وفاق ایران و عربستان در روز توافق
گروه انرژی| علیرضا کیانی-فرداد احمدی|
توافق در نشست صد و هفتاد و چهارم اوپک از دور ناممکن می‌نمود. از همین رو این نشست را سیاسی‌ترین نشست اوپک می‌خواندند. طرفین این دعوی مخالفان و موافقان عرضه نفت به بازار بودند که اولی را عربستان و روسیه و دومی را ایران و ونزوئلا نمایندگی می‌کردند. با این همه، با نزدیک شدن به روز توافق، منافع متناقض طرفین صیقل خورد. اما ظهر دیروز، ملاقات غیرمنتظره وزرای نفت ایران و عربستان نفس دیگر وزرای اوپک را در سینه حبس کرد و آغاز نشست عمومی وزرا را به عقب انداخت. با این همه، بیژن زنگنه، پس از ملاقات خود با خالد الفالح، همتای سعودی خود، به میان خبرنگاران آمد و از جلسه دوجانبه خود به عنوان «ملاقات خوب» یاد کرد. این عبارت از همان ابتدا چیزی بیش از یک «حسن تعبیر» دیپلماتیک به نظر آمد و زمانی که عصر هنگام به وقت تهران توافق حاصل شد، اهمیت این ملاقات ثابت شد. با اینکه در کنفرانس خبری بعد از توافق، به رسم معمول، کسی جز دبیر و رییس کل اوپک حضور نداشت، اما توافق بدون ملاقات دو قطب اوپک دور از ذهن بود. طبق توافق قرار شده است تا کشورهای عضو و غیر عضو اوپک مجموعا 1 میلیون و 20 هزار بشکه تولید خود را افزایش دهند تا توافق سال 2016 (مبنی بر کاهش مجموعا 1 میلیون 800 هزار بشکه) همچنان سر جای خود بماند. سهیل محمد مزروعی، وزیر نفت امارات و رییس دوره‌یی اوپک، در نشست خبری پس از جلسه وزیران اعلام کرد با اختلافات موجود، هنوز سهم کشورهای مختلف از افزایش تولید مشخص نشده است. با این وجود کارشناسان عقیده دارند که به دلیل مشکلات فنی و کمبود سرمایه‌گذاری در برخی از کشورها، همه اعضا قابلیت بالا بردن تولید را نداشته باشند و به این ترتیب انتظار می‌رود که تولید واقعی کمتر از یک میلیون بشکه بالا برود. برآوردها حاکی از تولید روزانه حدود ۶۰۰ هزار بشکه نفت بیشتر است. قرار است امروز، توافق در میان کشورهای اوپک و متحدان غیرعضو آن، به‌خصوص روسیه، به بحث گذاشته شود.
«یک نفر مرا توجیه کند چرا در بازاری که در تعادل است باید افزایش تولید داشته باشیم؟» این پرسش وزیر نفت در جمع خبرنگاران پیش از شرکت در جلسه کمیته فنی مشترک وزارتی نظارت بر توافق جهانی کاهش عرضه در روز پنجشنبه بود. زنگنه تاکید کرده بود که «علائمی مبنی بر کمبود عرضه در بازار مشاهده نشده است». با وجود تلاش‌های روسیه و عربستان برای تسهیل توافق کاهش اوپک، وزیر نفت در روز پنجشنبه بر موضع خود تاکید کرده و با وجود خوش‌بینی وزرای انرژی عربستان، عراق و امارات گفته بود: «چیزی را قبول نکرده‌ام؛ ایران موافق افزایش تولید نفت در نشست پیش‌روی اوپک نیست». با این همه، بلومبرگ پیش‌بینی کرده بود که ایران در مواضع خود نرمش نشان خواهد داد. با وجودی که خبرگزاری فرانسه نیز از قول زنگنه نوشته بود که «ما آماده توافق هستیم»، اما دیدگاه زنگنه نسبت به توافق با همتایان روس و سعودی خود متفاوت بود. به گزارش بلومبرگ، وزیر نفت ایران پیشتر به خبرنگاران گفته بود که اوپک لازم نیست توافق کاهش تولید را تغییر دهد. وی پیشنهاد داده بود که «هر کشور به سطح تولید مورد تعهد خود بازگردد»، چرا که «اوپک هم‌اکنون عرضه خود را بیش از میزان توافق پایین آورده است». بلومبرگ با تایید صحبت زنگنه نوشته بود که طبق محاسبات این خبرگزاری، پایبندی اوپک به کاهش تولید در ماه مه، به ۱۶۲ درصد رسیده است.
