 2018 تعرفه واردات انواع خودرو و قطعات یدکی به این کشور کاهش خواهد یافت. کاهش مذکور بالاترین افت تعرفه در صنعت خودرو طی 10 سال اخیر خواهد بود. طبق این تصمیم بناست تا تعرفه 25درصدی 135 قلم و 20درصدی 4 قلم واردات خودرو به 15درصد کاهش یابد. اقلام مذکور شامل خودرو سواری و کامیون می‌شود. همچنین تعرفه مربوط به 79 قلم قطعات خودرو هم از سطح فعلی بین 8 تا 25درصد به 6درصد کاهش خواهد یافت. به‌دنبال تصمیم دولت چین برای کاهش تعرفه واردات خودرو، حداقل 22 شرکت خودرو اعلام کرده‌اند که قیمت‌های خود را کاهش خواهند داد. در همین راستا کارخانجات خودروسازی شامل ولوو، آئودی، لکسوس و میتسوبیشی طرح‌هایی را برای کاهش قیمت خودروهای خود از 7200 یوآن (1127 دلار) تا 392.8 هزار یوآن بسته به مدل‌ها و برندهای مختلف اعلام کرده‌اند. از طرفی، باتوجه به اعلام خبر مربوط به احتمال افزایش تعرفه واردات خودرو به امریکا به 25درصد، به نظر می‌رسد افزایش تعرفه تهدیدی برای مبادی عمده واردات خودرو به امریکا به ویژه کشورهای مکزیک و کانادا باشد. اگرچه برخی صاحب‌نظران بر این باورند که ممکن است این کشورها به علت عضویت در پیمان تجارت نفتا، بتوانند از افزایش تعرفه مذکور مصون بمانند ولی پیامدهای منفی افزایش تعرفه واردات خودرو در امریکا، تهدیدی برای صنعت خودرو کشورهای ژاپن و آلمان خواهد بود.

 تجارت خودرویی در امریکا

اما در همین راستا، معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران، روند تجارت خودرویی امریکا در بازه 2010 تا 2017 و همچنین فصل نخست 2018 به همراه بررسی احتمال افزایش تعرفه واردات خودرو در امریکا و در مقابل کاهش تعرفه واردات خودرو در چین، را مورد بررسی قرار داده است.

 براساس این تحلیل، از آنجا که امریکا از سال 1995 به عضویت سازمان تجارت جهانی درآمده، طبق اطلاعات سازمان تجارت جهانی، میانگین ساده تعرفه برای قسمت کالایی تجهیزات حمل و نقل در امریکا 3.1درصد بوده که از میانگین ساده تعرفه کالاهای صنعتی این کشور یعنی 3.2درصد، کمتر است. همچنین حداکثر نرخ تعرفه اعمالی برای تجهیزات حمل و نقل در امریکا 25درصد است. 55.3درصد از واردات این گروه کالایی به امریکا با تعرفه صفر صورت می‌گیرد. از این رو، روند تجارت خودرو در امریکا طی بازه 2017- 2010 نشان می‌دهد، این کشور هم در زمینه صادرات و هم واردات خودرو فعال بوده و طی سال‌های مزبور هم واردات و هم صادرات خودرو امریکا، تقریبا 1.6 برابر شده است.

بر این اساس، طی 8 سال منتهی به 2017، همواره واردات از صادرات خودرو در امریکا بیشتر و میانگین نسبت واردات به صادرات برای این بازه زمانی حدود 3.1 بوده است. همچنین کمترین نسبت مربوط به سال 2014 است که صادرات خودرو امریکا به

60 میلیارد دلار و واردات آن 169 میلیارد دلار است. این در حالی است که تجارت خودرو جدید در امریکا در سال 2017 بالغ بر 248 میلیارد دلار بوده که 77درصد از آن مربوط به واردات و 23درصد از آن متعلق به صادرات است.

