خنثی‌سازی تحریم با معجون بهره‌وری
مجید اعزازی
دبیر گروه مسکن و شهرسازی
1- «رهایم نکن» عنوان یکی از سریال‌های رمضانی سیما است. در این سریال، برادر بزرگ خانواده پس از سال‌ها تصمیم دارد ارث پدری را میان برادر کوچک‌تر و دو خواهر خود تقسیم کند و سهم‌الارث پسر خود را نیز پیشاپیش بدهد و می‌دهد. اما نه برادر، نه خواهران و نه پسر هیچ‌یک نمی‌دانند که با این ثروت چه باید بکنند و از مدیریت صحیح شرکت و اموال به ارث رسیده ناتوان هستند. این در حالی است که مردان این سریال از ابتدا در حسرت داشتن سرمایه برای راه‌اندازی کسب و کار و دستیابی به موفقیت مالی به تصویر کشیده شده‌اند ...
1- «رهایم نکن» عنوان یکی از سریال‌های رمضانی سیما است. در این سریال، برادر بزرگ خانواده پس از سال‌ها تصمیم دارد ارث پدری را میان برادر کوچک‌تر و دو خواهر خود تقسیم کند و سهم‌الارث پسر خود را نیز پیشاپیش بدهد و می‌دهد. اما نه برادر، نه خواهران و نه پسر هیچ یک نمی‌دانند که با این ثروت چه باید بکنند و از مدیریت صحیح شرکت و اموال به ارث رسیده ناتوان هستند. این در حالی است که مردان این سریال از ابتدا در حسرت داشتن سرمایه برای راه‌اندازی کسب و کار و دستیابی به موفقیت مالی به تصویر کشیده شده‌اند. این داستان، دست‌کم از این منظر منطبق بر واقعیت حال حاضر جامعه ایران -اپیدمی طی کردن ره صد ساله در یک شب- است. در این روزها اغلب جوانان در فکر دستیابی به سرمایه اولیه هنگفت بدون زحمت و تلاش هستند، غافل از اینکه حتی در صورت دستیابی به این سرمایه، ظرفیت بهره‌برداری بهینه از آن را ندارند و اساسا دستیابی به رشد و توسعه در هر سطحی (فردی، سازمانی یا ملی) افزون بر شرط لازم سرمایه مالی، نیازمند دانش و تخصص، تجربه، ارتباطات، پویایی و... به عنوان شرط کافی نیز هست. بی‌گمان، افزون بر استفاده از شیوه‌های تبلیغاتی شبه‌لاتاری از سوی برخی دستگاه‌ها، اقتصاد نفت‌سوز و توزیع‌کننده رانت، عامل دامن زدن به این رویکرد در میان شهروندان است و این روحیه را تقویت می‌کند که بدون زحمت و تنها با داشتن روابط خاص با افراد خاص می‌توان به رانت (وام‌های کلان، موقعیت‌های شغلی مدیریتی و غیرمدیریتی و...) دست یافت. در چنین نظام اقتصادی است که «بهره‌وری» در همه اشکال و سطوح آن، قربانی شده و به مسلخ فراموشی سپرده می‌شود.
2- امروزه دستیابی به رشد اقتصادی از راه ارتقای بهره‌وری از مهم‌ترین اهداف اقتصادی کشورها به‌شمار می‌رود. این مساله برای اقتصاد تحریم زده ایران اهمیت دو چندان باید داشته باشد اما متاسفانه این‌گونه نیست و با وجود تعیین سهم 30درصدی و 35درصدی بهره‌وری از رشد 8درصدی هدف‌گذاری شده در برنامه‌های پنجم و ششم توسعه، آمارها حکایت دیگری دارند. رشد بهره‌وری نیروی کار در چهار سال اول برنامه پنجم به میزان 0.6-درصد، رشد بهره‌وری سرمایه 2.9-درصد، رشد بهره‌وری کل عوامل تولید 1.9-درصد و سهم بهره‌وری عوامل تولید در رشد اقتصادی صفر گزارش شده است. این درحالی است که اندکی پیش از این دوره (1390 تا 1394) اقتصاد ایران یکی از پردرآمدترین دوره‌ها در تاریخ خود را پشت‌سر گذاشته بود و از نظر دستیابی به ثروت و سرمایه در اوج و در موقعیتی شبیه وارثان اموال سریال «رهایم نکن» قرار داشت. اما متاسفانه نتوانست این درآمدها را در جهت رشد و توسعه کشور صرف کند و فرصت‌های تازه‌یی را برای ایرانیان بسازد. حتی تحریم‌های یکجانبه و بین‌المللی علیه ایران که فرصت‌های جذابی برای افزایش بهره‌وری سرمایه و عوامل تولید به‌شمار می‌رفته‌اند، به‌دلیل اعتیاد به اقتصاد نفتی و استفاده از رانت درآمدهای آن و عدم به‌کارگیری مدیران شایسته و لایق در مصدر امور از کف رفتند.
3- همان‌طور که دیوید کلارنس مک‌کللند روانشناس امریکایی و نظریه‌پرداز توسعه گفته است، «انگیزه» موتور رشد و توسعه و افزایش بهره‌وری است. عاملی که در اقتصادهای رانتی، عرصه و فضای مناسبی برای بروز و ظهور تام و تمام نمی‌یابد و به شکل‌های گوناگون سرکوب می‌شود و افت بهره‌وری نیروی انسانی را در پی دارد. بی‌گمان، اقتصاد رانتی بستری برای استخدام‌های سفارشی در پست‌های مدیریتی و مهم است که البته در این روزها به سطوح کارشناسی و کارمندان عادی نیز سرایت یافته است. اسحاق جهانگیری معاون رییس‌جمهور، در سال گذشته و حسن روحانی رییس‌جمهور، در روز کارگر سال جاری بر این مساله انگشت گذاشته و از وجود برخی مدیران ناامید و بی‌انگیزه در سطح ملی سخن گفته بودند. جهانگیری به صراحت گفته بود: «برخی مدیران آویزان کشور شده‌اند، به شکلی که نه خودشان انگیزه کار کردن دارند و نه کسی شجاعت دارد آنها را از کار برکنار کند.»
4- اگرچه وجود رانت، قوی‌ترین مانع اصلاح فوری اقتصاد ایران به‌شمار می‌رود، اما به نظر می‌رسد راهی جز تن دادن به معجون کارآمدی و اثربخشی همزمان (بهره‌وری) وجود ندارد و تنها مسیر دستیابی به اقتصادی مقاوم در برابر شوک‌هایی همچون تحریم، افزایش بهره‌وری است. در این مسیر، یکی از نخستین گام‌ها، پالایش مدیران و کارکنان سفارشی، بدون تجربه و تخصص لازم، ناامید و بی‌انگیزه است.