عربستان عضو اوپک و روسیه غیرعضو اوپک، از تولیدکنندگان نفت خواسته بودند تا سقف تولید خود را روزانه تا یک میلیون بشکه افزایش دهند و در مقابل، ایران نیز وعده داده بود که هر تصمیمی در جهت افزایش تولید را وتو کند. تا ساعاتی قبل از شروع نشست اوپک در وین، انتظار نمی‌رفت که جلسه نتیجه‌یی در بر داشته باشد، اما به گزارش سی‌ان‌بی‌سی، گفت‌وگوهای دقیقه آخری ایران و عربستان احتمالا موجب نتیجه این نشست است. ملاقات زنگنه و خالد الفالح وزیر انرژی عربستان که نخستین مذاکره دوجانبه مقام‌های عالی ایران و عربستان سعودی در چند ماه اخیر به‌حساب می‌آید بطور غیرمنتظره‌یی صورت گرفت، به‌طوری‌که سایر وزرا منتظر پایان جلسه آنها ماندند تا پس از آن، نشست عمومی وزیران آغاز گردد. وزیر نفت ایران درباره محتوای جلسه خود با همتای سعودی‌اش به خبرنگاران گفت: «ملاقات خوبی بود.»
«ملاقات خوب» پیش از توافق
زنگنه که پیش از آغاز نشست صد و هفتاد و چهارم اوپک در جمع خبرنگاران حاضر شده بود، در پاسخ به این سوال که آیا درباره تحریم برخی اعضای اوپک با وزیر انرژی عربستان صحبت کردید، گفت: «با آقای فالح درباره همه‌چیز، خیلی صریح صحبت کردیم، اما مساله اصلی صحبت ما این نبود. ایران به همراه عربستان و دیگر کشورها تلاش می‌کند ساختار پیشنهاد مربوط به تولید اوپک را تغییر دهد.» وی درباره اینکه آیا عربستان تحت فشار امریکا درخواست افزایش تولید نفت را مطرح کرده است، پاسخ داد: «از وزیر نفت عربستان بپرسید.» با این وجود زنگنه افزود: «اوپک یک سازمان مستقل است و امریکایی نیست و از ترامپ دستور نمی‌گیرد.» وزیر نفت همچنین تصریح کرد که «قطعا به هر آنچه منافع ایران را به خطر بیندازد، عمل نمیکنیم.» وی درباره وتو کردن هر تصمیم اوپک که ناظر بر افزایش تولید باشد، عنوان کرد: «ترجیح می‌دهم تا چند ساعت دیگر در این باره سخنی نگویم.» با این حال زنگنه به خبرنگاران گفت احتمال می‌دهد که در این جلسه اوپک توافقی حاصل شود. وزیر نفت ادامه داد: «ایران افزایش یک میلیون بشکهای تولید اوپک را نمی‌پذیرد. ما در پی حفظ سطح کنونی تولید هستیم.» وی در پاسخ به این سوال که آیا سازوکار پیشنهادی سبب تغییر توافق همکاری کشورهای عضو و غیرعضو نمی‌شود، اظهار کرد: «تداوم توافق قبلی هدف ماست، چون این توافق معتبر است و تغییری در آن داده نمی‌شود.» همچنین شبکه خبری سی‌ان‌بی‌سی از قول وزیر نفت ایران نوشت که دیدار خصوصی او با الفالح «موفقیت‌آمیز» بود و «تهران با قیمت 70 دلاری برای هر بشکه نفت موافق است.»