از دیگر سو، طی سال 2017 در مجموع 8.27 میلیون دستگاه خودرو به ارزش 191.7 میلیارد دلار وارد امریکا شده که از رشد 2.8درصد نسبت به سال 2016 برخوردار بوده است. در این سال امریکا

1.98 میلیون دستگاه خودرو به ارزش 57میلیارد دلار هم صادر کرده که در مقایسه با سال ماقبل، حدود 0.6درصد رشد داشته است. از طرفی، نزدیک به 47درصد از ارزش واردات سال 2017 امریکا فقط از دو کشور «مکزیک و کانادا»، انجام شده و واردات از کشورهای «ژاپن، آلمان و کره‌جنوبی» به‌ترتیب 39.7، 20.2 و 15.7 میلیارد دلار بوده است. از دیگر سو، واردات خودرو امریکا از چین در سال 2017 حدود 58.4 هزار دستگاه و به ارزش 1.46میلیارد دلار بوده که سهم آن از کل ارزش واردات خودرو امریکا حدود 2.2درصد است.

 از سوی دیگر، مطابق آمارها، در ژانویه تا مارس 2018 ارزش کل تجارت خودروهای جدید کشور امریکا، نزدیک به 60.2 میلیارد دلار بوده که در مقایسه با فصل مشابه 2017، حدود 0.8درصد کاهش داشته است. 23.5درصد از تجارت خودرو این کشور در فصل اول 2018 مربوط به صادرات و 76.5درصد مربوط به واردات است. بر این اساس تراز بازرگانی خودرو سواری امریکا در فصل اول 2018 با افت 31.9 میلیارد دلار روبه‌رو بوده که در مقایسه با مدت مشابه سال 2017، حدود یک میلیارد دلار بهبود داشته است. از سوی دیگر، در مدت مورد بررسی در مجموع نزدیک به 2057 هزار دستگاه خودرو سواری به ارزش بیش از 46.8 میلیارد دلار وارد امریکا شده که از حیث تعدادی و ارزشی تنزل داشته و به ترتیب با کاهش 2.6درصد و 1.6درصد همراه بوده است. اما در مقابل در همین مدت، امریکا حدود 474 هزار دستگاه خودرو به ارزش 13.8میلیارد دلار صادر کرده که اگرچه از حیث تعدادی افت 2.9درصدی را تجربه کرده اما رشد ارزشی 2.1درصدی داشته است.

همچنین داده‌های آماری نشان می‌دهد، مهم‌ترین مبادی واردات خودرو امریکا در فصل ابتدایی 2018 شامل کشورهای مکزیک (11.7میلیارد دلار)، کانادا (9.9 میلیارد دلار) و ژاپن (10.2میلیارد دلار) هستند که 69درصد از کل واردات خودرو از طریق این سه کشور انجام می‌شود. از آن‌سو، مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر تغییر ارزشی واردات خودرو به امریکا را می‌توان «کاهش واردات از کشورهای کره‌جنوبی

(2.6‌- واحد درصد)، کانادا (2.4- واحد درصد) و آلمان (منفی یک واحد درصد) و در عین حال، افزایش واردات از کشورهای ژاپن (یک واحد درصد) و مکزیک (0.9 واحد درصد) عنوان کرد. در همین مدت مهم‌ترین مقاصد صادراتی خودرو امریکا شامل کشورهای کانادا (5.9 میلیارد دلار)، چین (1.9میلیارد دلار) و آلمان (1.6 میلیارد دلار) هستند که نزدیک به 67درصد از کل صادرات امریکا به این مقاصد صورت می‌گیرد.

بررسی‌ها گویای این است که مهم‌ترین عوامل اثرگذار بر تغییر ارزشی صادرات خودرو در این کشور در بازه موردنظر «افزایش صادرات به کانادا (4.2واحد درصد) و آلمان (1.3واحد درصد) و در عین حال، کاهش صادرات به چین (2.2- واحد درصد) و استرالیا (0.72- واحد درصد) باشد.