حریفان خاورمیانه‌ای جام‌جهانی 2018
مترجم: مجید اعزازی |
منبع: آتلانتیک کانسیل |
جورج اورول، نویسنده و متفکر سیاسی هر چه بود طرفدار فوتبال نبود. او در مقاله‌یی با عنوان «روح ورزش» که در سال 1945و در جریان تور بریتانیایی باشگاه فوتبال دیناموی مسکو، فوتبال را نوعی «بازی نامید که در آن همه آسیب می‌بینند و هر ملتی سبک بازی خود را دارد که برای خارجی‌ها غیرمنصفانه به نظر می‌رسد.»
او سپس نتیجه گرفت که ورزش«با دشمنی، حسادت، لاف‌زنی، بی‌اعتنایی به همه قوانین و لذت دگرآزارانه آغشته به خشونت عجین شده است. به عبارت دیگر این ورزش جنگ بدون شلیک گلوله است.» اورول نمادگرایی سیاسی ذاتی این ورزش را تشخیص داد و از آن به دلیل اینکه یکی از محرک‌های اصلی رقابت‌های ملی‌گرایانه به شمار می‌رود، اظهار تنفر کرد. رقابت‌هایی که به رقابت‌های بین‌المللی دامن می‌زند.
شاید طرفداران امروزی فوتبال با توصیف خالی از لذت این ورزش به عنوان «موضوع منازعه همیشگی خصومت» توسط اورول موافق نباشند اما انکار نمی‌کنند این جام جهانی که در روسیه ولادیمیر پوتین برگزار می‌شود با سیاست شارژ می‌شود. برای تیم‌هایی که از خاورمیانه به این مسابقات آمده‌اند، رقابت‌های ژئوپلیتیکی و روابط بین‌المللی عملا بازی کردن را به حوزه سیاست متصل کرده است. مسائل سیاسی در این بازی‌ها، خود را با جزرهای ناامیدی و مدهای امیدواری بازتاب می‌دهد.
عربستان سعودی به عنوان بی‌کیفیت‌ترین تیم در رده‌بندی جهانی در جایگاه شصت و هفتم(اگرچه روسیه که به دلیل میزبانی واجد شرایط حضور در این تورنمنت بین‌المللی شد در رتبه هفتادم قرار دارد) وارد جام جهانی 2018 شد. جامی که از 24خرداد سال جاری آغاز شده است. در برآوردی سیاسی، پیشرفت‌های صورت گرفته در عرصه ورزش این کشور به نسبت مثبت بوده است. از سال 2017 عربستان سعودی در چارچوب برنامه اصلاحات اقتصادی- اجتماعی خود به زنان اجازه داده تا در مرزهای این کشور برای تماشای بازی‌های فوتبال در ورزشگاه‌ها حضور یابند. اگرچه این حرکت مستلزم بررسی بیشتر در کنار موارد دیگری همچون دستگیری‌های اخیر فعالان زن عربستان است اما همچنان گامی کوچک و قابل توجه به سوی حقوق جدید زنان سعودی به شمار می‌رود.
عربستان سعودی همچنین از بازیکنان فوتبال به عنوان ابزاری دیپلماتیک برای کمک به حفظ روابط با همسایه‌اش عراق استفاده کرده است. وقتی که تیم‌های ملی هر دو کشور نخستین مسابقه بین‌المللی رودرروی خود را در این کشور پس از سال 1990 برگزار کردند، فالکن‌های سبز تقدیم شده به میزبان تیم ملی فوتبال عربستان توسط نمادهای همیشگی ملت‌های شیعه و سنی حاضر شده در این مسابقه در بصره(عراق) تحت‌الشعاع قرار گرفت. بصره یکی از کانون‌های عمده شیعه در جنوب عراق است. این مساله به ویژه وقتی برجسته شد که عربستان سعودی پس از 26سال سفارت خود را در عراق در سال 2016 بازگشایی کرد. پیشنهاد سلمان، شاه عربستان برای برگزاری این بازی با ساخت یک استادیوم 135هزار نفره در بغداد نشان می‌دهد که فوتبال نقشی عمومی در قدرت نرم عربستان سعودی با هدف فشار علیه نفوذ ایران در عراق دارد. در همین حال باید گفت که تحرک‌های سیاسی خارج از استادیوم موجب پیچیدگی‌های بیشتری شده است و به همین دلیل ارزیابی‌ها را دشوار می‌کند. گروه رسانه‌یی «بی این» تحت مالکیت قطر که حقوق پخش مسابقات جام جهانی در خاورمیانه را در اختیار دارد در پی محاصره اقتصادی قطر، عربستان سعودی را متهم کرده است که «محتوای ورزشی دزدیده شده از این گروه رسانه‌یی(مربوط به مسابقات فوتبال امارات متحده، بحرین و مصر در سال 2017) و سایر پخش‌کنندگان» را به طور غیرقانونی پخش کرده است. فیفا مذاکراتی را میان عربستان سعودی و قطر با هدف دستیابی به یک توافق 35میلیون دلاری برای حق پخش بازی‌ها توسط شبکه‌های عربستان ترتیب داد اما این مذاکرات شکست خورد. در نتیجه میلیون‌ها نفر سعودی احتمالا مجبور خواهند شد که مسابقات روسیه را به طور غیرقانونی تماشا کنند.