عصر روز گذشته، انتظار به پایان رسید و با اجماع اعضای اوپک در نشست صدوهفتادوچهارم این سازمان، پایبندی ۱۰۰درصدی به توافق همکاری اوپک و غیراوپک که در نوامبر ۲۰۱۶ حاصل شده بود، تثبیت شد. این توافق بدین معناست که میزان پایبندی کشورها به کاهش تولید نفت که در مقاطعی از ۱۰۰درصد تجاوز کرده بود، به 100درصد می‌رسد. بدین‌ترتیب حدود یک میلیون بشکه می‌تواند به بازار نفت اضافه شود. در نشست خبری که بعد از جلسه وزرا، با حضور سهیل المزروعی، وزیر انرژی و صنایع امارات متحده عربی و رییس دوره‌یی اوپک و نیز محمد بارکیندو دبیرکل اوپک، برگزار شد، خبرنگار رویترز خطاب به رییس اماراتی اوپک سوال کرد که آیا تمامی اعضا مجبور به افزایش تولید هستند؟ چرا که اصل 100درصدی التزام به توافق ممکن است باعث شود برخی از اعضا نتوانند یا نخواهند تولید خود را افزایش دهند. مزروعی در پاسخ به پرسش رویترز بیان کرد: «اوپک هرگز کشورهای عضو را به انجام کاری که نمی‌خواهند مجبور نمی‌کند.» وی ادامه داد: «اعضایی که نمی‌خواهند تولید خود را افزایش دهند مختار هستند و بنای ما کار جمعی بوده است.» رییس دوره‌یی اوپک افزود: «تمامی اعضا به صورت متفق‌القول به این عدد رسیدند و این یک قدم مثبت در جهت توازن بازار بود.»
چهارسوی نشست سیاسی سازمان غیرسیاسی
هنوز دو ماه از زمانی نمی‌گذرد که وزیر انرژی عربستان به اسیتو سدویک، خبرنگار شبکه سی‌ان‌بی‌سی گفته بود که ماموریت اوپک برای متعادل کردن بازار هنوز کامل نشده و محدودیت عرضه باید ادامه پیدا کند. حال، عربستان‌سعودی به‌شدت سرگرم لابی با سایر اعضا برای جلب موافقت آنها با افزایش تولید برای ثبات بازار و جلب نظر مصرف‌کنندگان بزرگ نفت است. این مساله با مخالفت ایران، ونزوئلا، عراق و الجزایر روبه‌رو شده است. اکنون اوپک سرگرم رایزنی برای افزایش اندک تولید به میزانی است که مورد موافقت ایران و روسیه قرار گیرد. اوپک در اواخر سال ۲۰۱۶ با روسیه و شماری دیگر از تولیدکنندگان خارج از این سازمان برای حذف اشباع عرضه در بازار جهانی و تقویت قیمت‌ها به توافقی برای محدود کردن عرضه به میزان 1.8میلیون بشکه در روز رسید. این توافق کمک کرد اشباع عرضه‌یی که به سقوط قیمت‌ها به زیر ۳۰ دلار در هر بشکه در سال ۲۰۱۶ منجر شده بود، از میان برود. قیمت شاخص نفت برنت، از آن زمان بهبود یافته و اکنون حدود ۷۵ دلار در هر بشکه معامله می‌شود.
اما از مدتی قبل، میان عربستان‌سعودی و روسیه ائتلافی برای تسهیل محدودیت‌های تولید ایجاد شد؛ ائتلافی که هدف آن پر کردن شکاف عرضه ناشی از سقوط شدید تولید نفت ونزوئلا و احتمال کاهش صادرات نفت ایران به‌دلیل تحریم‌های امریکا است. عربستان‌سعودی و روسیه که به ترتیب بزرگ‌ترین صادرکننده و تولیدکنندگان نفت در جهان هستند، پیش‌بینی کرده‌اند که تنگنای حاکم بر بازار، قیمت‌ها را افزایش داده و به مصرف‌کنندگان و رشد اقتصادی ضربه می‌زند. اما بیژن زنگنه نگاه دیگری به وضعیت قیمت‌ها دارد. وی، در بدو ورود به وین، تحریم‌های امریکا علیه ایران و ونزوئلا را مسبب افزایش اخیر قیمت‌های نفت دانست و از اوپک خواست تسلیم لابی دونالد ترامپ برای عرضه بیشتر نفت و پایین بردن قیمت‌ها نشود. زنگنه سه‌شنبه شب در میان خبرنگارانی که او را احاطه کرده بودند، گفت: «ترامپ با وضع تحریم‌ها علیه دو عضو موسس اوپک برای بازار نفت مشکل ایجاد کرده است و اکنون از اوپک درخواست افزایش تولید می‌کند. این منصفانه نیست. اوپک بخشی از وزارت انرژی امریکا نیست.» وزیر نفت ونزوئلا نیز تحریم‌های امریکا که فعالیت شرکت پی‌دی‌وی‌اس‌ای، یعنی شرکت ملی نفت ونزوئلا را فلج کرده است را محکوم کرد.
حال، وزیران انرژی اوپک برای روشن کردن آینده توافق ۱۸ ماهه کاهش تولید نفت میان کشورهای عضو و غیرعضو اوپک در وین گردهم آمدند. دیدار اوپک در شرایطی برگزار می‌شود که دونالد ترامپ رییس‌جمهور امریکا، اوپک را تحت فشار فزاینده‌یی قرار داده و این گروه را عامل بالا رفتن اخیر قیمت‌های نفت قلمداد کرده است. اما امریکا در میان کشورهای مصرف‌کننده نفت مستثنا نیست؛ چنانکه کشورهای تولیدکننده نفت با درخواست مکرر کشورهای چین و هند نیز برای آرام کردن رشد قیمت‌ها و حمایت از اقتصاد جهانی از طریق عرضه بیشتر نفت، مواجه هستند. دارمندرا پرادهان، وزیر نفت هند که در سمینار اوپک در وین حضور داشت به خبرگزاری پلاتس گفت: «شرایط سیاسی داخلی و گاهی خارجی به تولید کمتر برخی از کشورها منجر می‌شود. ما از اوپک و اعضایش انتظار داریم برای اقدام و پر کردن شکاف عرضه برای حفظ ثبات قیمت‌ها متعهد شوند. در حال حاضر قیمت‌های بالای نفت به توسعه اقتصادی بسیاری از کشورها لطمه زده است.» هند، سومین مصرف‌کننده و واردکننده بزرگ نفت در جهان و بزرگ‌ترین مشتری نفت ایران پس از چین است. از همین‌رو، هند به‌شدت نگران تحریم‌های امریکا علیه ایران و چگونگی تامین منابع نفتی خود است.
در دیدار رسمی روز جمعه، نمایندگان در تلاش بودند تا طرحی را برای افزایش تولید و کاهش نگرانی مصرف‌کنندگان نسبت به قیمت‌های بالاتر پیدا کنند که توسط ایران وتو نشود. نمایندگان اوپک که مایل نبودند نام‌شان فاش شود، به بلومبرگ اظهار کردند: «پیشنهاد عربستان شامل محاسبه پیچیده‌یی برمبنای میزان کاهش تولید اوپک بوده که فراتر از هدف اولیه 1.8 میلیون بشکه در روزی است که در توافق سال ۲۰۱۶ تعیین شده بود.» عربستان و متحدانش برآورد می‌کنند که میزان کاهش عرضه اکنون به 2.8 میلیون بشکه در روز رسیده است و از همین رو، باید تولید به میزان یک میلیون بشکه در روز افزایش پیدا کند تا این کارتل به هدف اولیه خود بازگردد. با این حال اکثر کشورها به دلیل عدم برخورداری از ظرفیت‌های شناور نمی‌توانند تولیدشان را افزایش دهند که این به معنای بازگشت تنها ۶۰۰هزار بشکه در روز عرضه جدید به بازار است. چنین میزان عرضه‌یی معادل حدود 0.5درصد از تولید جهانی نفت است.