هر چند تنش سعودی- قطر محدود به جام جهانی نمی‌شود اما از زمانی که بحران خلیج فارس آغاز شد، مقام‌های کشورهای تحریم‌کننده قطر از این کشور خواستند که از میزبانی جام جهانی 2022 خود دست بشوید. موقعیتی که به دلیل اتهام فساد و خشونت علیه حقوق کارگران آسیب دیده و تضعیف شده است. عربستان سعودی همچنین به تازگی در متقاعد کردن فدراسیون جهانی فوتبال برای تسریع در گسترش دامنه مسابقات جام جهانی از 32تیم به 48تیم همزمان با میزبانی قطر تلاش کرد اما در این زمینه شکست خورد. افزایش تعداد تیم‌ها در جام جهانی برای بازی‌های سال 2026 برنامه‌ریزی شده بود اما تسریع در انجام این برنامه می‌توانست منجر به کاهش توانایی قطر در برگزاری جام 2022 شده و میزبانی این کشور به عربستان سعودی و سایر کشورها تسری یابد. البته در این میان عربستان در ایجاد بلوک رای خود در فیفا در حمایت از میزبانی جام جهانی 2026 توسط امریکای شمالی در برابر مراکش- کشوری که توسط قطر حمایت می‌شد- موفق بود. در شمال خلیج فارس، ایران احتمالا قوی‌ترین شرکت‌کننده راه یافته به جام جهانی 2018 است. تیم ملی ایران با بهترین رکورد بعد از برزیل وارد این مسابقات شده است. ایران همچنین تنها تیم در میان حریفان خاورمیانه‌یی جام جهانی 2018 است که تجربه حضور در جام جهانی 2014 را نیز دارد. در عین حال افزون بر مواجهه بسیار دشوار با حریفان قدری همچون پرتغال و اسپانیا در گروه «بی» بازگشت تحریم‌ها سنگ بزرگی را جلو پای تیم ایران انداخته است. تصمیم دونالد ترامپ، رییس‌جمهور ایالات متحده امریکا مبنی بر خروج از توافق هسته‌یی ایران که به طور رسمی به «برجام» شناخته می‌شود، تعدادی از شرکت‌های بین‌المللی را برای عقب‌نشینی از تجارت و سرمایه‌گذاری در ایران به فکر انداخته است به طوری که هفته گذشته «نایک» اعلام کرد که دیگر کفش ورزشی تیم ملی ایران را به دلیل ترس از عواقب تحریم‌ها تامین نخواهد کرد.
در مقایسه با شرایط جغرافیای سیاسی ایران و عربستان سعودی، شرایط حاکم بر تیم فوتبال مصر به طور قطع داخلی است و همه آنها روی یک مرد یعنی محمد صلاح، ستاره تیم مصر و منشأ امید بزرگ آنها برای پیشرفت در این تورنمنت تمرکز یافته است. صلاح که فصل گذشته در لیگ برتر بریتانیا بازی کرده 44گل را به ثمر رسانده است. از نظر آماری او پیروز قاطع میدان بوده است. در خارج از میدان نیز بیش از یک میلیون مصری در انتخابات اخیر ریاست‌جمهوری مصر که در سال جاری برگزار شد، نام او را روی برگه رای خود نوشتند. برخلاف نقش ناخواسته‌اش در این کنش اعتراضی سمبلک، برخی ناظران بر این باورند که صلاح در برابر رژیم سیسی با وجود جایگاه سیاسی‌اش نرم‌خو بوده است.
اورول شاید در مقاله ضد فوتبالی خود نکته‌یی داشته که نوشته بود:«ملت‌ها... خود را به دلیل این مسابقات مضحک خشمگین می‌کنند.» در همین حال طرفداران تیم‌های فوتبال خاورمیانه مجبور خواهند بود با جنبه‌های منفی سیاست کشورشان روی فوتبال جام جهانی 2018 کنار بیایند. اما همانطور که موضوع قابل توجه محمد صلاح، دیپلماسی فوتبال عربستان و مقاومت و قابلیت تیم ملی ایران نشان می‌دهد، فوتبال می‌تواند لحظه‌هایی سرشار از تعالی و امید را ایجاد کند، لحظه‌هایی که فراتر از مرزهای سیاسی طنین‌انداز می‌شود.