گردهمایی اوپک از روز اول تا جمعه
این مذاکرات در حالی برگزار شد که اوپک میزبان یک کنفرانس انرژی بین‌المللی با حضور صدها مقامات، مدیر و سرمایه‌گذار بود. تا پیش از جلسه سرنوشت‌ساز روز جمعه، شخصیت‌های تاثیر‌گذار صنعت نفت در برابر دوربین خبرنگاران ظاهر می‌شدند و در مورد آینده توافق و جلسه روزها جمعه و شنبه به اظهارنظر می‌پرداختند. به گزارش شبکه سی‌ان‌بی‌سی خالد الفالح نسبت به حصول توافق ابراز خوش‌بینی کرد و گفت: «اوپک می‌تواند هفته جاری درباره سیاست تولید خود به توافق برسد. میان اعضای این گروه که اکثرا از کشورهای خاورمیانه هستند، روحیه همکاری وجود دارد.» او درباره اهمیت دستور کار کنونی اوپک نیز اظهار داشت: «کشورهای مصرف‌کننده به‌زودی در نیمه دوم سال ۲۰۱۸ متقاضی نفت بیشتری می‌شوند؛ بنابراین اوپک باید درباره چگونگی افزایش تولید به میزان یک میلیون بشکه در روز و بازگرداندن پایبندی به پیمان نفتی به سطح عادی گفت‌وگو کند.» الفالح در مورد مخالفت ایران و احتمال تغییر عقیده دادن این عضو اوپک نیز به این شبکه گفت: «این موضوع را درخواهیم یافت.»
سهیل المزروعی وزیر انرژی و صنعت امارات متحده عربی و رییس دوره‌یی اوپک، این دیدگاه را تکرار کرد و به این شبکه گفت: «اوپک یک سازمان سیاسی نیست و یک سازمان تجاری است و پیش از این نیز گفته‌ام که ما این سازمان را سیاسی نخواهیم کرد.» وی افزود: «ما مثل همیشه پیشرفت خوبی داشته‌ایم و همه از اینکه با کشورهای غیراوپک هستیم، راضی هستند.» المزروعی، در مصاحبه دیگری در روز پنجشنبه به پلاتس گفت: «اوپک همچنان مصر است همکاری برای مدیریت بازار نفت با روسیه و سایر شرکای غیراوپک خود را دایمی کند. این امر با وجود تمایل برخی از اعضا برای عقب‌نشینی از توافق کاهش تولید اوپک و غیراوپک صورت می‌گیرد. حفظ کنترل بلندمدت عرضه نفت برای ثبات بازار ضروری است تا برای تامین تقاضای پیش بینی شده، سرمایه‌گذاری در تولید جدید را تشویق کند.» رییس کنونی اوپک همچنین در سمینار پیش از اجلاس این سازمان در برابر حضار گفت: «دورنمای تقاضا برای نفت در آینده قوی مانده است. مهم است که به خاطر داشته باشیم طی چند سال گذشته چه اتفاقی برای سطوح سرمایه‌گذاری افتاده است و آن را فراموش نکنیم.» جبار علی اللعیبی وزیر نفت عراق هم که پیشتر مخالفت شدید خود با تک‌روی‌های عربستان را اعلام کرده و گفته بود که با افزایش تولید موافق نیست، به سی‌ان‌بی‌سی گفت: مطمئن هستم که ما به نوعی توافق دست پیدا خواهیم کرد. بیژن زنگنه نیز عصر روز چهارشنبه به شبکه سی ان بی‌سی عنوان داشت: «نسبت به سطح تولید اوپک رضایت دارد.»
مایکل کوهن مدیر تحقیقات بازار انرژی در بارکلیز، در تحلیل اظهارات مقامات اوپک به این شبکه گفت: «واقعا مهم است که اعضای اوپک پیام درست را دریافت کنند. زیرا باید به خاطر بیاورند که در دو سال گذشته که آنها سیاستی واحد را اجرا کردند، چه اتفاقی افتاده است. اوپک به عنوان یک سازمان که توانسته است روی بازار نفت تاثیر بگذارد، اعتبار زیادی را کسب کرده؛ از همین رو، اوپک نمی‌خواهند این اعتبار را از دست دهد.» وی در ادامه افزود: «ما تصور می‌کنیم که توافقی حاصل خواهد شد و انتظار داریم که تولید اوپک حدود ۶۰۰ تا ۷۰۰ هزار بشکه در روز افزایش پیدا کند.»
